چنگ و دندان نشان دادن قدرتمند تلوبیون پلاس به پلت‌فرم‌ها

به گزارش حلقه وصل، پس از رونمایی از تلوبیون پلاس، حواشی زیادی پیرامون آن مطرح شد. تلوبیون پلاس که به عنوان بخشی از پلتفرم تلوبیون راه‌اندازی شده شامل ارشیوی نسبتا غنی از سریال‌های قدیمی تلویزیون، انیمیشن و سریال‌هایی مخصوص کودکان و نوجوانان است. از سریال‌های خاطره‌ساز دهه هشتاد مثل صاحبدلان، در چشم باد و ترش و شیرین در ژانر کمدی گرفته تا پس از باران و حتی دلیران تنگستان که در سال پنجاه تولید شده. حتی سریال پدر با تمام حواشی در آرشیو این پلتفرم جای گرفته. این پلتفرم که زیر نظر معاونت فضای مجازی سازمان صداوسیما است، در هفته‌های گذشته و بعد از رسانه‌ای شدن‌اش، با دیدگاه‌های متفاوتی از طرف رسانه‌ها روبه رو شد و عده‌ای ظهور تلوبیون پلاس را هشداری جدی برای باقی وی او دی‌ها دانستند.

کمی بعد تعدادی از وی او دی‌ها به رایگان بودن اشتراک تلوبیون پلاس واکنش نشان دادند و برخی از محتواهای خود را به طور رایگان در اختیار مخاطبان قرار دارند. از طرف دیگر نظارت ساترا بر پلتفرم‌های اشتراکی، این گمان را به وجود اورد که ساترا، نظارت اش را بر تلوبیون پلاس چگونه اعمال خواهد کرد و اگر نظارتی از سوی ساترا مطرح نیست، نوع تعامل و تولیدات تلوبیون پلاس توسط چه نهادی نظارت خواهد شد. فراتر از همه این‌ها آیا انحصار صورت گرفته توسط دو پلتفرم دیگر با ورود تلوبیون پلاس از بین خواهد رفت یا انحصار دیگری از آن سو، توسط تلوبیون پلاس شکل خواهد گرفت؟ تمام این سوال‌ها ما را به سمت مقایسه‌ای بین پلتفرم‌ها و تلوبیون پلاس برد که از ابعاد مختلف بررسی کنیم و ببینیم در حالت فعلی آیا واقعا تلوبیون به عنوان رقیبی برای پلتفرم‌ها محسوب می‌شود؟

هشتگ نه به اعلام رسمی؟

پیش از هر چیز اینکه آغاز به کار تلوبیون پلاس رسما اعلام نشد، جای تامل دارد. پلتفرمی با این سابقه بخش جدیدی را اضافه کرده که پر از فیلم و سریال است و هیچ جمله‌ای در هیچ کجای سایت و بلاگ‌اش به پاگیری آن اشاره نکرده. یکی از دلایلی که اهالی تلوبیون برای این محافظه کاری مطرح می‌کنند، کمبود در زیر ساختِ اینترنت کشور است. آن‌ها اشاره می‌کنند که همین حالا پخش زنده‌ی فوتبال‌ها با کیفیت پایین، یک پنجمِ حجم کل اینترنت کشور را به خود اختصاص می‌دهد. حال با اعلام گسترده و سر ریز مخاطبان، وضعیت فعلی اینترنت کشور پاسخگو نخواهد بود. همچنین به این اشاره می‌کنند که تنها کیفیت محصولات پیشین بالاتر رفته بنابراین نیازی به اعلام رسمی نبوده. به هر حال بخش جدیدی با اشتراک رایگان و مزایای خوب مثل دلخواه بودن زمان پخش و در دسترس بودن، اضافه شده که می‌تواند در شرایط فعلی نیازهای تصویری مخاطبان را تا حدودی اقناع کند و خالی از لطف نیست اگر اعلام رسمی بشود.

یک بار برای همیشه؛ ای‌پی‌تی‌وی یا پلتفرم

اول از همه باید این نکته را بررسی کنیم که تفاوت آی‌پی‌تی‌وی وو پلتفرم چیست. آی‌پی‌تی‌وی یا همان (internet protocol television) یک پروتکل اینترنتی است که به جای پخش برنامه‌های تلویزیونی از طریق امواج تلوزیون یا ماهواره، از طریق اینترنت، برنامه‌ها را بارگزاری و پخش می‌کند. در این جا تلوبیون همان نقش آی‌پی‌تی‌وی را دارد که برنامه‌های تلویزیون را بارگزاری می‌کند. آی‌پی‌تی‌وی‌ها در دل خود چند بخش مجزا دارند که یکی از آن‌ها VOD یا همان video on demand است. سیستم‌هایی که ویدوی درخواستی یا ویدیو بر حسب تقاضا پخش می‌کنند و خبری از واژه television در تعریف ان‌ها نیست.

در این‌جا فیلیمو، نماوا و باقی پلتفرم‌ها نقش همین وی‌اودی‌ها را دارند و در واقع زیر مجموعه آی‌پی‌تی‌وی‌ها حساب می‌شوند. از طرف دیگر آی‌پی‌تی‌وی‌ها دو بخش دیگر هم دارند؛ پخش زنده و ضبط و آرشیو برنامه‌ها که تلوبیون هر دوی این قابلیت‌ها را دارد و سیستم جامعی محسوب می‌شود. تنها جای ویدیوی درخواستی در تلوبیون را همین آرشیوهای قدیمی سریال و برنامه‌های صداوسیما پر می‌کند، اما وی‌اودی‌های مطرح بازار، صرفا به سریال‌ها و برنامه‌های ترکیبی جدیدی محدود می‌شوند که مخاطب خودش را دارد و به نظر می‌رسد این دو قابل رقابت و مقایسه نیستند. به این دلیل که سیستمی مثل وی‌اودی‌ها (فیلیمو و نماوا و..) خود زیرمجموعه سیستم بزرگ‌تری مثل آی‌پی‌تی‌وی‌ها (تلوبیون، لنز و..) هستند و می‌توان به آن‌ها به چشم مکمل نگاه کرد.

بعد از اضافه شدن تلوبیون پلاس و رصد محتوایی آن، به آرشیو وسیعی از سریال‌های کره‌ای، هندی، لبنانی و.. در کنار سریال‌های ایرانی می‌رسیم که همگی طی سال‌های گذشته از تلوزیون پخش شده اند. در کنار ارشیوی از انیمیشن و سریال برای کودکان و نوجوانان که به گفته منبع موثقی از تلوبیون به دانشجو، هفتاد هزار محتوای کودک در تلوبیون وجود دارد که معادل کل محتوای پلتفرم‌هاست. از طرف دیگر محتوایی که در سرویس‌های وی‌اودی در دسترس مخاطب است محتوای جدیدی است که تا به حال از تلویزیون پخش نشده و مخاطب خودش را دارد. سریال‌هایی همچون خاتون، جزیره و یا برنامه‌هایی همچون جوکر که مانور و تبلیغات اصلی وی او دی ها، روی آن‌ها است. در مقابل، اما تلوبیون ارشیو کامل‌تری برای سریال‌های قدیمی‌تر و خصوصا محتوای کودکان و نوجوانان مانند سری تنها درخانه محسوب می‌شود.

به علاوه آنچه بعد از دیدن ارشیو جدید تلوبیون پلاس، نظر مخاطبان و علاقه‌مندان را به خود جلب می‌کند این است که ایا تلوبیون به عنوان یک ای‌پی‌تی وی قرار است کار تولید محتوا را مانند وی‌اودی‌ها در پیش بگیرد و تولید محتوای اختصاصی داشته باشد؟ خصوصا کار برنامه سازی و سریال‌سازی که تلوبیون پلاس را عملا وارد میدان رقابت با وی‌اودی‌ها می‌کند. اما آنچه اهالی تلوبیون در رابطه با تولید محتوای آینده این پلتفرم اذعان می‌کنند این است که تلوبیون به عنوان زیر مجموعه معاونت فضای مجازی که پیش از این نیز کار تولید کرده، در اینده نیز کار تولید خواهد کرد. تولید در تلوبیون نیز به این صورت است که یا محصولی پیش از پخش در تلوزیون، در تلوبیون توزیع خواهد شد و یا تولیدات معاونت‌های دیگر سازمان، پیش از آن که توسط آن معاونت پخش شود، در تلوبیون دیده شود. در واقع قرار نیست تولید انحصاری صورت بگیرد و هر آنچه در تلوبیون می‌بینیم از رسانه ملی نیز پخش خواهدشد. همچنین ان‌ها زمان انتخابات را مثال می‌زنند و آن را نمونه‌ای از تولیدات مشخص پخش شده در بستر تلوبیون می‌دانند.

چند سال پیش بود که برنامه لنز با نام کامل لنز ایرانسل در بازار عرضه شد و با هدف رایگان بودنِ ترافیک اینترنت برای ایرانسلی‌ها، شروع به فعالیت کرد. هرچند ورود کاربران به لنز همچون تلوبیون چنین بی‌دغدغه نبود و ساخت حساب کاربری و ماجراهای فراموشی رمز، غالبا دردسرساز می‌شد، اما ادعای لنز مبنی بر رایگان بودن اشتراک ایرانسلی‌ها، خیلی زود واهی از آب در آمد. پیامک‌های پی‌درپی که نشان از کم شدن حجم بسته‌های اینترنتی می‌داد، خیلی زود کارکرد آن را از بین برد و مخاطبان را دور ساخت. حالا نیز برای دیدن فیلم و سریال‌های آرشیو شده در لنز، باید اشتراک بخرید و ترافیک اینترنت ایرانسل نیز نیم بها حساب می‌شود نه رایگان! در این جا یک مقایسه ساده بین لنز و وضعیت فعلی تلوبیون، غالب مخاطبان و دنبال‌کنندگان را به این گمانه زنی می‌رساند که آیا سرنوشت تلوبیون پلاس نیز مشابه همین رویه خواهد بود؟ رویه‌ای تکراری که ابتدا مخاطب را با محتوای رایگان جذب می‌کند و بعد بابت دیدن همان سریال‌های تلوزیون، اشتراک ماهانه طلب می‌کند. نگرانی رسانه‌ها و مخاطبان نیز به جهت رایگان بودن محصولات تلوبیون در ابتدا و ایجاد انحصار توسط آن در آینده بود.

اهالی تلوبیون در این باره اظهار دارند که انحصاری صورت نگرفته و تنها کار سنتی سازمان به روز شده. در واقع ارشیوی که با بودجه دولتی ساخته شده و مردم پیش از این پول‌اش را داده اند، این بار با کیفیت بالاتر از تلوبیون پلاس پخش می‌شود. آن‌ها دلیل رایگان بودن اشتراک را همین مساله می‌دانند و عقیده دارند انحصاری صورت نگرفته. مساله‌ای که در رابطه با لنز، فیلیمو و نماوا به گونه‌ی دیگری رقم خورد و هر کدام به شیوه‌ای از اشتراک رایگان به مبالغ قابل توجهی رسیدند. اشتراک و تماشای رایگان ِسریال‌هایی، چون کرگدن و نهنگ آبی را تا همین چند سال پیش برای ایرانسلی‌ها به یاد بیاورید و آن را با هزینه‌های اشتراک فعلی‌شان مقایسه کنید. هرچند پرداخت اشتراک در فیلیمو و نماوا به گونه‌ای متفاوت است، اما پلتفرمی مثل لنز چرا باید برای پخش بانوی سردار از مخاطب طلب اشتراک کند؟ تمام این‌ها به بحث آینده انحصارگرای این پلتفرم، دامن می‌زنند و باید دید هر کدام از این پلتفرم‌ها چه رویه‌ای برای رایگان یا اشتراکی بودن محتواها در پیش خواهند گرفت.

و در نهایت آنچه لرزه بر تن مخاطبان وی‌اودی‌ها انداخته، نحوه نظارت ساترا بر تلوبیون پلاس است. اینکه تعامل دو زیر مجموعه مثل ساترا و تلوبیون پلاس چگونه خواهد بود، عده‌ی زیادی را به این پرسش رساند که نهاد ناظری مثل ساترا چطور قرار است نظارت کیفی و کمی اش را به این پلتفرم نیز اعمال کند. چنانچه سلیم کریم زاده، سرپرست اداره رقابت ساترا،  عنوان می‌کند که «اگر تلوبیون بخواهد به به بازار ورود کند باید با ساترا توافق کند و در ادامه اضافه می‌کند که تلاش می‌کنیم تلوبیون الزامات رقابتی را بپذیرد» با اینکه الزامات رقابتی در این گفتگو به درستی تعریف نشده، اما برای درک این رقابت باید به مطالب گفته شده برگردیم. طبق گفته‌های اهالی تلوبیون این اتفاق قرار است در تعامل با تلوزیون بیفتد و بالاخره محصولات تلوبیون از رسانه ملی پخش می‌شوند چه قبل از تلوبیون چه بعد از آن. این یعنی تولیدات به صورت اختصاصی و منحصر به تلوبیون نیست؛ مگر آن که رویه دیگری درپیش گرفته شود. به علاوه نهاد ناظر بر آی‌پی‌تی‌وی‌ها، معاونت فضای مجازی سازمان است و به نظر می‌رسد ساترا نقشی در نظارت بر تلوبیون نداشته باشد.

در قرار است روی همین پاشنه بچرخد؟

رییس جدید سازمان صدا و سیما، پیمان جبلی، چند روز پیش در مراسم روز دانشجو اذعان کرد که «تلوزیون در تمام دنیا وظیفه ساخت سریال را به عهده دارد و ما نیز خود را رقیب نمایش خانگی نمی‌دانیم.» در اینجا باید اشاره کرد که تلویزیون در تمام دنیا به عنوان بستر اصلی تولید سریال و محتوا بوده و خواهد بود و باید جایگاهی چنان بالا داشته باشد که هیچ پلتفرمی خارج از ان، تولیداتی قوی‌تر از آنچه در بستر تلوزیون تولید می‌شود را تولید نکند. چنان که از اواخر دهه ۶۰، حضور ویدیوها و بعدتر شبکه‌های ماهواره‌ای در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، مردم را از پای سریال‌های پر محتوا و پر بار آن سال‌ها بلند نکرد و چه بسا هنوز عده‌ای، آذر و پدر سالار تا مدار صفر درجه و پر عقاب را خاطره انگیزترین‌های آن سال‌ها می‌دانند. اما آنچه موجب نقض این گزاره می‌شود بیان شدن آن در زمان حال است. زمانی که محتوای سریال‌های تلویزیون، افت چشم گیری داشته و پلتفرم‌ها نیز ابتدا موفق و آرام ارام درگیر کلیشه‌ها و مادیات صرف شدند. در چنین وضعی هر حرکتی از سوی طرفین یعنی تلویزیون یا پلتفرم‌ها این رقابت را پررنگ‌تر می‌کند، زیرا که هر دو در وضعیت محتوایی نسبتا ضعیفی گرفتار آمده اند. از این رو، فراهم شدن بستری مثل تلوبیون با ارشیوی نسبتا متفاوت و شرایطی متفاوت‌تر، حرکتی از سوی تلویزیون تلقی میشود تا رقبا را حذف و انخصار را در هم بشکند. باید دید در ادامه تلوبیون می‌تواند باعث پخش آثاری با کیفیت‌تر از تلویزیون و در نقطه مقابل سایر وی‌اودی‌ها شود یا در قرار است روی همین پاشنه بچرخد.