به گزارش حلقه وصل، مدتی است که اخبار مربوط به تنش های روسیه و اوکراین توجه رسانه های جهان را به خود جلب کرده است. بعد از اختلاف روسیه با ناتو و تحرکات آمریکا در دریای سیاه، اکنون شاهد بحران اوکراین و ادعای طرف های غربی در خصوص جنگ احتمالی میان مسکو و کی یف هستیم، به طوری که آمریکا و دیگر اعضای ناتو این مساله را به گونه ای جلوه می دهند که گویا روسیه در تدارک حمله به اوکراین است. در روزهای اخیر هم ایالات متحده آمریکا، انگلیس و کانادا با دامن زدن بر این بحران در حال ارسال محموله های تسلیحاتی به اوکراین هستند.
نگرانی ترکیه از بحران اوکراین
در مقابل، برخی کشورها نیز در تلاش هستند تا ادامه این تنش تبدیل به درگیری نظامی میان روسیه و اوکراین نشود. ترکیه یکی از این کشورها است به طوری که مقامات ترکیه در روزهای اخیر از شرایط به وجود آمده ابراز نگرانی می کنند و آمادگی آنکارا را برای حل و فصل این بحران از مسیر دیپلماسی مطرح کرده اند.
برای نمونه «ابراهیم کالین» سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در ۲۹ دی ماه سال جاری در سخنانی اعلام کرد که آنکارا آماده هر گونه نقش آفرینی برای حل تنش میان روسیه و اوکراین است. ابراهیم کالین با بیان اینکه آنکارا نمی‌خواهد شاهد جنگ جدیدی باشد گفت که مشکل فعلی ابعادی فراتر از تنش بین روسیه و اوکراین دارد، برای همین یک گفتگوی واقعی با در نظر گرفتن جامع امور، بیش از هر زمان دیگری ضروری است.
درخواست اردوغان برای ریش سفیدی در بحران روسیه و اوکراین با حواشی دیدار اخیرش با «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین، در تضاد به نظر می رسددر پی این اظهارات سخنگوی دولت ترکیه، «خلوصی آکار» وزیر دفاع ترکیه نیز با اعلام اینکه گفتگوهای مقامات ترکیه با روسیه و اوکراین ادامه خواهد داشت، گفت: آنکارا برای حل این تنش به مسئولیت پذیری خود ادامه خواهد داد.
مدتی پیش هم «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه درخواست میانجیگری بین دو طرف را مطرح کرد. اردوغان با بیان اینکه بحران بین روسیه و اوکراین باید از طریق گفتگو حل و فصل شود تاکید بر این موضوع داشت که ترکیه می‌تواند میزبان رؤسای جمهور روسیه و اوکراین باشد تا به این ترتیب، تنش پیش آمده کم و مسیر صلح هموار شود.
اگر چه این پیشنهاد با استقبال و خوشرویی مسکو و کی یف همراه شد اما درخواست اردوغان برای ریش سفیدی در بحران روسیه و اوکراین با حواشی دیدار اخیرش با «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین در تضاد به نظر می رسد به طوری که در ۱۴ بهمن ماه، اردوغان در جریان سفرش به اوکراین اعلام کرد ترکیه توافق توسعه تجارت پهپادی با دولت اوکراین را امضا کرده است.
استاندارد دوگانه در فروش پهپاد به اوکراین
لازم به یادآوری است که این اولین توافق تسلیحاتی میان دو کشور نیست و ترکیه از سال ۲۰۱۹ تا کنون دهها پهپاد به همراه موشک ها و ایستگاههای کنترل پهپادی به اوکراین فروخته است.
اگر چه این بار دولت روسیه واکنش تندی به این موضوع نشان نداده اما در واپسین روزهای سال میلادی ۲۰۲۱، «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه در تماس تلفنی با اردوغان از استقرار پهپادهای تهاجمی اوکراین در مرزهای این کشور شدیدا انتقاد کرد.
فروش پهپاد به اوکراین، در داخل ترکیه هم مخالفانی داردانتقادهای مربوط به صادرات پهپاد به اوکراین آن هم در اوج بحران روسیه و اوکراین صرفا محدود به دولت مسکو نیست، بلکه داخل ترکیه نیز واکنش هایی به همراه داشته است. برای نمونه «دوغو پرینچک» رئیس حزب وطن ترکیه، گفته است که همکاری اوکراین و ترکیه در تأمین پهپادهای «بیرقدار» برای کی یف یک اشتباه بزرگ است و می‌تواند عواقب منفی برای آنکارا داشته باشد.
پرینچک هشدار داد: «عرضه هواپیماهای بدون سرنشین بیرقدار توسط ترکیه به اوکراین اشتباه بزرگی است، حزب ما بارها این را اعلام کرده است. این سلاح در نهایت نه تنها علیه روسیه، بلکه علیه خود ترکیه نیز استفاده خواهد شد».
پیش تر نیز «اسماعیل حققی پکین» رئیس سابق اطلاعات ستاد کل ارتش ترکیه، در سخنانی گفته بود: صادرات پهپادها باید حساب شده تر انجام شود زیرا فروش این تجهیزات ممکن است بعدتر برای خود ترکیه نیز دردسر ساز بشود. اوکراین می خواهد از پهپاد ها علیه روسیه در «دونباس» استفاده کند و قطعا نقش آفرینی این پهپاد ها در تنش های کی یف -مسکو روابط ترکیه با روسیه را خدشه دار خواهد کرد.
دلایل پیشنهاد میانجیگری
اما باوجود این رفتار متضاد ترکیه در موضوع روسیه و اوکراین جای سوال است که چرا رئیس جمهور این کشور خواهان میانجیگری میان اوکراین و روسیه است؟
ترکیه با روسیه روابط اقتصادی بسیار مطلوبی دارد، با توجه به اینکه شاهرگ حیاتی ترکیه وابسته به صنعت گردشگری است و اغلب گردشگران در ترکیه از کشور روسیه هستند، ادامه تنش می تواند ترکیه را هم در تنگنا قرار دهد. علاوه بر این ترکیه منافع اقتصادی خود را در اوکراین نیز دنبال می کند. هم اکنون چندین شرکت پیمانکار ترکیه ای در اوکراین فعالیت می کنند و چند گروه سرمایه گذاری تُرک نیز در کی یف و مناطق دیگر سرمایه گذاری کرده اند. بنابراین، اوکراین برای ترکیه یک بازار اقتصادی پرسود محسوب می شود. علاوه بر این، سفر ۲ میلیون گردشگر اوکراینی در سال ۲۰۲۱ میلادی به ترکیه، دولت این کشور را در وضعیتی قرار داده که دوست ندارد منافع اقتصادی اش تحت تاثیر تنش منطقه ای قربانی شود.
به این شرایطی که دولت ترکیه در خصوص موضوع روسیه و اوکراین با آن مواجه است باید مسائل دریای سیاه را نیز اضافه کرد. موضوع دریای سیاه در نقش آفرینی ترکیه برای پایان دادن به بحران اوکراین و روسیه در حالی منشا اثر است که تحرکات آمریکا و ناتو در دریای سیاه طی ماه های اخیر و تلاش برای عضویت اوکراین در ناتو خشم روسیه را به همراه داشته است. آنکارا به تازگی موفق به کشف منابع گازی در این بستر آبی شده است و دوست ندارد این دریا مرکز تنش های روسیه، اوکراین و یا ناتو باشد تا با خیال راحت فعالیت خود را انجام دهد.
دلیل دیگر رفتارهای ترکیه به سیاست داخلی دولت مربوط است. با نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری ترکیه که قرار است سال ۲۰۲۳ برگزار شود، بازار فعالیت های سیاسی حزب عدالت و توسعه در داخل ترکیه بابت اثرگذاری در معادلات بین المللی حسابی داغ شده است. اردوغان قصد بهره برداری از بحران روسیه و اوکراین را دارد. ابتکار عمل آنکارا برای حل فضای متشنج میان دو کشور می تواند تاثیر مطلوبی در سبد آرای اردوغان داشته باشد.
نتیجه
با همه این تفاسیر به نظر می رسد ترکیه برای کاهش تنش در مناسبات اخیر اوکراین و روسیه عزم خود را جزم خواهد کرد. اما جای سوال است که چرا آنکارا به حل کردن این بحران امید دارد. دلیل این موضوع را می توان در روابط مطلوب و رو به پیشرفت ترکیه با طرف های اوکراینی و روسی تحلیل کرد. برای مثال در روابط ترکیه با روسیه فراز و نشیب های بسیاری تجربه شده است، بعد از جنگ سوریه و ساقط کردن بمب افکن های روسی توسط ترکیه اگر چه در روابط دو کشور فضای متشنجی حاکم شد اما کودتای ناکام ۲۰۱۶ و سیاست تخریبی واشنگتن علیه آنکارا، ترکیه را به سمت همگرایی با روسیه سوق داد. از آن تاریخ به بعد شاهد پیشرفت چشم گیری در روابط دو کشور در بُعد اقتصادی، نظامی و سیاسی هستیم. اگر چه کریمه به خاطر وجود تاتارها از سوی ترکیه به عنوان جغرافیای روسیه به رسمیت شناخته نشده است، اما روسیه توجهی به این موضع ترکیه ندارد.
اما از سوی دیگر روابط حسنه ای هم میان ترکیه و اوکراین مشاهده می شود. از سال ۲۰۱۹ که زلنسکی بر کرسی ریاست جمهوری اوکراین نشست حدود ۶ دیدار میان او و اردوغان صورت گرفته است.
ارتباط سیاسی خوب اردوغان با رؤسای جمهور روسیه و اوکراین این فرصت را به آنکارا داده تا در حل اختلافات میان دو کشور خودنمایی کند. البته تجربه به آنکارا ثابت کرده همراهی با مسکو به صرفه تر از همسو بودن با غرب است و ما در سال های اخیر همگامی اردوغان و پوتین را در مقابل دولت های عضو ناتو به خصوص آمریکا مشاهده کرده ایم. خرید سامانه های اس-۴۰۰ روسیه توسط ترکیه مهم ترین سمبل در سیاست ترکیه بود که نشان داد این کشور از روابط خود با روسیه به عنوان برگ برنده مقابل طرف های غربی استفاده می کند. در نتیجه به نظر می رسد ترکیه از تمام توان خود برای حل این مساله استفاده خواهد کرد تا روابط خود با روسیه و اوکراین تحت تاثیر تنش های اخیر قرار نگیرد.
اما با توجه به پیچیدگی های خاص مناسبات بین المللی نمی توان روند پیش رو در بحران اوکراین و روسیه را پیش بینی کرد. ترکیه نیز اگر چه به خاطر متضرر نشدن از بحران پیش آمده پا پیش گذاشته است اما حمایت از اوکراین و روند ارسال پهپاد به این کشور خود نشان می دهد که ترکیه در پی ایجاد توازنی قوی و خود مختار به نفع خودش است تا خود را به عنوان بازیگری تاثیرگذار در منطقه نشان دهد و اگر چه مسکو به پیشنهاد میانجیگری آنکارا روی خوش نشان داده اما برقراری روابط نظامی گسترده میان آنکارا و کی یف در شرایط کنونی تاثیر مثبتی در جلب اعتماد طرف روس نخواهد داشت.
جای سوال است ترکیه ای که در موضوع سوریه، لیبی و قفقاز موضعی متفاوت با روسیه دارد چگونه در حل مساله اوکراین موفق خواهد بود!؟ این سوالی است که پاسخ آن در روزهای آینده مشخص خواهد شد.
