آیا جنگل‌خواری در هیرکانی پایان می‌یابد؟

به گزارش حلقه وصل، سال گذشته عکس‌ها و گزارش‌هایی توسط مردم منتشر شد که نشان می‌داد در شهرستان سوادکوه شمالی و به‌ویژه محیط‌زیست اطراف شهر شیرگاه پوشیده از زباله‌های شهری است. با پیگیری خبرنگاران مشخص شد که ماموران شهرداری شیرگاه، زباله‌های شهری را به نقطه‌ای در جنگل‌های هیرکانی می‌برند و آنجا اقدام به دپوی آن می‌کنند. عکس‌ها نشان می‌داد که جنگل‌های سبز و زیبای شیرگاه اسیر انواع زباله‌های پلاستیکی و فلزی شده‌اند. از سوی دیگر خبر رسید که برای دپوی زباله‌های بیشتر، تعدادی از درختان جنگل نیز قطع شده‌اند. 

البته این تنها معضل جنگل‌های هیرکانی نبود، تصاویر حکایت از شیرابه‌هایی داشت که گستره وسیعی را دربرگرفته بود چرا که انباشت زباله در مناطق جنگلی باعث می‌شود تا شیرابه زباله تولیدشده به رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی وارد شود. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند در هر میلی‌گرم از شیرابه زباله‌ها بیش از ۱۰۰‌میلیون باکتری مضر موجود است که عامل انتقال بیش از ۱۱۸ نوع بیماری حاد است که سلامت انسان و محیط‌زیست را به‌شدت تهدید می‌کند. از طرف دیگر میزان میکروب‌های موجود در شیرابه بالغ بر ۴۰هزار برابر زباله‌های معمولی است و حتی حل شدن چند قطره از آن در هر آبی بسان آزاد شدن یک بمب میکروبی خطرناک است که عامل سرایت انواع بیماری‌ها به انسان و دام و گیاه است. همچنین فقط یک لیوان شیرابه قادر است یک درخت تناور را به‌طور کامل از ریشه بخشکاند.   

تخلیه زباله در شیرگاه تنها یکی از موارد تعرض به جنگل‌های کشور است. جنگل‌های هیرکانی سال‌هاست که مورد بی‌مهری و تعرض انسان‌ها قرار گرفته‌اند. از قلع و قمع درختان تا ساخت ویلا و رها کردن دام‌ها در مناطق حفاظت‌شده. حالا باید پرسید که آیا با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی این شیوه برخورد با طبیعت در میان مردمان تغییر خواهد کرد و آیا مسوولان نظارت بیشتری برای مراقبت از جنگل‌ها خواهند داشت؟ این سوالی است که از رییس شورای عالی جنگل‌ها می‌پرسیم. 

آقای کامران پورمقدم، رییس شورای عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع در گفت‌وگو با «صبح‌نو» می‌گوید: ثبت میراث جهانی و اضافه شدن جنگل‌های هیرکانی سبب می‌شود این منطقه ایران و این نقطه از جهان به تمام دنیا معرفی شود و ارزش‌های اکوسیستمی آن بیش از پیش شناخته شود. از سوی دیگر اضافه شدن جنگل‌های هیرکانی به میراث جهانی دنیا الزامات حفاظتی و مدیریتی را به همراه خواهد داشت. او می‌افزاید: لازم است ما معیارهای بیشتری را برای حفاظت و مدیریت این‌گونه آثار طبیعی که در لیست میراث جهانی ثبت می‌شود، رعایت کرده و در دستور کار خود قرار دهیم، به همین دلیل سازمان آی‌یوسی‌ان، شاخص‌ها و معیارهایی را در خصوص حفاظت و مراقبت از مناطقی که به‌عنوان میراث جهانی ثبت شده‌اند، تبیین کرده است.

به گفته رییس شورای عالی جنگل، ایران برای مراقبت از لکه‌هایی که ثبت شده، دستورالعمل و چارچوب مدیریتی ارائه کرده است که باید بر اساس آن تمامی مناطق زیر نظر مدیریت ویژه قرار بگیرد به‌طوری‌که این مناطق مشخص‌شده پهنه‌بندی می‌شوند و یک منطقه به عنوان هسته مرکزی مناطق ثبت‌شده در نظر گرفته می‌شود تا به هیچ عنوان هیچ‌گونه اقدام مخربی در این مناطق انجام نشود. از سوی دیگر تمام عوامل تهدید و تخریبگر که ممکن است منجر به آسیب دیدن ارزش‌های طبیعی شود را محدود یا حذف خواهیم کرد تا ارزش‌هایی که باعث شده جنگل‌های هیرکانی در لیست میراث جهانی ثبت شود، باقی بماند.به گفته این مقام مسوول یکی از عوامل مهمی که می‌تواند به محیط‌زیست آسیب برساند، ریختن زباله یا دفن زباله‌ها در محدوده جنگل‌ها یا جاگذاری باقیمانده پسماندها در این نقاط است. پورمقدم تصریح می‌کند: البته موارد دیگری هم وجود دارد که در مناطق جنگلی و به‌ویژه در جنگل‌های هیرکانی دیده می‌شود که باید تحت مدیریت و حفاظت بیشتر درآید به همین دلیل برنامه مدیریتی جامعه تدوین شده است که اجرای آن تنها با مشارکت همه دستگاه‌های ذی‌نفع از جمله سازمان میراث فرهنگی، سازمان جنگل‌ها، سازمان محیط‌زیست در بخش گردشگری و همه دستگاه‌های کشور امکان‌پذیر است.

به اعتقاد این مقام مسوول، باید نقش اجرایی هر یک از این سازمان‌ها برای مناطقی که ثبت شده به روشنی مشخص شود تا اگر احیاناً در این مناطق اتفاقی باعث شود تا به بخش‌هایی از این میراث ارزشمند آسیب برسد، این موارد به سرعت و با قاطعیت حذف شوند.

وی با اشاره به اینکه اصلی‌ترین اولویت شورای عالی جنگل‌ها تمرکز بر نقاط ثبت شده است، می‌گوید محافظت از لکه‌های ثبت‌شده برای ما و سایر ارگان‌ها تمرینی خواهد بود تا بتوانیم در سال‌های آینده این شیوه مدیریتی و اقدام‌های حفاظتی را به تدریج برای سایر مناطق جنگلی هم توسعه دهیم، چون هدف ما این نیست که فقط بخش کوچکی از جنگل‌های ثبت‌شده نگهداری شود بلکه محافظت از این لکه‌ها که ۱۲ نقطه (سایت) و ۱۵ پهنه را در بر می‌گیرد را به صورت پایلوت آغاز کردیم تا بتوانیم در وهله نخست تمامی معیارهایی که برای حفاظت از جنگل‌ها لازم است در طول مدت مدیریتی در این مکان اجرا کنیم و به تدریج در مناطق مجاور نیز این برنامه‌ها اجرایی شود. به گفته پورمقدم هر یک از ارگان‌ها وظایف مشخصی دارند و مسوولیت مدیریت و ساماندهی پسماند بر عهده یکی از دستگاه اجرایی کشور است که حتماً باید برنامه ویژه خود را ارائه کنند. همچنین باید سرمایه‌گذاری‌های لازم در این حوزه انجام شود تا بتوانیم این موضوع را که می‌تواند آسیب جدی به سیستم جنگلی برساند، حذف کنیم.

دومین دغدغه دوستداران محیط‌زیست ساخت‌وسازهای بی‌رویه در فضای محیط‌زیست و جنگل‌هاست؛ موضوعی که امروزه به جنگل‌خواری شهرت یافته است. پورمقدم با اشاره به اینکه ساخت‌وساز در قانون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع ممنوع است، می‌گوید: هرگونه تغییر کاربری در جنگل ممنوع است. اضافه شدن جنگل‌های هیرکانی به لیست میراث جهانی یک الزام مضاعفی بر دوش ما گذاشته است که از هر گونه تغییر کاربری و هر اقدامی دیگری مانند چرای دام، زراعت و هر عملی که ممکن است تغییر کاربری را در عرصه جنگلی ایجاد کند، ممانعت کنیم. سطح حفاظتی جنگل‌ها را باید به شدت افزایش دهیم و در قالب طرح‌های ویژه مدیریتی عوامل آسیب‌دهنده حذف شود. البته او تاکید می‌کند: مناطقی که اکنون به ثبت جهانی رسیده است فاقد این تخلفات بوده است چرا که اگر چنین مواردی مشاهده می‌شد مورد تأیید آی‌یوسی‌ان و یونسکو قرار نمی‌گرفت اما اگر در پهنه‌های مجاور این مناطق نیز تخلفی مشاهده شود، با برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات مدیریتی، جلوی آن گرفته خواهد شد و تلاش خواهیم کرد تا تغییر کاربری‌ها از جنگل حذف شوند.