صیانت از جان دانشمندان هسته‌ای باید پیش شرط هرگونه مذاکره باشد / محکومیت ترور کوچک‌ترین کار اروپایی‌ها

حلقه وصل:

دانشمندان هسته‌ای کشور جزو سرمایه‌های مهم ایران هستند و حفظ جان آن‌ها به مراتب ارزشمندتر از فعالیت سانترفیوژها محسوب می‌شود. ترور دانشمند هسته ای ایران شهید فخری زاده ما را یاد ترورهای ناجوانمردانه سالهای گذشته انداخت ترور هایی که هیچ نهاد و کشوری بابت آن محاکمه یا تادیب نشدند. دکتر حبیب زاده عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر ابوالقاسم خدادی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد در میزگردی به بررسی وضعیت حقوقی این ترور پرداختند.

توکل حبیب زاده عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) اظهار کرد: ترور ناجوانمردانه شهید فخری زاده از نظر حقوقی ابعاد متعددی دارد و در دو سطح حقوق بین الملل و حقوق داخلی جای تحلیل و بررسی دارد. از منظر حقوق بین الملل اولین سوالی که مطرح می‌شود این است که ماهیت این اقدام تروریستی چیست و اگر چه برخی از رسانه‌های خارجی از ترور شهید فخری زاده به عنوان قتل هدفمند یاد می‌کنند اما باید بگوییم که قتل هدفمند بیشتر در زمان درگیری‌های نظامی برای کشتن نیروهای طرف مقابل صورت می‌گیرد و بین آن با اقدام تروریستی تفاوت زیادی وجود دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تاکید کرد: متأسفانه در معنا و مفهوم واژه تروریست اتفاق نظر دقیقی در دنیا وجود ندارد ولی بر اساس تعاریف کنوانسیون‌های بین‌المللی فعال، مثل کنوانسیون منع بمب گذاری تروریستی می‌شود مبنا و محل بحث اقدامات تروریستی مثل ترور شهید فخری زاده باشد.
هدف؛ عقب نشینی ایرانی‌ها
حبیب زاده خاطرنشان کرد: هدف تروریست‌ها از ترور شهید فخری زاده وادار کردن جمهوری اسلامی ایران به دست کشیدن از فعالیتهای صلح آمیز هسته‌ای بود و ترور دانشمندان هسته‌ای در سال‌های گذشته نیز به همین دلیل صورت گرفته است و با قتل هدفمندی که اروپایی‌ها از آن سخن گفتند فرق دارد.
وی تصریح کرد: حقوق بین الملل راهکارهایی برای مبارزه با تروریسم دارد و در حال حاضر امروزه با ۱۹ کنوانسیون بین المللی و چندین قطعنامه شورای امنیت که در چارچوب فصل هفت منشور بین الملل تصویب شده است، مواجه هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) خاطرنشان کرد: کنوانسیون بین المللی سال ۱۹۹۷ به موضوع مبارزه با بمب گذاری تروریستی مربوط بوده و همچنین کنوانسیون بین المللی سال ۱۹۹۹ به مبارزه با منابع تأمین مالی تروریسم مرتبط است و چندین کنوانسیون دیگر که به دیگر حوادث تروریستی مربوط است.
حبیب زاده اضافه کرد: قطعنامه ۱۳۷۳ شورای امنیت بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر صراحتا اعلام کرده است که تروریست، تهدید صلح و امنیت بین المللی به شمار می‌رود و در مقدمه این قطعنامه موضوع برخورداری کشوری که مورد حمله تروریستی قرار گرفته، مطرح شده است. برای مقابله با یک عملیات تروریستی دولتها نمی‌توانند با توسل به زور به اقدام نظامی متوسل شوند و عمده کارهایی که حقوق بین الملل در این خصوص پیش پای دولت‌ها می‌گذارد، مواردی شامل اقدامات اطلاعاتی، همکاری‌ها در پیشگیری و مقابله با اقدامات تروریستی را در برمی‌گیرد.
وی اظهار کرد: همه دولت‌ها ملزم هستند که به موجب قطعنامه شورای امنیت و برخی از کنوانسیون‌های بین المللی مذکور، پس از وقوع حوادث تروریستی جرم انگاری کنند تا بتوانند در نظام داخلی خود تروریست‌ها را به جرم تروریسم مورد تعقیب و محاکمه قرار بدهند.
صیانت از دانشمندان هسته‌ای و جان آن‌ها، پیش شرط هر گونه مذاکره
حبیب زاده خاطرنشان کرد: تعهد به محاکمه یا استرداد، تعهد به قطع منابع مالی گروههای تروریستی و هر گونه همکاری اطلاعاتی جهت شناسایی عوامل حوادث تروریستی از جمله وظایف سایر کشورهای دنیا باید به اجرای آن‌ها پایبند باشند.
وی اضافه کرد: کشورهایی زیادی به موجب قطعنامه‌ها و کنوانسیون‌های مختلف شورای امنیت در سطح بین المللی با جریان مبارزه با تروریسم متحد هستند اما در ماجرای پیگیری چرایی و شناسایی و مجازات عوامل ترور دانشمندان هسته‌ای، کشور ایران تنها مانده و کشورهای مدعی مبارزه با تروریسم و به ویژه کشورهای اروپایی، همکاری لازم را با کشور ما نداشته‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تاکید کرد: متاسفانه اروپایی‌ها اصلا حاضر نشدند به طور جدی حادثه اسف بار ترور دانشمند هسته‌ای شهید محسن فخری زاده را با جدیت محکوم کنند و تنها به صورت نیم بند اتحادیه اروپا به صورت سطحی و ساده این جنایت بزرگ را محکوم کردند.
حبیب زاده خاطرنشان کرد: پیشنهاد ما به دولت این است که اگر قرار بر ادامه دادن برجام و یا سایر مذاکرات با اروپایی‌ها مد نظر آن‌ها است، دولتمردان باید اصولی را به عنوان پیش شرط مذاکره، مبنی بر محکومیت ترور دانشمندان ایرانی از طرف اروپا و تعهد به مشخص کردن عوامل تعیین کنند و البته بعید است که با توجه به قرائن موجود، سرویس‌های جاسوسی اروپا ندانند چه کسانی در پشت پرده ماجرای ترور دانشمندان هسته‌ای ایران قرار دارند.
وی یادآور شد: جریان ترور شهید فخری زاده با تضعیف حق بر توسعه ایران و نشانه رفتن این حق کاملا مرتبط است و یکی از روشهای مبارزه با تروریسم همکاری سایر کشورها در سطح بین المللی است و تعهدات حقوق بشری فوق، شامل کشورهای اروپایی نیز می‌شود. اگر فرض کنیم که اقدام تروریستی ترور شهید فخری زاده در یکی از کشورهای اروپایی صورت گرفته بود، با سر و صدایی گسترده همراه می‌شد اما متاسفانه هیچ کدام از سران کشورهای اروپایی ایران را در محکومیت این جنایت همراهی نکردند و معیار دو گانه را در پیش گرفتند.
حبیب زاده اضافه کرد: با توجه به اینکه ترور دانشمندان هسته‌ای، در حال حاضر اقدام سازمان یافته‌ای شده است و همچنین موقعیت سیاسی آمریکا و صحبت‌هایی که مطرح است، مذاکرات برجام دوباره آغاز شود، ایران می‌تواند هر گونه مذاکره بعدی با اروپایی‌ها را به محکومیت اقدامات تروریستی و شناسایی و محاکمه عوامل اصلی این اقدامات جنایتکارانه منوط کند و این حداقل انتظاری است که جامعه ایرانی از دولت دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) خاطرنشان کرد: برجام به گونه‌ای مرده است و احیای دوباره آن منوط به مذاکرات جدید است و تعیین پیش شرط های ایران درباره پایان و خاتمه دادن به ترور دانشمندان هسته‌ای و نخبگان دفاعی ایرانی نباید در اینجا نادیده گرفته شود.
ضرورت پیگیری مستمر برخورد و مجازات عاملان حوادث تروریستی در کشور
حبیب زاده خاطرنشان کرد: علوم هسته‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی، پزشکی، کشاورزی و سایر عرصه‌ها کاربرد دارد و اگر قرار باشد که دانشمندان هسته‌ای ما ترور شوند، دشمنان عملا حق بر توسعه ملت که حقی جمعی محسوب می‌شود را نشانه رفته‌اند و ما باید یکبار برای همیشه این ماجرا را فیصله بدهیم.
وی افزود: در بحث حقوق داخلی ترور دانشمندان هسته‌ای و همچنین در سیاستهای خارجی‌مان در سازمان‌های بین المللی نیز متاسفانه ما خیلی ساده با موضوع برخورد کردیم و اگر چه در زمان وقوع اتفاقات ناگوار این چنینی حرف زدیم و بیانیه و محکومیت دادیم اما بعد از گذشت مدتی رسیدگی آن را فراموش می‌کنیم.
حبیب زاده اضافه کرد: ما تا پیش از برجام عضو پروتکل‌ الحاقی نبودیم و در حال حاضر نیز در این پروتکل عضو نیستیم و ایران هنوز پروتکل الحاقی ۱۹۹۵ آژانس انرژی اتمی را به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسانده است و پس از مذاکرات برجام نیز هنوز عضویتی نداریم و البته یکبار هم در دولت خاتمی داوطلبانه به این نظام نظارتی تن داده بودیم و پس از مذاکرات معروف سعدآباد، اروپایی‌ها خلف وعده کردند و با دستور رهبری مذاکرات آن زمان متوقف شد و به فعالیت داوطلبانه با آژانس خاتمه دادیم.
وی یادآور شد: پس از شروع مذاکرات برجام یکی از مطالبات اروپایی‌ها این بود که نظام نظارتی پروتکل الحاقی باید توسط ایران پذیرفته شود و چون ما هنوز این پروتکل را نپذیرفتیم، از تاریخ اجرای برجام در ایران، نظام نظارتی آژانس در ایران به نظام نظارتی پروتکل الحاقی تبدیل شده است و علی رغم اینکه ما سند فوق را تصویب نکردیم، در حال حاضر به اجرای آن مشغول هستیم.
حبیب زاده خاطرنشان کرد: اگر ملاقات‌ بازرسان آژانس انرژی اتمی با شهید فخری زاده که البته بعدا تکذیب شد را به فرض با دیگر نیروهای انسانی و اندیشمندان و متخصصان هسته‌ای صحت داشته باشد، به تاریخ بستگی دارد که قبل از تاریخ تصویب برجام یا قبل از آن مربوط باشد خلاف قانون بوده و اگر بعد از تاریخ تصویب برجام باشد به موجب اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، شرایط مذاکره با عوامل فوق چون شهید فخری زاده وجود داشته است.

تردیدی در تروریستی بودن شهادت شهید فخری زاده وجود ندارد
ابوالقاسم خدادی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد تصریح کرد: ترور شهید محسن فخری زاده از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. در این ماجرا، یک شهروند ایرانی، یک مقام مسئول دولتی در خاک ایران مورد حمله تروریستی قرار گرفته است. ارتکاب جرم توسط هر شخصی در خاک یک کشور نقض حاکمیت آن کشور محسوب می‌شود. بر این اساس، طبق اصل صلاحیت سرزمینی و به استناد ماده ۳ و ۴ قانون مجازات اسلامی، محاکم ایران دارای صلاحیت رسیدگی می‌باشند و بعد دیگر، وصف تروریستی بودن این عملیات است.
 وی افزود: در تروریستی بودن شهادت شهید محسن فخری زاده هیچ تردیدی وجود ندارد. اگر دست‌کم سه عنصر اصلی برای تروریسی قلمداد کردن یک اقدام مجرمانه قایل باشیم، هر سه عنصر در این واقعه وجود دارد. ارتکاب خشونت آمیز رفتار مجرمانه توام با قتل، طرح هماهنگ، طراحی شده و سازمان یافته برای این اقدام و قصد غایی آن که ایجاد رعب و وحشت نزد شخصیت‌های مهم علمی و هسته‌ای و در بین عموم مردم هر سه شرط برای وصف تروریستی این عمل قابل مشاهده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به تروریستی بودن این ماجرا اضافه کرد: بنابراین دادگاه‌های ایران از صلاحیت جهانی منطبق ماده ۹ قانون مجازات اسلامی هم برخوردارند. تروریسم هم در کنوانیسون‌های بین المللی و هم در عرف بین الملل به عنوان اقدامی مخاطره آمیز برای کل کشور‌ها محسوب می‌شود و بهمین دلیل صرفنظر از تابعdت مجرم یا بزه دیده و یا محل وقوع جرم، برای دادگاه‌های دیگر کشور‌ها ایجاد صلاحیت می‌کند. هرچند در این ماجرا، اولویت با صلاحیت ایران است. چه به‌لحاظ وقوع جرم در ایران و چه به‌دلیل شروع به تعقیب در محاکم قضایی ایران. نکته مهم اینکه فصل مشترک همه کنوانسسیون‌های بین المللی از جمله کنوانسیون کشور‌های آسیای جنوبی ۱۹۸۷ و کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی مصوب ۱۹۹۹ جلب همکاری‌های کشور‌های دیگر در فرایند تکمیل پرونده قضایی و استرداد متهمین و مجرمین است.
ضرورت وجود قانون‌های بین المللی مبارزه با تروریسم
خدادی گفت: با وجود منفجر شدن خودرو از بقایای آن و دیگر قرائن باقی مانده و دلایل فنی، می توان ادله مورد نیاز را جمع آوری کرد و البته همه این موارد به تشکیل پرونده قضایی در ایران و همچنین نحوه همکار‌های بین المللی سایر کشورها در جمع آوری ادله و تعقیب مجرمین بستگی دارد که باید به سرعت صورت بگیرد و از کنار هم قرار دادن این قرائن می‌توان سناریوی این حادثه را تکمیل کرد.
وی یادآور شد: در تمام کنوانسیون های بین المللی و نیز معاهدات مربوط به استرداد مجرمین تاکید شده که اقدامات تروریستی و اقدام مرتبط با قتل هیچگاه جرم سیاسی محسوب نمی شود و کشورها الزام به استرداد متهمین و مجرمین این وقایع دارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد افزود: آنچه تا کنون گفته شده است از حجم هماهنگی ماجرای ترور شهید فخری زاده و استفاده از ابزارهای پیشرفته نشان می‌دهد که این حادثه توسط یک گروه تروریستی یا فرد یا افراد نبوده است. حتی شاید مباشر جرم یا کسی که اقدام عملی را انجام داده است یک فرد یا افرادی باشند اما این سطح از هماهنگی و ابزارهای الکترونیکی مورد استفاده فراتر از عملیات یک گروه تروریستی است.
خدادی اضافه کرد: تروریستهای دخیل در ماجرای ترور شهید فخری زاده حتما دستیابی‌هایی به داده‌های ماهواره‌ای داشته اند که این دسترسی، تنها با پشتیبانی دولتها قابل تحقق است و یا حداقل دولتها می‌توانند به جمع‌آوری داده‌ها در این زمینه کمک کنند.
وی تاکید کرد: ما باید در سیاست مبارزه با تروریست یک سیاست فعالی را در پیش بگیریم و در مجامع بین المللی مدارک و شواهد خود را ارائه بدهیم و در حقیقت نیازمند یک بسته دقیق و منظم دیپلماسی هستیم که مواردی چون برجام، پیگیری مجازات عاملان ترور، پیشگیری از تکرار ترور دیگر دانشمندان هسته‌ای و همچنین ایجاد اجماع و وفاق در کشورهای منطقه‌ای را در آن بگنجانیم. پی گیری ابعاد مختلف ترور دانشمند هسته‌ای، نیازمند برنامه اقدام حقوقی – سیاسی همه جانبه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد خاطرنشان کرد: نمیتوانیم صرفا بگوییم که مردم باید در جریان مطالبه مجازات عاملان ترور حضور داشته باشند چرا که مردم در هر جایی که نیاز بوده حاضر بوده اند‌ و نسبت به مقدوراتی که در اختیار دارند واکنش خوبی از خود نشان داده‌اند.
خدادی تصریح کرد: بخشی از امور پیگیری حادثه تروریستی نیازمند ابزارهایی است که در اختیار دولت است و باید با ظرفیت سازی میان حقوق دان‌ها، ظرفیت سازی میان اندیشمندان علوم سیاسی و همچنین جامعه شناس‌ها و کسانی که در حوزه‌های فنی کار می‌کنند همکاری با دولت انجام پذیرد. و از هر آنچه که ظرفیت حقوقی و سیاسی در جامعه بین المللی وجود دارد استفاده کنیم و اجازه ندهیم این موضوع به فراموشی سپرده شود. باید مراقب باشیم به این موضوع به صورت مقطعی، احساسی و دوره‌ای پرداخته نشود. طبیعتا هر کاری که لازم است باید برای به فراموشی سپرده نشدن این حوادث تروریستی انجام دهیم. این موضوع باید همیشه روی میز مذاکره کنندگان و نمایندگان سیاسی ما باشد و فراموش نکنیم یک زمانی، کشورهای غربی از اعلام حق داشتن انرژی هسته ای برای ایران امتناع می کردند و از اعلام آن طفره می رفتند ولی با پافشاری و مقاومت ایران، نه تنها این حق را رسماً اعلام کردند بلکه آنرا بصورت سند به تصویب رساندند. اکنون حفظ جان دانشمندان هسته ای هم باید تضمین شود. این یک حق ذیل حق داشتن انرژی هسته ای است.
وی همچنین افزود: به میزانی که سانترفیوژها برای ما اهمیت دارند، حفظ جان دانشمندان هسته‌ای به مراتب اهمیت بیشتری از آن دارد. دانش هسته ای در مرزهای دانش قرار می گیرد و محور اصلی در مرزهای دانش همانا نیروی انسانی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد تاکید کرد: ایجاد و ارائه یک بسته جامع تمام عیار که ابعاد حقوقی، سیاسی و فنی ماجرای ترور دانشمندان هسته‌ای را در سطح کلان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در نظر بگیرد و نیز فعالیت رسانه‌ای برای حساس کردن افکارعمومی جهان و مجامع بین المللی امری ضروری و مهم محسوب می‌شود. ما به یک برنامه اقدام نیاز داریم، بسته ای برای مجاب کردن دولتها و مجامع بین المللی در تروریستی خواندن این ماجرا و اعلام رسمی محکومیت آن، برنامه اقدام برای پیشگیری از تکرار این حوادث، تعهد دولتها بویژه دولتهای طرف برجام برای ایفای نقش فعال در پیشگیری از این حوادث و ارایه تضمین برای ارایه اطلاعات گروههای تروریستی به ایران و همکاری موثر برای دراختیار قرار دادن داده های همین پرونده ترور، بررسی سطح کاهش تعهدات ایران در برجام و پروتکل‌های الحاقی و قطع هرگونه دسترسی به اطلاعات دانشمندان هسته ای و مانند اینها از موارد ضروری مورد پیگیری در حادثه فوق هستند.
خدادی اضافه کرد: نماینده سیاسی ما در سازمان ملل باید با ارائه مستندات به دست آمده در ماجرای ترور دانشمندان هسته‌ای، خواستار واکنش رسمی مجامع بین المللی و حقوق بشری در این ماجرا باشد. طرف های مقابل با این عنوان که ما تعهدات خود را در برجام کاهش داده‌ایم، ایران را تحت فشار قرار می‌دهد بنابراین باید ضریب وزنی این حوادث تروریستی را بالا ببریم و از سطح احساسی و عاطفی خارج کنیم و به وزن حقوقی و مطالبه‌ای برسانیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد یادآور شد: سیاست خارجی ما نباید به توئیت‌ها و سخنان وزیر امور خارجه محدود گردد بلکه باید بسیار جامع‌تر از قبل در سیاست خارجی عمل کنیم و از تمام ظرفیت‌ها و تمام افراد و از تمام ابعاد مطالبه گری انجام پذیرد.
خدادی اضافه کرد: البته تعجب می کنم با وجود آنکه در طول سالهای مربوط به جریان مذاکره، ترورهای قبلی دانشمندان هسته ای انجام شد، چرا مسوولان ما و تیم مذاکره کننده برجام، حفظ جان دانشمندان هسته ای و پیشگیری از حوادث تروریستی علیه آنها را جزء شروط اصلی تعهدات برجامی طرف مقابل قرار ندادند؟ اگر واقعا قرار بود هم سانترفیوژها بچرخد و هم دیگر امور، در درجه اول کلید آن همانا حفظ جان دانشمندان هسته ای ایران است. برخورداری از دانش هسته ای ارزش بیشتری از خود فن آوری دارد، دانش هسته ای که نزد دانشمندان آن علم است پس باید حفظ این افراد جزء شرط لاینفک برجام قرار می گرفت. با این وجود باز هم امکان کاهش تعهدات برجامی بویژه انصراف از اجرای پروتکل الحاقی یا دستکم کاهش سطح اجرای آن که دولت بدون تصویب مجلس داوطلبانه آنرا اجراء می کند هنوز وجود دارد.