تهران: مبانی شهر مهدوی باید از منابع دینی اقتباس شود/ اصول مهم شهرسازی اسلامی

به گزارش حلقه وصل، سومین نشست از سلسله نشست‌های هم‌اندیشی معماری و شهرسازی در شهر مهدوی در محل تالار مرحوم سلمان هراتی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و با حضور اندیشمندان و کارشناسان حوزه و دانشگاه عرصه معماری و شهرسازی و به همت مرکز پژوهش‌های مسجد مقدس جمکران و با همکاری اتاق معماری مؤسسه اشراق، مرکز معماری حوزه هنری و بنیاد معماری انقلاب اسلامی برگزار شد.

در ابتدای نشست سیدمجید مطهری‌نژاد رئیس مرکز پژوهش‌های مسجد مقدس جمکران و مجری کارشناس این هم‌اندیشی با بیان مقدمات نشست، یکی از اهداف و ماموریت‌های مرکز پژوهش‌ها در حوزه مطالعات مهدویت را موضوع مهم و تأثیرگذار معماری و شهرسازی در شهر مهدوی دانست و در ادامه افزود: تاکنون مرکز پژوهش‌ها بطور جدی به دنبال تبیین الگوهای قابل دسترسی معماری و شهرسازی مهدوی در فضای روایی و قرآنی است.

وی با اشاره به وضعیت کنونی و سیمای شهرهای کشورمان گفت: علیرغم تلاش‌های وافر آن دسته از اندیشمندان و مسئولان کشور که دغدغه اسلام و دین دارند با شهر مطلوب و شهری که مفاهیم گرانقدر و ارزشمند اسلامی و مهدوی در آن مشاهده شود، فاصله داریم و برطرف کردن این مهم، تلاش مضاعف و جدی‌تری را می‌طلبد.

مطهری‌نژاد در ادامه به این موضوع اشاره کرد که مبانی دینی و نظری شهر مهدوی باید از منابع دینی و روایی ارزشمند اسلامی اخذ شود و این مبانی پس از استخراج توسط علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه بتواند در الگوهای کلان شهرسازی مورد استناد و استفاده قرار بگیرد. در واقع این مبانی باید قابلیت دسترسی و استفاده داشته باشد و به مفاهیمی ملموس ترجمه شوند.

وی تأکید کرد: گردآوری و تدوین مفاهیم عالی و ارزشمند اسلامی در زمینه معماری و شهرسازی مهدوی و کاربردی کردن آن‌ها از مهم‌ترین نتایج این جلسات می‌تواند باشد.

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام اصفهانیان از مهدوی‌پژوهان با اشاره به جایگاه رفیع مسجد مقدس جمکران در آیات و روایات گفت: در حوزه پژوهش تلاش می‌کنیم تا مفاهیم عالی و ارزشمند مهدوی را در معرض استفاده حوزه‌های دانشی مختلف از جمله معماری و شهرسازی قرار دهیم.

وی با اشاره به سال‌ها تحقیق و تتبع در موضوع مهدویت تاکید کرد: مسجد مقدس جمکران در آیینه سخن معصومین و بر اساس روایات آخرالزمانی باید امنیت فکری و فرهنگی مردم را تامین کند.

این کارشناس برجسته مهدویت اظهار داشت: در مسجد مقدس جمکران شاهد ارتباط عمیق و گره خوردن فضای حسی و معرفتی برای ایجاد یک فضای عبودیت و ولایی هستیم. مسجد مقدس جمکران براساس روایات اسلامی و تاکید وِیژه معصومین علیهم السلام باید در زمانی که فتنه‌های عالم گیر همه بلاد را فرا می‌گیرد مکانی امن و امان برای همه آحاد بشر باشد و در زمان بروز فتنه‌ها امنیت فکری و فرهنگی مردم را تامین کند و چنان وسعت فکری و معرفتی داشته باشد که پناهگاهی امن برای تمام موحدین و مذاهب باشد.

در ادامه ادیب زاده عضو هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی بیان اینکه شهر مهدوی در واقع همان شهر اسلامی با همان ویژگی‌ها و خصوصیات است، افزود: در نگاه شهرسازی جدید شهر مهدوی و شهر اسلامی از هم منفک و جدا نیستند و کالبد و محتوا در این مقوله قابل تفکیک نیستند.

وی افزود: انسان در شهر اسلامی به عبودیت می‌رسد و این ویژگی‌ها و خصوصیات شهر اسلامی است که به انسان در رسیدن به مقام عبودیت یاری می‌رساند.

وی با ذکر مثال‌های محسوس در شهرسازی جدید در کشورمان ابراز داشت: در شهر اسلامی رقیبی برای الله وجود ندارد و هر آنچه حرکت انسان را به سوی عبودیت کند یا قطع می‌کند باید از چهره شهرها زدوده شود. مانند نمای رومی که با توجه به هشدارهای اندیشمندان، منجر به تهیه ضابطه‌هایی شد و مدتی است که مجوز چنین نمایی از سوی شهرداری‌ها داده نمی‌شود.

این استاد برجسته دانشگاه اظهار داشت: معماری در زبان ما بخشی از چرخه آفرینش است و معمار اسلامی کسی است که با همسویه شدن چرخه آفرینش آرامش انسان را بر روی زمین تضمین می‌کند.

وی در ادامه به بیان ویژگی‌های معماری اسلامی پرداخت و گفت: از بزرگترین ویژگی‌های معماری اسلامی این است که این نوع معماری به دنبال ماندگاری است یعنی دارای یک بینش است که آن بینش هدف مقدسی دارد، به عبارت دیگر در گذشته ایران اسلامی معماران ساختمان را برای خودشان یا کارفرمایان شان نمی ساختند بلکه بناهایی که ایجاد می کردند به عنوان اثری بود که به خالق هدیه می‌کردند و به خاطر این هدف مقدس کارشان ماندگار می‌شد.

ادیب‌زاده با اشاره به دومین ویژگی معماران اسلامی اظهار داشت: منش معماران اسلامی دومین ویژگی آن‌ها بود، یعنی آنها در ابتدا به سراغ واجبات و نیازهای ضروری جامعه بودند و پیش از آن که به مسایل غیر ضروری بپردازند مسایل اصلی و مبتلا به جامعه را دنبال می‌کردند. احداث مساجد، پل‌ها، آب انبارها و ... از این نمونه‌ها هستند. در معماری اسلامی احترام به طبیعت همواره در اولویت بوده است لذا می‌بینیم شاهکارهایی که بوجود آمدند همه از لحاظ همراهی با طبیعت، احترام به انسان و کرامت انسانی زبانزد و شهره آثار تاریخی بشر شده است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه وجود معمار مسلمان را برای داشتن شهری با معماری اسلامی لازم و ضروری دانست و گفت: مشکل شهرهای امروز ما این است که متأسفانه امروزه آموزش‌های ما آموزش اسلامی نیست. برای اینکه یک شهر اسلامی داشته باشیم باید معماران مسلمان داشته باشیم. وظیفه تربیت نیروهای متخصص در هر کشوری به عهده دانشگاه‌ها است، ولی متأسفانه آنچه امروزه در دانشگاه‌ها تدریس و آموزش داده می‌شود به نگاه مدرنیته بر می‌گردد، در حال حاضر آموزش‌های ما بیشتر حول نیازهای پایه دور می‌زند و بیشتر به بعد صورت و مادی انسان می‌پردازد.

این طراح و مشاور معماری در ادامه سخنان خود به چند اصل مهم در شهرسازی اسلامی اشاره کرد و گفت: اصل اول در شهرسازی اسلامی امنیت است و باید تمام مؤلفه‌های امنیت و آرامش انسان‌ها در شهر اسلامی لحاظ شود. دومین اصل این است که شهر اسلامی شهر بیداری و آگاهی است نه غفلت. لذا باید در شهرسازی اسلامی از تمام نشانه‌هایی که موجب غفلت انسان می‌شود دوری جست، اصل سوم در شهر اسلامی احسان است. شهر اسلامی شهر انفاق و احسان است نه شهر بخل و اسراف. انفاق موجب ایجاد روحانیت و تثبیت انسانیت می‌شود.

وی در ادامه به اصل مهم دیگری اشاره کرد و گفت: شهر اسلامی شهر خداپرستی است نه خودپرستی. وقتی شهرسازی و معماری در حال انجام است باید برای پرستش خدا باشد نه برای تجمل و خودپرستی. بنابراین وقتی وارد شهر یا محیطی می شوید اگر احساس کردید که تجملات نمای شهری زیاد است و ساختمان به شما فخر می فروشد بدانید که آن شهر با اسلامی بودن فاصله دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با توجه به تحقیقات و مطالعات 10 سال گذشته افزود: این مطالعات ما را به چند اصل مهم رهنمون و هدایت می‌کند. اصل اول اصل تفکیک است، مثلاً بین فضاهای طاهر و غیر طاهر باید تفکیک وجود داشته باشد. در گذشته سرویس‌های بهداشتی خارج از محل زندگی و خانه بود. اصل دوم حریم است، یعنی هر فضایی و هر ساختاری باید حریم مشخص داشته باشد. اصل سوم جهت است، به این معنی که باید القای جهت قبله در هر شهر ایجاد شود. چهارم اصل وسعت است، ما در گذشته برای ورود به خانه آداب تشرف داشتیم و استفاده از اندرونی و بیرونی در معماری قدیم، اصل تناسب و زینت هم که مخصوص معمارهاست و از موضوعاتی است که آن‌ها باید در کارهایشان رعایت کنند.

ادیب‌زاده در پایان سخنانش با توجه به مطالعات سال‌های گذشته خود تأکید کرد: از نظر اسلامی شهر باید از نظر معیشتی مستقل باشد. کشور به استقلال نمی‌رسد مگر اینکه غذای روزانه خود را از زمین خود به دست آورد. در شهر اسلامی طبیعت غالب است، چون طبیعت بزرگترین الگوی بشر است.