دولت راه صحیح تجارت خارجی را پیدا کرده است؟ +نمودار

سرویس حاشیه‌نگاری:حسن روحانی فردا(دوشنبه) برای اولین بار در دوران ریاست‌جمهوری خود عازم عراق می‌شود؛ سفر مهمی که طی چند روز گذشته خبرهای زیادی درخصوص آن منتشر شده است. گفته شده سفرهای مقامات ایرانی از جمله عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی و عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه به بغداد در یک ماه اخیر برای زمینه‌سازی این سفر مهم و هماهنگی برای انعقاد توافقات و اسناد همکاری بوده است. روز گذشته ایرج مسجدی سفیر ایران، حضور حسن روحانی در بغداد را مهم‌ترین گام ایران برای ارتقای سطح تجارت دوجانبه با عراق و رساندن آن به ۲۰ میلیارد دلار پیش‌بینی‌شده دانست و تاکید کرد که در این سفر سه‌روزه مساله راه‌آهن خرمشهر به بصره، گسترش شهرک‌های صنعتی، روادید، قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و مسائل گمرکی، بهداشت و درمان از جمله محورهای گفت‌وگوها خواهند بود. البته به این موضوعات نهایی شدن توافقات بانکی ایران و عراق را حتما باید اضافه کرد؛ توافقاتی که در جریان سفر بهمن‌ماه رئیس‌کل بانک مرکزی صورت گرفت و گفته شد پایه‌ای برای تحول در نقشه ارزی کشور و مراودات مالی خارجی تشکیل شده است.

* هشدارهایی که به آن توجه نشد
در این میان با وجود تمامی اخبار مهمی که درخصوص سفر حسن روحانی به بغداد در حال انتشار است و همگی نویدبخش فصل جدیدی از روابط ایران- عراق هستند و عنوان می‌شود که احتمالا فرصت مناسبی برای کاهش تاثیر تحریم‌ها و دور زدن آنها پیش روی دولت دوازدهم قرار دارد، باید گفت انجام این سفر زیر سایه انتقاد واردی است که کارشناسان سیاسی و اقتصادی در سال‌های گذشته مکرر بیان و از آن به‌عنوان نقطه‌ضعف دولت روحانی در سیاست خارجی نام برده‌اند.

کارشناسان و فعالان سیاسی - اقتصادی از همان سال ۹۲، کم‌توجهی دولت روحانی به کشورهای همسایه ایران و فرصت بزرگی را که در آنها نهفته است مورد نقد قرار داده‌اند و با استناد به کم‌بهره بودن روابط ایران با کشورهای فرامنطقه‌ای به‌ویژه آمریکا و اروپا بارها دولت را به توسعه همکاری‌ها با کشورهای هم‌مرز با ایران دعوت کرده‌اند.

* چرا همکاری با همسایگان به سود ماست؟
استدلال‌ها برای همکاری با همسایگان زیاد است؛ بخشی از آنها مثل روز واضح و روشن و در هر شرایطی غیرقابل چشم‌پوشی، و بخش دیگر مزیت‌هایی است که حالا در ایام تحریم خودنمایی کرده و آنقدر جدی می‌شوند که هر کسی حتی اعضای دولت کنونی را هم قانع می‌سازند.

اساسی‌ترین مزیت همکاری امروز ایران با همسایگان چیزی نیست جز تحریم‌گریز بودن روابط سنتی با کشورهایی مثل عراق، افغانستان و... . در این زمینه قبلا گفته بودیم که مراودات مالی سنتی و حوالجات غیربانکی، استفاده از مسیرهای ترانزیتی غیرقابل نظارت برای کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا، حضور سفرهای مکرر اتباع همسایه و توسعه سیستم‌های اقتصادی خرد در کنار نیازهای اساسی و غیرقابل جایگزینی از جمله مزیت‌های مهمی هستند که در ایام تحریم بیش از گذشته به چشم می‌آیند و ضرورت توسعه همکاری‌ها را نمایان می‌کنند.

* سفرهای خارجی رئیس جمهور به روایت آمار
۲۰ اسفند ۹۷ حسن روحانی در حالی برای اولین بار به مهم‌ترین کشور همسایه ایران یعنی عراق سفر می‌کند که به گواهی آمارها رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم آنچنان‌که مورد انتظار بوده کشورهای منطقه را جزء مقاصد خود قرار نداده است. بررسی سفرهای خارجی حسن روحانی نشان می‌دهد از سال ۹۲ تاکنون او ۴۸ سفر خارجی داشته که تنها ۱۲ سفر یعنی ۲۵ درصد مقاصد، کشورهای همسایه و هم‌مرز ایران و به‌منظور گفت‌وگوهای دوجانبه بوده ‌است و مابقی یا برای شرکت در نشست‌ها و اجلاس‌های بین‌المللی مانند حضور در مجمع عمومی سازمان ملل بوده یا سفر به کشورهای فرامنطقه‌ای از جمله کشورهای اروپایی. روحانی در این سفرها با هدف یادشده دو سفر به ترکیه داشته، یک سفر به پاکستان، یک سفر ارمنستان، دو سفر ترکمنستان و...، این در حالی است که برای مثال و همچنان‌که قبلا ذکر کرده بودیم، «ایران سومین تامین‌کننده نیاز بازار کالایی (غیرنفتی) عراق پس از ترکیه و چین است. در سال ۹۶ عراقی‌ها حدود ۵.۱۴ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را خریداری کرده‌اند که در مقایسه با خرید فقط سه درصد از کالاهای غیرنفتی ایران توسط ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا، صادرات به عراق رقمی بسیار چشمگیر است.»

باید گفت ۵۴ درصد سفرهای روحانی در این سال‌ها به‌منظور شرکت در مجامع بین‌المللی شامل جشن جهانی نوروز، اجلاس کنفرانس آسیا – آفریقا، اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی، مجمع عمومی سازمان ملل و... بوده است.

در این زمینه اما اگر میزان تمایل همکاری با کشورهای همسایه و هم‌مرز با ایران (که از تعداد سفرهای حسن روحانی به‌عنوان یک شاخص نسبی، قابل‌ارزیابی است) در مقایسه با حجم تجارت خارجی ایران با کشورهای همسایه بررسی شود، آمار قابل‌توجهی حاصل خواهد شد، چراکه برای مثال کل ۲۸ کشور اتحادیه اروپا تنها سه درصد کالاهای ایرانی را می‌خرند، ولی در عین حال منهای چین و روسیه و هند که همکاران مهم تجاری ایران هستند، تنها چهار کشور امارات با ۱۴ درصد، عراق با ۱۴ درصد، ترکیه با هشت درصد و افغانستان با ۶ درصد، قریب به نیمی از محصولات ایرانی را در سال ۹۶ خریداری کرده‌اند و البته در شرایط تحریمی که کشورهای فرامنطقه‌ای واردات خود از ایران را به‌شدت کاهش داده‌اند، در نیمه دوم سال ۹۷ و در سال ۹۸ این نسبت بیشتر هم خواهد شد. از این‌رو به نظر می‌رسد انتقاد کارشناسان به این مساله که چرا روابط ایران با کشورهای همسایه ایران کمتر از حداقل‌های موردانتظار بوده و به‌ویژه بعد از ایام تحریم از مرداد ۹۷، عراق بعد از ترکیه دومین سفر برون‌مرزی روحانی به کشورهای همسایه برای توسعه روابط اقتصادی است، درست و قابل‌پذیرش است.

منبع: فرهیختگان