جهانِ بریکسی، کابوسِ بزرگ غرب/ آمریکا و اروپا دیگر سردمدار نیستند

به گزارش حلقه وصل: اعلام وصول درخواست رسمی ترکیه برای پیوستن به گروه بریکس (BRICS)، خبر مهمی بود که عملاً کشورهای غربی را با یک شوک جدید روبرو کرد چرا که ترکیه عضو پیمان نظامی ناتو و نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا است و می‌خواهد وارد گروه مهمی شود که دست کم سه قدرت بزرگ این گروه یعنی چین، روسیه و ایران، در جبهه مقابل منافع غرب قرار گرفته‌اند. در نتیجه، درک این موضوع مهم است که چرا حتی یک عضو ناتو هم به دنبال عضویت در بریکس است؟ پاسخ به این سوال، پرده از واقعیت‌های جدیدی بر می‌دارد که نظم نوین و تغییر موازنات قدرت در نظام بین‌الملل را به روشنی تشریح می‌کند.

قبلاً تنها برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در این گروه عضو بودند اما حالا مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز به این جمع پیوسته‌اند و علاوه بر این، چندین کشور دیگر نیز در صف انتظار ایستاده‌اند. علاوه بر بسیاری از قدرت‌های مهم آسیایی و آفریقایی، کشورهایی همچون بلاروس نیز به دنبال پیوستن به بریکس هستند و با احتساب میزان جمعیت کشورهای عضو و همچنین با لحاظ نمودن ذخایر و پتانسیل اقتصادی آنها، می‌توان برای توصیف این وضعیت، از تعبیر «جهانِ بریکسی» استفاده کرد؛ جهانی که در آن، آمریکا و اروپا سردمدار نیستند و در برابر بزرگترین سازمان اقتصادی نظام بین الملل با محوریت آسیا و آفریقا، قرار گرفته‌اند.

واکنش کشورها به زورگویی غرب

سخنان ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه درباره بریکس، اهمیت نمادین ویژه‌ای دارد چرا که او در بیان دلایل تمایل کشورهای مختلف برای پیوستن به بریکس، از الفاظی استفاده کرده که ماهیت هالیوودی قدرت آمریکا را به خوبی وصف می‌کند. زاخارووا گفته است: «جهان از حملات مداوم آمریکا خسته است. کشورها تمایل دارند بر اساس اصول حقوق بین‌الملل به توسعه روابط ادامه دهند اما آمریکا، مانند دیوانه‌ای در یک فیلم هالیوودی، همه چیز را با تبر و اره برقی دنبال می‌کند و کشورها نیز به دنبال شکل جدیدی از تعامل هستند. به همین دلیل است که تاکنون بیش از ۳۰ کشور برای عضویت در بریکس، درخواست رسمی ارائه داده‌اند».

آسیا دارد حرف می‌زند

از دیرهنگام دو قدرت مهم آسیا یعنی چین و هندوستان عضو بریکس بودند اما با آمدن اعضای جدیدی همچون ایران، عربستان سعودی و امارات، وزنه کشورهای آسیایی سنگین‌تر شد. کشورهای آسیایی و آفریقایی، بریکس را جایگزینی برای نهادهای جهانی می‌دانند که تحت سلطه قدرت‌های سنتی غربی هستند و همواره به نابرابری شمال و جنوب دامن زده‌اند. حالا اعضای جدید امیدوارند با عضویت در بریکس، از مزایایی همچون تأمین مالی توسعه و افزایش تجارت و سرمایه گذاری استفاده کنند.

هم اکنون، کشورهای عضو بریکس، صاحب بازارهای در حال رشد سریع در جهان هستند که فرصت‌های بالقوه‌ای را برای تجارت، سرمایه گذاری و رشد اقتصادی برای کشورهای عضو، فراهم می‌کنند. عضویت در این گروه، باعث می‌شود کشورها دید سیاسی و نفوذ بیشتری در صحنه جهانی، به‌ویژه در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشند.

از دید تحلیلگران اقتصادی، بریکس جایگزینی برای نهادهای قدرتمند مالی غرب است. نهادهای مالی و سیاسی تحت سلطه غرب مانند بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول (IMF) و جی هفت (G۷)، همواره از ابزارهای مالی به نحوی استفاده کرده‌اند که باعث افزایش نابرابری و فقر شده است. در دوران شیوع ویروس کرونا، این کشورهای غربی بودند که با استفاده از حربه مالی انحصار و احتکار، عملاً بازار واکسن را در اختیار گرفتند و کشورهای دیگر نیز به این فکر افتادند که وقت آن فرا رسیده زیر این میز بزنند و با تقویت گروه‌های غیرغربی، موازنه را تغییر دهند.

عضویت در بریکس به کشورها اجازه می‌دهد تا شرکای اقتصادی و سیاسی خود را متنوع کنند و وابستگی خود را به هر کشور یا بلوکی کاهش دهند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت مسلم منطقه، عربستان سعودی به عنوان یک تولیدکننده و فروشنده بزرگ نفت و امارات به عنوان یک عنصر فعال در تجارت منطقه‌ای، عملاً به قدرت بریکس افزودند و حالا در صورت پیوستن ترکیه نیز، این گروه می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد.

اعضای جدید، از مالزی و تایلند تا الجزایر و بلاروس

اندونزی به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان اسلام، یکی از کشورهایی است که تمایل دارد به بریکس بپیوندد. در همین حال، دو قدرت آسیایی مهم دیگر یعنی تایلند و مالزی، برای حضور در بریکس اظهار تمایل کرده‌اند و با آمدن آنان بلوک آسیای جنوب شرقی، قدرت بیشتری خواهد گرفت و عملاً همکاری بین بریکس و اسه آن، شرایط را برای خلق فرصت‌های جدید سرمایه گذاری، فراهم خواهد کرد.

در آن سوی جهان و در قاره آفریقا، چند کشور دیگر در حال ورود به بریکس هستند و با آمدن آنان، قلمروی بریکس از حد ۲ عضو آفریقای جنوبی و اتیوپی فراتر می‌رود و یک قدرت گازی مهم همچون الجزایر به صف بریکسی‌ها می‌پیوندد و به دنبال آن، جمهوری دموکراتیک کنگو، کومور و گابن، درخواست خود را مطرح می‌کنند. در آسیای میانه، کشور مستعد و مهم قزاقستان در جست و جوی عضویت در بریکس است، جمهوری آذربایجان درخواست رسمی خود را اعلام کرده و دو کشور آمریکایِ لاتین یعنی بولیوی و کوبا نیز می‌خواهند بریکسی شوند. گسترش عضویت در بریکس، پاسخی مستقیم به تشدید رقابت دوقطبی است که به طور قابل‌توجهی عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیکی جهانی را افزایش داده است.

در صورت پیوستن دو کشور آمریکای لاتین دیگر یعنی ونزوئلا و ویتنام به بریکس، موازنه‌های جدیدی شکل می‌گیرد که عملاً اقتصاد بین الملل را تحت تأثیر قرار خواهد داد. همزمان با آنها، بلاروس نیز به عنوان کشوری که به طور آشکار در برابر رویکرد ناتو و غرب ایستاده، به تقویت بریکس کمک خواهد کرد. اما اینها فقط نمونه‌هایی از ابراز تمایل عضویت کشورهای جدید است و مقامات کشورهای دیگری مانند بنگلادش، بحرین، نیجریه و سنگال نیز در حال پیمودن مسیر عضویت در بریکس هستند.