مهدی متولیان:تئاتر ضد دفاع مقدس و ضد مدافع حرم داریم اما تئاتر دفاع مقدس نداریم

به مناسبت هفته دفاع مقدس، نشست تخصصی «۴۰ سال تئاتر مقاومت و چشم‌انداز پیش‌رو» برگزار شد و در آن فعالان حوزه هنرهای نمایشی، به بررسی تئاتر دفاع مقدس و شرایط آن طی سال‌های گذشته پرداختند. نصرالله قادری، پژوهشگر، نویسنده، کارگردان و مدرس تئاتر در این نشست گفت: «۴۰ سال گذشته در حوزه تئاتر انقلاب و دفاع مقدس را می‌توان به چند دوره تقسیم کرد. دوره اول همان دوران دفاع مقدس است. در این دوره، مجموعه آثاری روی صحنه می‌آید که پروپاگانداست. همین‌جا باید تأکید کنم که متأسفانه پروپاگاندا، معنای متفاوتی در فضای فرهنگی ما پیدا کرده و از آن به عنوان پدیده خوبی یاد نمی‌شود، اما منظور من اینجا اصلاً معنای بد آن نیست. در این دوره، تئاترهایی برای ارتقای روحیه رزمندگان تولید می‌شوند تا بتوانند اهدافی را که معین شده است به انجام برسانند. همچنین باید متذکر شد در همین دوران آثار ماندگاری هم تولید شده که بعدها فرصت اجرای دوباره پیدا نکردند و به دلیل آنکه این نمایش‌ها فقط چندبار روی صحنه رفتند، اسنادی از نمایشنامه یا اجرای‌شان در دست نیست.»

وی با اشاره به دوره دوم تئاتر در ایران پس از انقلاب اسلامی ادامه داد: «دوره دوم زمان پذیرش قطعنامه یا همان دوره سازندگی است. در این دوره، نخستین بارقه‌های شک و تردید برای افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کردند، ایجاد شد و دلیل آن هم تأثیر یک گروه مشخص بود که تمام هنر و مخصوصاً هنر تئاتر را منحصر برای گروه‌های خاص می‌دانست. این نگاه به هنر، هنوز هم وجود دارد و تحت‌تأثیر آن گروه اصلی است. این گروه معتقد است هنر و به ویژه تئاتر هنری برای افراد خاص تولید و ساخته می‌شود و برای عموم مردم نیست و همه مردم از آن بهره نمی‌برند. این تصور دروغ بزرگی است که متأسفانه گفته شد و جا افتاد. با همین دیدگاه، این نگاه ایجاد شد که هرکس وارد این حوزه از هنر می‌شود، هنرمند حکومت است که البته این هم تصور اشتباهی است.» نصرالله قادری در ادامه به فشارهایی که هنرمندان در این دوران تحمل کردند، اشاره کرد و افزود: «در این دوره هنرمندان تئاتر از دو سو مورد تهاجم قرار می‌گیرند؛ یک عده از آن‌ها هنرمند حکومتی می‌شوند و همین‌ها از سوی دیگر با مانع‌تراشی‌های مدیران این عرصه روبه‌رو می‌شوند و نتیجه آن ریزشی است که در این عرصه به‌وقوع می‌پیوندد، به عنوان نمونه می‌توان گفت که نقش زنان رزمنده در این تئاتر کاملاً فراموش شده یا به صورت واقعی در بسیاری موارد دیده نشده است، در حالی که ما ۴ هزار رزمنده زن داشتیم. چرا به این بانوان پرداخته نشده است؟» قادری با اشاره به دوره سوم تئاتر دفاع مقدس پس از انقلاب گفت: «این دوره، دوره دوم خرداد است که در آن موضوع دفاع مقدس از سوی برخی از هنرمندان زیر سؤال رفته است و می‌گویند: جنگ مسئله خوبی نیست. دوره چهارم دوران مهرورزی و دوره پنجم دوره تدبیر و امید است. در این دوران، ما تقریباً شاهد فراموشی تدریجی این موضوع در تئاتر هستیم، برای همین در این دوران مدیران تنها بر ساحت تبلیغ نظر دارند. باید دقت کرد، در ادبیاتی که از مقاومت تعریف شده است، خیلی از مشخصات و ویژگی‌های آن نظیر حقانیت رزمندگان، لزوم تداوم مقاومت پس از جنگ و موضوعات دیگر مغفول ماند.»

هنرمندان تئاتر دفاع مقدس را دوست دارند حمید نیلی، مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در ادامه عنوان کرد: اکنون چهار دهه است که از عمر تئاتر انقلاب و دفاع مقدس می‌گذرد. در دو دهه اول این تئاتر کارهایی تولید شد که، چون از دل سازندگانش برآمده بود، لاجرم بر دل مخاطبان هم نشست. باید اذعان کرد که هم در حوزه فیلم و هم در حوزه تئاتر کارهای خوبی تولید شده که تولید، اجرا و دیدن آن‌ها حتی برای بار چندم هم دیدنی است. در دهه سوم، با توجه به اینکه سلیقه مدیران تغییر کرد، آثار خوب کمتری تولید شد. در حقیقت در این دوره به نظر می‌رسد اختلاف و شکافی بین هنرمندان و دفاع مقدس به وجود آمده است. دهه چهارم نیز برآیند و نتایج این اتفاقات را در حوزه تولید و اجرای تئاتر مقاومت به همراه داشت.» نیلی ضمن اشاره به اینکه تئاتر دفاع مقدس پس از گذشت چهار دهه همچنان از دغدغه‌های مهم هنرمندان است، گفت: «معتقدم این موضوع هنوز هم دغدغه هنرمندان است. زمانی که ۲۷۰ اثر در یک سال نوشته می‌شود، یعنی اینکه هنرمندان هنوز هم دوست دارند به این فضا ادای دین کنند. بنده معتقدم با بهره‌گیری از کتاب‌ها و مستنداتی که در این حوزه نوشته شده، می‌توان کارهای تازه‌ای تولید و به مخاطبان ارائه کرد.»

تئاتر ضدجنگ داریم، تئاتر دفاع مقدس نداریم مهدی متولیان، مدیر مرکز مطالعات و رصد بنیاد فرهنگی روایت فتح نیز در سخنانی اظهار کرد: «در طول چهار دهه‌ای که تئاتر در ایران پس از انقلاب اسلامی تولید شده، به صورت اختصاصی تئاتر دفاع مقدس مثل یک فرزند نارس بوده که قبل از ورود به این عرصه از بین رفته است. من معتقدم ما اصلاً تئاتر دفاع مقدس نداریم. تئاتر جنگ داریم. تئاتر ضدجنگ داریم. تئاتر دفاع و مدافع وطن داریم، اما تئاتر دفاع مقدس نداریم.»

زمینه تفرقه علیه تئاتر دفاع مقدس در دوران سازندگی محمدرضا رحیمی، مدرس تئاتر نیز در آسیب‌شناسی دوران تئاتر دفاع مقدس در دولت سازندگی، توضیح داد: «از سال ۱۳۶۷ تا سال ۱۳۷۶ که دوره سازندگی نام دارد، شاهد رقابت جشنواره‌ای و همچنین رقابت‌های نهادی هستیم. چند نهاد می‌خواهند متولی این عرصه باشند و به همین دلیل جنگ نهادها شکل می‌گیرد. همین موضوع زمینه تفرقه را ایجاد می‌کند. در دهه ۱۳۸۰ و تا سال ۱۳۸۷ شاهد برخوردهای تماتیک هستیم و در این دوره ممیزی در اوج خودش قرار دارد. در نهایت از سال ۱۳۹۸ به بعد نیز شاهد کناره‌گیری‌ها و دلخوری‌های هنرمندان این عرصه هستیم.» نشست تخصصی تحت عنوان «۴۰ سال تئاتر مقاومت و چشم‌انداز پیش‌رو» با همکاری منطقه فرهنگی و گردشگری عباس‌آباد و انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس برگزار شد.