توازن رابطه بروکسل-واشنگتن در سایه بحران افغانستان

به گزارش حلقه وصل، اروپایی ها با وجود ادعایی که درباره لزوم ارائه پاسخی هماهنگ به تحولات روز افغانستان دارند، به وضوح دلخورند یا دست کم این طور وانمود می کنند. این دلخوری را می توان از اظهارنظر «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که ضمن ابراز تاسف از تحولات افغانستان، گفت «هیچکس از ما نظر نخواست»؛ استنباط کرد.

تصویر پرآشوبی که واشنگتن با خروج شتابزده از افغانستان ارائه داد و با عنوان «هرج و مرج فرودگاه کابل» در صفحات تاریخ ثبت شد؛ یک بار دیگر ذهن اروپا را درباره ادعای رهبری جهان از سوی آمریکا به چالش کشید.

اروپا پیشتر هم وقتی که آمریکا از هماهنگی جامعه بین الملل در مقابله با کووید ۱۹ عاجز ماند؛ درباره این برتری ابراز تردید کرده بود.

اتحادیه اروپا با توجه به تغییر موازنه نیروهای سیاسی در افغانستان، موضع خود را از «تقابل آشکار» به «گفتگو» تغییر داده است؛ رویکردی که برای طالبان یک پیروزی بزرگ محسوب می شود اکنون، در مواجهه با موج اتهام علیه کشورهایی که در پیروی از آمریکا، بدون هیچ دستاورد امنیتی محسوسی، تن به ۲۰ سال اشغالگری افغانستان دادند؛ سران قاره سبز در تقلا برای تبرئه خود، بار دیگر به دنبال اثبات استقلال رای در عرصه جهانی هستند. برای همین است که وقتی جو بایدن رئیس جمهور آمریکا، مدعی شد که هدف از حضور در افغانستان، هرگز ملت سازی نبوده و واشنگتن فقط در پی مبارزه با تروریسم دست به ماجراجویی نظامی زده است؛ بورل آبروی خود را به نشانه ناباوری بالا انداخت و این ادعا را به چالش کشید.

طی دو هفته ای که از تسلط طالبان بر افغانستان می گذرد؛ اتحادیه اروپا با توجه به تغییر موازنه نیروهای سیاسی در این کشور، موضع خود را از «تقابل آشکار» به «گفتگو» تغییر داده است؛ رویکردی که برای طالبان یک پیروزی بزرگ محسوب می شود چرا که به این ترتیب، بروکسل به طور ضمنی واقعیت حاکمیت سیاسی این گروه را پذیرفته است اگرچه برای وجاهت بخشیدن به آن در عرصه بین الملل، اما و اگرهایی را لحاظ می کند.

یک هفته پیش از ورود طالبان به کابل، بورل هشدار داده بود «چنانچه آنها به زور به قدرت برسند؛ در جهان منزوی خواهند شد». اما طالبان، بدون خون و خونریزی و به شکلی وارد کابل شد که به دشواری می توان آن را تسخیر قدرت به زور تحلیل کرد.

همین موضوع باعث شد که به رغم تعلل اتحادیه اروپا برای به رسمیت شناختن طالبان، بروکسل خواهان گفتگوی همه جانبه با این گروه درباره پارامترهایی شود که رعایت حداقلی آنها می تواند راه را برای به رسمیت شناختن علنی طالبان هم باز کند حال آنکه مشخص نیست این پروسه چقدر زمان ببرد.

اروپا بطور مشخص و بر اساس آنچه رهبران و نمایندگان سیاسی آن ابراز کرده‌اند چند پارامتر یا پیش شرط مهم در ارتباط با حکومت طالبان در افغانستان مطرح می کند که شامل ساختار حکومت، رعایت حقوق بشر، مهاجرت و تروریسم است.

در این میان، آنها روی این اصل که طالبان طی ۲۰ سال گذشته این نکته را آموخته که باید به الزامات بین المللی پایبند باشد؛ تاکید ویژه دارند یا به عبارتی آن را موجه ترین بهانه برای تمایل خود به تعامل با گروهی می دانند که هنوز در لیست «تروریسم» غربی ها جا دارد اما آنها خود را نیازمند به مذاکره با آن می بینند.

ساختار حکومت

اروپا بطور مشخص و بر اساس آنچه رهبران و نمایندگان سیاسی آن ابراز کرده‌اند چند پارامتر یا پیش شرط مهم در ارتباط با حکومت طالبان در افغانستان مطرح می کند نه تنها اروپا، بلکه همه جامعه بین الملل امیدوار است دولت آتی افغانستان فراگیر باشد تا علاوه بر تنوع قومیتی این کشور، پاسخگوی تفاوت های سیاسی و تا حدی عقیدتی نیز باشد. تا این لحظه، تصویر روشنی از این دولت احتمالی ارائه نشده است حال آنکه موافقت طالبان با عضویت «عبدالله عبدالله» رئیس شورای عالی مصالحه افغانستان، «حامد کرزای» رئیس جمهور سابق این کشور و «گلبدین حکمتیار» رهبر حزب اسلامی افغانستان در شورای ۱۲ نفره حکومتی، امیدها درباره امکان تعامل با دولت آتی را افزایش داده است.

انتظار می رود با توجه به اینکه از روز ۳۰ آگوست (۸ شهریور)، عملاً نیروهای بیگانه خاک افغانستان را ترک کرده اند؛ مقدمات تشکیل دولت به اوایل ماه سپتامبر موکول شود و این در حالی است که طالبان هم می گوید که ظرف یک یا دو هفته آینده این کار را انجام می دهد.

در حال حاضر، مقامات طالبان می‌گویند که «ملا هبت‌الله آخند زاده» رهبر این گروه، در قندهار است و پس از پایان ماموریت نظامی آمریکا در افغانستان یک نشست بزرگ را در این شهر برگزار خواهد کرد. در این اجلاس قرار است روی چگونگی تشکیل نظام آینده در افغانستان بحث و رایزنی شود.

مهاجرت؛ خط قرمز اروپا

پیامی که سران اروپا به مهاجران افغان می‌فرستند این است که اگر باید از کشورتان بروید به کشورهای همسایه بروید اما اینجا، به اروپا نیایید اگرچه اروپایی ها حین خروج از افغانستان، شمار زیادی از افغان هایی را که در ۲۰ سال گذشته با آنها همکاری می کردند؛ از این کشور خارج کردند اما واقعیت آن است که کشورهای اروپایی به شدت نگران وقوع بحران پناهندگان جدید و به دنبال راهکاری برای مهار این بحران احتمالی هستند. در این میان، فعالان حقوق بشر با سوء ظن به بروکسل نگاه کرده و می گویند این امکان وجود دارد که رهبران اروپا برای ممانعت از هجوم سیل مهاجرت افغان ها به قاره سبز، تا حد زیادی در برابر طالبان کوتاه بیایند. این فرضیه به حدی قوی است که حتی «یورو نیوز» هم نمی تواند آن را نادیده بگیرد تا جایی که در این باره می نویسد: رهبران اروپایی در تلاشند تا از هجوم گسترده مهاجران و پناهجویان افغان به اروپا جلوگیری کنند. پیامی که این رهبران به مهاجران افغان می‌فرستند این است که اگر باید از کشورتان بروید به کشورهای همسایه بروید اما اینجا، به اروپا نیایید.

صرف نظر از کشورهای راست گرایی چون اتریش، حتی آلمان که در سال ۲۰۱۵ بیش از سایر کشورهای غربی، پناهجو بویژه از سوریه پذیرفت اکنون سیگنال متفاوتی ارسال می کند. آلمان هشدار داده است که نباید بحران مهاجرتی سال ۲۰۱۵ تکرار شود و امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه هم گفته است که اروپا نمی تواند به تنهایی عواقب وضعیت افغانستان را تحمل کند و اروپا باید در برابر سیل مهاجرت غیرقانونی از خود محافظت کند.

با این حساب، اروپا برنامه ملموسی برای کمک به پناهجویان افغان ندارد و با شانه خالی کردن ترکیه از پذیرش آنها، این ادعا مطرح می شود که بهتر است امداد رسانی در داخل افغانستان متمرکز شود یا اینکه اروپا روی کمک کشورهای همسایه افغانستان مانند ایران و پاکستان تمرکز کند.

حقوق بشر و تروریسم

این گونه برداشت می شود که اروپا به رعایت حداقل ها از سوی طالبان، رضایت بدهد تقریباً به پیش شرط های هر یک از سران اروپا که گوش کنیم، رعایت حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و شفافیت رویکرد در قبال جنبش های تروریستی در آنها لحاظ شده است. در مورد نخست، تا امروز طالبان وعده هایی را درباره بازگشت دختران افغان به مدارس، حضور زنان در دانشگاه ها، عدم مخالفت با حضور آنها در کادر درمان و غیره داده است. همچنین طالبان به دفعات گفته که اجازه نمی دهد از خاک افغانستان جهت حمله به دیگر کشورها استفاده شود و اینکه خواهان تعامل دیپلماتیک با کشورهای غربی است. با این حساب، به نظر می رسد هر دو طرف تا حدی مایل به تداوم رابطه با یکدیگر هستند و این گونه برداشت می شود که اروپا به رعایت حداقل ها از سوی طالبان، رضایت بدهد.

استقلال طلبی در سایه همکاری با آمریکا

همانطور که پیشتر گفته شد؛ اینکه آمریکا در روند خروج از افغانستان، از اروپا مشورت چندانی نخواست؛ حس جاه طلبی سران قاره سبز را تا حدی جریحه دار کرده است. برای همین بود که زمرمه نیاز به ارتش واحد اروپایی که مستقل از ناتو عمل کند؛ بار دیگر بالا گرفته است تا آنجاکه جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می گوید: «ضروری است که اروپا توان و مقدورات نظامی خود را مستقل از ایالات متحده توسعه دهد. ما تحویل یک نیروی اعزامی قدرتمند ۵۰ هزار نفری که از توان اجرای عملیات در شرایطی مشابه در افغانستان برخوردار باشد، به اتحادیه اروپا پیشنهاد خواهیم داد».

همزمان با تشدید رویکرد آمریکا در چرخش به ایندوپاسیفیک که به معنای انتقال نیرو و تجهیزات به آسیای جنوب شرقی است؛ این مجال به نیروهای اروپایی ناتو داده می‌شود که خلاء ایجاد شده در غرب آسیا را پر کنند در واقع، اتحادیه اروپا در حال توسعه یک «مدار راهبردی» جدید است - چارچوبی که به ۲۷ عضو این اتحادیه توان و قابلیت دیپلماتیک و نظامی بیشتری می‌بخشد و آنچه را که به گفته «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه «خودمختاری راهبردی» خوانده می‌شود، بیش از پیش توسعه می‌دهد.

البته، چنین اظهاراتی هر از گاه، بسته به تلنگری که تحولات جامعه بین الملل به اروپایی ها می زند؛ از زبان آنها شنیده می شود اما در عمل، سران اروپا به این فهم رسیده اند که هنوز برای آنکه ماهیت خود را جدا از چارچوب ناتو تعریف کنند؛ بسیار زود است. در مقابل، واشنگتن هم می داند که باید تا حدی حس جاه طلبی شرکای اروپایی را ارضا کند. برای همین است که از مدت ها پیش این فرضیه مطرح بود که که همزمان با تشدید رویکرد آمریکا در چرخش به ایندوپاسیفیک که به معنای انتقال نیرو و تجهیزات به آسیای جنوب شرقی است؛ این مجال به نیروهای اروپایی ناتو داده می‌شود که خلاء ایجاد شده در غرب آسیا را پر کنند.

در حال حاضر، اتحادیه اروپا از بلندپروازی ایجاد ارتش اروپایی کوتاه آمده و به ایجاد نیروی واکنش سریع متشکل از پنج هزار نظامی رضایت داده است که فقط در مواقع بحرانی مثل آنچه حین عملیات تخلیه در فرودگاه کابل دیدیم وارد صحنه می شود.

در این میان، برخی ادعاها و توصیه‌ها مبنی بر اینکه وضعیت در افغانستان به امنیت قاره سبز گره خورده و اروپایی‌ها باید فارغ از کمک آمریکا، به طور مستقل، ابتکار عمل برای نجات افغانستان را به دست بگیرند؛ بیش از هر چیز دیگر شک برانگیز است و به این فرضیه دامن می‌زند که شاید آمریکا در ادامه پروژه مهار چین به دنبال تمرکز نیرو و تجهیزات در شرق آسیا است اما بازتوزیع نیروی نظامی در غرب و جنوب آسیا را به متحدان اروپایی ناتو خواهد سپرد. مصاحبه بورل با روزنامه ایتالیایی «کوریر دلا سرا» گفته بود: واشنگتن دیگر تمایلی به نبرد در جنگ های سایر ملت ها ندارد. از این منظر، شاهد نوعی عدم تعامل قطعی آمریکا در عرصه جهانی خواهیم بود. اما اکنون زمان عدم تعامل ما (اروپا) نیست. ما اروپایی ها باید از این بحران در راستای تشدید تلاشی مشترک برای تقویت استقلال راهبردی خود استفاده کنیم. با تقویت توانایی عملکردمان، به تقویت ناتو هم کمک می کنیم.

ادعای اخیر ماکرون هم مبنی بر اینکه «فارغ از هر تصمیمی که آمریکایی ها برای ماندن یا تَرک عراق بگیرند، پاریس نیروهای نظامی خود را تا زمانی که دولت عراق به آنها نیاز داشته باشد، به عنوان بخشی از عملیات ضد تروریسم، در این کشور حفظ خواهد کرد»؛ در ادامه همین فرضیه قابل ارزیابی است.