تشکلی به رنگ طلا در نگاه آیت‌الله شاه‌آبادی

به گزارش حلقه وصل، وقتی سخن از او می‌رفت، می‌گفتند: «استاد عرفان حضرت امام(ره)»؛ امام به ویژه از لحاظ اخلاقی، سخت تحت تأثیر او بود و درباره‌اش اینگونه تعبیر می‌کرد: «من در طول عمرم روحی به این لطافت و ظرافت ندیدم». می‌گفت: «او تنها یک فقیه و عارف کامل نبود، بلکه یک مبارز به تمام معنی هم بود».
آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی؛ کسی که تسلط و جامعیتش او را نسبت به دیگر علما متمایز می‌کرد. آسیب‌ها و مشکلاتی که جامعه مسلمین به آن مبتلا شده بود، نمی‌گذاشت ساکت بماند و بی‌تفاوت بنشیند. می‌خواست از «معدن عمیق معارف اسلام»، راه نجاتی بیابد و به مسلمانان نیز نشان دهد. از همین رو، «شذرات المعارف» را نوشت؛ «تکه‌های طلایی معارف» را...
از نگاه او، یکی از این «تکه‌های طلایی» برای تحقق «مرام و مسلک اسلام» و علاج دردهای جامعه مسلمین، «تشکل» و «شبکه ارتباطی مؤمنین» است. در ادامه، به بررسی این «شذره» از نگاه آیت‌الله شاه‌آبادی خواهیم پرداخت:
***
آسیب شناسی مقدم بر علاج
آیت‌الله شاه‌آبادی پیش از ورود به راه علاج، به آسیب شناسی فضای جامعه مؤمنین و متدینین می‌پردازند؛ چون معتقد است: «راه علاج، بعد از دانستن سبب مرض است». اما عللی که ایشان به عنوان ریشه مشکلات جامعه مؤمنین مطرح می‌سازند عبارتند از:
1. غرور، به عنوان یک سرِ پرتگاه
2. یأس، به عنوان قرینه غرور و سرِ دیگر پرتگاه
3. افتراق، جدایی و اختلاف مضاعف بر انفراد
4. نداشتن بیت‌المال و قدرت اقتصادی

از علت‌العللِ آسیب‌ها تا اصول مرام  اسلام
اما از نگاه ایشان علت‌العلل و سرسلسله مشکلات، جهل به مرام اسلام است. مرامی متشکل از «حفظ اختصاص حکومت مطلقه به قرآن مجید» و «حفظ اختصاص ولایت مطلقه به مقام مقدس حضرت حجت‌ابن‌الحسن(عج)» و معتقدند نائل شدن به این دو مرام بزرگ، منوط به استحکام روابط مذهبی و به عبارت دیگر، «تشکل‌سازی» است.
از همین رو، مهمترین و محوری‌ترین اصول مرام اسلام را بر اساس آیه «وَ اعْتَصِمُواْ بحَِبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَ لَا تَفَرَّقُواْ وَ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَينْ‏َ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا » اصل «خیط  نبوت و ولایت»  و اصل خیط اخوت معرفی می‌نمایند و نتیجه می‌گیرند که «خداوند عالم، قرآن را که حبل‌الله است از عرش‌الرحمن نازل فرموده بر عرش اخوت انسان، تا فهمیده شود که مستقَرّ قرآن و نوامیس الهیه، جامعه اخوت مسلمین است و البته نتوان قرآن عظیم را به انفراد نگهداری نمود».

دو سیاست عمده اسلام
ایشان، در ادامه، معتقدند اسلام، دو سیاست عمده را برای نیل به مقاصد خویش و علاج مشکلات تعبیه نموده است:
1. تحصیل عِدّه (نیروی انسانی)
از نگاه ایشان، عِدّه از مجرای انتظام مؤمنین به واسطه یک شبکه ارتباطی به دست خواهد آمد و موجب تبدیل کثرت و پراکندگی متدینین و مؤمنین به وحدت خواهد شد.
ایشان خیط اخوت را در همین راستا تبیین می‌نمایند و بیان می‌دارند که تحصیل عِدّه جز از مجرای اخوت امکان پذیر نخواهد بود.
2. تهیه عُدّه (امکانات و تجهیزات)
در این زمینه ایشان می‌فرمایند: هیچ اسباب کار و ساز و برگی (برای مقابله با پیش‌آمدهای روزگار) بدون تعاون و همکاری محقق نمی‌شود.
تقدم تحصیل عِدّه بر تهیه عُدّه
ایشان معتقدند: اگر مقصد راجع به نوع باشد، تحصیل عِدّه مقدم است بر تهیه عُدّه و چون مرام اسلام، مرام نوعی است، تحصیل عِدّه مقدم است.
از همین رو، حضرت آیت‌الله شاه‌آبادی، به تفصیل، به مسئله اخوت - به عنوان مجرای تحصیل عِدّه و بستر تحقق مرام اسلام- و ابعاد آن می‌پردازند. بر این اساس، ارکان اخوت ریشه در فطرت دارد و «برادر کسی است که به جهت وفاق و یکرویی با تو استیناس  نماید و به جهت اتحاد و یگانگی، تکمیل تو و رفع جهل و نقص از تو بنماید و به جهت فروتنی و تواضعش تو را عزیز دارد و به جهت فتوت و بزرگی همتش، تو را مساعدت نماید ».
و جمع میان این خصلت‌ها این است که «تو را وا نگذارد در هر گرفتاری و نکبتی، از انفراد و جهل و ذلت و حاجت و غیرها» .
«فروع مرام اسلام»
بنابراین، ایشان در ادامه‌ اصول مرام اسلام و بر مبنای این اصول، فروعی را نیز مطرح می‌سازند که بسیار جذاب و خواندنی است:
1.جذب، انگیزه‌سازی، کادرسازی، تشکل‌سازی و تبلیغ: جذب و ترغیب مردم به علما، به عنوان مراجع بسط معارف و حقایق دیانت، در کنار انگیزه‌‌سازی برای محصلین علوم دینی، به عنوان کادر و مراجع آینده و تشکل‌سازی جهت تعلیم معارف، اخلاق و احکام به سطوح و اقشار گوناگون مردم.
2. وحدت و انسجام تشکیلاتی
وحدت علما و مراجع [سران و سطوح بالای تشکل] جهت وحدت سطوح پایین‌تر و تبلیغ منسجم، واحد و بدون دغدغه و پریشانی آنها در جامعه.
3. تأسیس رسانه
4. حفظ ظواهر و تجلی بیرونی در کنار سلامت درونی
5. تعادل و اقتصاد معیشتی
6. فعالیت اقتصادی و درآمد‌زایی
7. ایجاد زمینه قرض‌الحسنه و اقدام به این امر توسط تشکیلات
8. ایجاد اشتغال و اعانت به ضعفا و فقرا
9. دفاع از حقوق شرعی مردم و مؤمنین [قوه دفاعیه]
10. رعایت آداب معاشرت اسلامی از جمله حضور در مصائب، تشییع جنازه‌ مسلمین، عیادت و ...
11. ایجاد مکانی به عنوان تشکل مرکزی و قرارگاه و حضور یک شب در هفته در این مکان جهت «تحصیل مهمّات مذهبی» و «مذاکرات اسلامی»
12. التزام هر نفر عضو اصلی تشکل، به جذب و هدایت یک نفر
13. ایجاد قوه قضائیه
14. تشکیل مرکز متمرکز بیت‌المال

بنابراین، همانگونه که مشاهده گردید، آیت‌الله شاه‌آبادی، نظام‌واره و تشکیلات ساختارمندی را - چه در ابعاد کلان آن با عنوان ناحیه‌ مقدسه‌ اسلام به منزله‌ مرکز جهان اسلام که اداره و هدایت همه بلاد و مناطق توسط ولی فقیه و مجتهد جامع‌الشرایط در آن انجام می‌گیرد و تشکیل جمعیتی بالغ بر پنج هزار نفر شامل سلسله مراتب سه سطحی و چه در سطح خُرد آن، جهت تحقق اهداف اسلام و علاج مشکلات جامعه مسلمین ارائه می دهند.