به گزارش حلقه وصل، همه گیری ویروس کرونا که تا پیش از این برخی از ثروتمندترین شهرهای جهان را در نوردیده بود، اکنون در حال گسترش در کلان شهرهای کشورهای در حال توسعه است. هم اکنون مناطق شهری پر ازدحام در برزیل، نیجریه و بنگلادش همگی شاهد افزایش سریع آلودگی کووید۱۹ هستند.
کار ما مطالعه در مورد شکنندگی و برگشت پذیری چنین شهرهایی و حاشیه های شهری آنها، با هدف تشویق تصمیمات مبتنی بر داده ها در امر سیاستگذاری هاست. با توجه به سابقه مرگبار ویروس کرونا در اجتماعات حاشیه نشین شهرهایی چون نیویورک و لندن که بیماری شیوع گسترده ای در آنها داشت، اکنون کاملا امکان دارد که این ویروس بخش عمده ای از شهرهای فقیرتر جهان را نابود کند.
نکته ای که نگرانی خاصی رابرمی انگیزد، این است که مناطق زاغه نشین منزلگاه حدود یک میلیارد نفر انسان است؛ یعنی یک نفر از هر هفت نفری که روی زمین زندگی می کنند. این اقامتگاه های غیررسمی که حقوق مالکیت نامشخص، خانه های کم کیفیت، خدمات اساسی محدود و ضعف بهداشت از مشخصه های آنها به شمار می رود، موجب تشدید عوامل خطر آفرینی می شوند که گسترش آلودگی را تسریع می کنند.
با این حال تحقیق ما نشان می دهد که بسیاری از ساکنان زاغه نشین ها و مناطق مسکونی خارج از محدوده، خدمات امدادی را که برای جان سالم به در بردن از همه گیری ویروس کرونا به آنها نیاز دارند دریافت نمی کنند.
تراکم و فقر
یکی از دلایل شناخته شدن زاغه نشین ها به دستگاه های تکثیر بیماری، جمعیت بیش از حد آنهاست. مناطق مسکونی خارج از محدود به نسبت مناطق همسایه خود در همان شهر نوعا ۱۰ برابر بیشتر تراکم دارند.
برای مثال در زاغه نشین زراوی در مومبای در هر مایل مربع حدود ۹۷ هزار نفر سکونت دارند در مقایسه با ۱۱۵۰۰ نفری که در هر مایل مربعی از سایر نقاط این شهر زندگی می کنند. این مسئله عمل کردن به فاصله گذاری اجتماعی را در خانه یا در خیابان های چنین مناطق متراکمی بسیار سخت تر می کند.
علاوه بر این بیشتر فقیرترین محلات شهری جهان، فاقد آب قابل شرب و دستشویی های خصوصی هستند که اقدامات بهداشتی بسیار مهمی مثل شستن دست ها را به یک چالش تبدیل می کنند.
برای رفتن به محل کار – که برای افراد دارای درآمدهای بسیار پایین و فاقد هرگونه پس اندازی یک اجبار محسوب می شود – بسیاری از افراد ساکن زاغه نشین ها در مینی بوس ها و اتوبوس های انباشته از جمعیت در مسافت هایی طولانی رفت و آمد می کنند که می توان آنها را ناقلان به تمام معنای بیماری دانست.
به نوشته شماره ویژه سال ۲۰۱۶ «نیشتری بر زاغه ها»، بنا به دلایل مختلف – از جمله دسترسی محدود به مراقبت های درمانی- کسانی که در مناطق مسکونی خارج از محدوده زندگی می کنند، به شکل بی تناسبی به مشکلات سلامتی اساسی نظیر چاقی، دیابت و تنش بیش از حد مبتلا هستند. تمام این مشکلات می توانند وضعیت بیماری های تنفسی همچون کووید ۱۹ را وخیم تر کنند.
ریو دو ژانیرو
در برزیل که به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از مراکز جهانی شیوع کووید ۱۹ است، دست کم یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از ساکنان ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری ریودوژانیرو در هزار «فاولا» - یا منطقه زاغه نشین - این شهر زندگی می کنند.
بسیاری از ساکنان فاولاها فاقد آب لوله کشی یا منابع لازم حتی برای خرید صابون هستند. اما دولت ملی برزیل که شدت شیوع بیماری را انکار می کند، در حال کمک های بسیار اندکی برای مقابله با این همه گیری است. تنها سازمان های اجتماعی برای دادن غذا و محصولات بهداشتی به فقیرترین ساکنان ریودوژانیرو باقی مانده اند.
پیشتر آزمایش کووید۱۹ صدها تن از ساکنان فاولا مثبت نشان داده است. اما با توجه به اشغال بودن ۹۰ درصد از تخت های مراقبتی، کسانی که گرفتار بیماری شدید می شوند از شانس اندکی برای دریافت مراقبت های اضطراری مناسب برخوردارند.
رکود اقتصادی ناشی از کووید۱۹ نیز در حال لطمه زدن به افراد فقیرتر است. بر اساس پیمایشی که با کمک موسسه لوکوموتیوا و مراکز متحد برای فاولاها انجام شده، در فاولاهای ریودوژانیرو که ساکنانش نوعا کمتر از ۵ دلار در روز درآمد دارند، بیشتر از ۷۰ درصد از خانوارها گزارش کرده اند که بعد از شیوع ویروس کرونا درآمد آنها کاهش داشته است.
لاگوس و داکا
معلوم شده که مبارزه با ویروس کرونا در لاگوس، بزرگ ترین شهر نیجریه و مرکز کووید۱۹ در این کشور کار دشواری است. در این شهر که بزرگ ترین شهر در آفریقاست، حدود ۲۶ میلیون نفر سکونت دارند. نزدیک به سه چهارم از این عده در یکی از ۱۰۰ زاغه نشین لاگوس زندگی می کنند.
درصد بزرگی از کسانی که ساکن زاغه ها هستند، زندگی دست به دهانی دارند و در بخش های غیررسمی مثل فروشندگان خیابانی، زباله گردها، تعمیرات و از این قبیل کار می کنند. چنین مشاغلی از هیچ گونه بیمه درمانی یا مقرری برخوردار نیستند و در حمایت هیچ تور ایمنی اجتماعی اساسی قرار ندارند.
همانند ریودوژانیرو، بسیاری از کارگران غیر رسمی در لاگوس نیز در طول تعطیلی های متناوب پایتخت، حتی از همین درآمد ناچیز محروم شده اند. ماندن در خانه برای جان به در بردن از همه گیری تنها گزینه موجود است، البته اگر بتوانید از پس تبعات مالی آن بربیایید.
بحران های مشابهی در بسیاری از کلان شهرهای فقیرسراسر جهان جریان دارد. برای مثال در بنگلادش کووید۱۹ به سرعت از طریق پایتخت این کشور داکا با جمعیت حدود ۹ میلیون نفری آن که ۴۰ درصد آنها زاغه نشین هستند، به سرعت در حال گسترش است.
در پایتخت بنگلادش حدود ۸۰ واحد مراقبت های درمانی متمرکز دولتی وجود دارد که بسیار کمتر از مقدار مورد نیاز است. در سطح کشور تنها بیشتر از ۱۹۰ آی سی یو در خدمت جمعیت ۱۶۱ میلیون نفری بنگلادش قرار دارند که از سرانه ظرفیت آی سی یوی نیویورک بعد از تجهیز بیشتر آن در همه گیری اخیر ۴۷ بار کمتر است.
تعطیلی ها و قوانین منع رفت و آمد
برخی از کشورهای در حال توسعه پیشتر برای جلوگیری از شیوع بیماری دست به کار شده اند و به نظر می رسد که توانسته اند اولین موج کووید ۱۹ را از سر بگذرانند. با توجه به تازه بودن خاطره همه گیری های گذشته، دولت ها، کسب و کارها و جوامع مدنی در سیرالئون، اوگاندا و ویتنام تست های گسترده وغربال گری افراد در تماس را برای کمک به سیستم های مراقبت های درمانی اولیه خود انجام داده اند که با کارزارهای آموزشی هدفمند همراه بوده است.
با این حال تحقیق ما نشان می دهد که بسیاری از دولت ها نسبت به شیوع بیماری در زاغه نشین ها به یکی از این دو شکل واکنش نشان می دهند: با مشت آهنین یا سهل انگاری.
در شهرها یکی پس از دیگری شاهد تعطیلی های سخت گیرانه تحمیل شده بر جمعیت های فقیر هستیم بدون توجه به عواملی که می تواند مانع از دنباله روی آنها از خط مشی های حفاظتی شود. در مواردی هم که کمک های غذایی ارائه شده این مواد عمدتا ناکافی هستند.
کسانی که از رعایت قرنطینه تخطی می کنند – مثلا در تلاش برای پرداختن به کار خود – در خطر خشونت های پلیس قرار دارند. در شهرهایی در سراسر کنیا، هند و آفریقای جنوبی کشمکش هایی بر سر اجرای منع رفت و آمد در گرفته است.
چنین تاکتیک هایی این خطر را دارند که اعتماد پیشتر پایین ساکنان نسبت به دولت را تضعیف کند، آن هم درست در هنگامه ای که اعتماد عمومی برای تضمین رعایت خط مشی های سلامتی از سوی مردم بیش از هر زمان دیگری نیاز است.
سهل انگاری دولت همچنین به گروه های جرم و جنایت اجازه می دهد تا نفوذ خود را بر مناطق زاغه نشین بیشتر کنند. از برزیل تا مکزیک کارتل ها، دار و دسته ها و گروه های جرایم سازمان یافته در حال ارائه مواد غذایی و وسایل درمانی به مردم هستند که قبضه قدرت آنها بر این مناطق را بیشتر تثبیت می کند.
یک راه بهتر
مطالعه جدیدی که از سوی نشریه بهداشت شهری انجام شده، توصیه می کند که کشورهای درحال توسعه ای که با شیوع امراض عفونی مواجه اند تامین آب، مواد غذایی و مواد بهداشتی را برای فقیرترین شهروندانشان در اولویت قرار دهند.
علاوه بر این اقتصاددانان توسعه پرداخت های نقدی به فقیرترین خانوارها و به تعلیق درآوردن احکام تخلیه خانه را توصیه می کنند که هر دو این اقدامات در کشورهای توسعه یافته موجب تسهیل مبارزه با کرونا شده است.
برای کار در مناطقی که در آنها اعتماد نسبت به دولت پایین است، تمام این تمهیدات باید از طریق یک برنامه ارتباطاتی قوی جا بیفتد که شامل فعال شدن رهبران معتبر محلات، آگهی های رادیویی، شبکه های اجتماعی و پیام های تلفنی باشد. گروه هایی چون یو ان هبیتات و اسلام دولر اینترنشنال در حال کار با سازمان های محلی در اجتماعات زاغه نشین برای دسترسی به مردم در مکان هایی هستند که بیشترین نیاز را به کمک دارند.
همه گیری های جهانی مستلزم واکنش های جهانی است. اما مکان هایی چون ریودوژانیرو، لاگوس و داکا در مقایسه با مکان هایی چون مثلا نیویورک، با چالش های متفاوتی در مبارزه با ویروس کرونا مواجه هستند.
نویسنده: رابرت موگا- ریچارد فلوریدا (obert Muggah) استاد دانشگاه کاتولیک ریودوژانیرو (Richard Florida) استاد دانشگاه تورنتو
