تهران: بیان اصطلاحات فراستی‌گونه نقد نیست/ مهمترین کار فیلمساز کشف جوهره داستان است

به گزارش حلقه وصل، شامگاه یکشنبه نهم خردادماه ، برنامه سینما روایت در حالی در سالن اسوه ، میزبان نمایش 5 فیلم کوتاه از آثار انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به نام «حذف» اثر محمد علی رخشانی ، « نیستان» ساخته ابراهیم ایرج زاد، « ننه هما» ساخته داود جلیلی، « سلیمه» کار علی خسروی وانیمشن« ماشین شیطان» اثر مجتبی اسماعیل زاده بود که این فیلم ها علاوه بر اینکه نخستین رونمایی خود را تجربه می کردند از سوی سید امیر جاوید به عنوان منتقد و با حضور سه تن از کارگردانان آثار( نیستان، سلیمه و ننه هما)، نقی نعمتی تهیه کننده فیلم ها به همراه رسول شادمانی مجری – کارشناس برنامه مورد نقد و بررسی قرار گرفتند.

نقی نعمتی تهیه کننده مشترک تمامی این 5 فیلم در ابتدای این برنامه از پخش تصویر و صدای سالن اسوه گلایه کرد و گفت: با وجودی که برای تصاویر و صدای این فیلم ها، زحمات زیادی صرف شده اما همه فیلم ها با کیفیت بسیار بدی پخش شدند.

دغدغه تولید فیلم کوتاه دفاع مقدس

«ابراهیم ایرج زاد» کارگردان فیلم کوتاه «نیستان» نیز در ادامه سخن نقی نعمتی با بیان اینکه انتظار است وقتی هزینه ای برای تولید فیلم های کوتاه می شود برای پخش آنان هم ، دقت بیشتری صورت بگیرد اظهار داشت: فیلم نیستان ، هفتمین فیلم کوتاه من است و این فیلم نیز مثل بقیه کارهای من، یک کار اقتباسی است. این درحالی است که خیلی وقت بود من دغدغه تولید فیلم کوتاه در حوزه دفاع مقدس را داشتم تا اینکه وقتی به داستان نیستان اثر آقای مجید قیصری برخوردم احساس کردم این مجال فراهم شده است.

وی ادامه داد: نکته ای که باعث شد من داستان نیستان را به فیلم تبدیل کنم توجه به یک نگاه خارج از عُرفی بود که در اذهان مردم در مورد دفاع مقدس وجود داشت لذا سعی کردم با این داستان از زاویه دید شاعرانه نگاه کنم تا مخاطب از این منظر؛ به آدم های دفاع مقدس نزدیکتر شود.

«علی خسروی» کارگردان فیلم کوتاه «سلیمه» نیز با اشاره به فیلم گفت: این چهارمین فیلم کوتاه من است که داستان آن متعلق به سینا آسایی است اما با توجه به اینکه من موقعیت این داستان را دوست داشتم با تغییراتی این قصه را بازبینی کردیم و البته یکسری نقض هایی به لحاظ ساختاری دارد که من آن را می پذیرم.

«داود جلیلی» سازنده فیلم «ننه هما» دیگر فیلمساز حاضر در این نشست بود که از فیلم خود به عنوان پنجمین فیلم داستانی اش یاد کرد و گفت: قصه این فیلم واقعی است و این قصه ای بود که من سالها در ذهن داشتم تا اینکه بلاخره آن را تولید کردم.

نقد نیازمند میزانسن خاصی است

اما هنگامی که تریبون به « سید امیرجاوید» منتقد این برنامه رسید وی اینگونه گفت: من قصد نقد کردن فیلم ها را ندارم چرا که معتقدم نقد باید دارای شرایط و میزانسن خاصی باشد و در این جلسه فرصتی برای این کار مهیا نیست لذا من فقط، یکسری گزاره‌های کلی و دریافت هایی که از آثار داشتم را بیان خواهم کرد.

این منتقد جوان که برای اولین بار در برنامه سینما روایت به عنوان منتقد حضور یافته بود با خطاب قرار دادن انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس برای جدی گرفتن فیلم کوتاه یادآور شد : بنده بر این باورم که تولید فیلم کوتاه خیلی جدی است. بنابراین با برخوردهایی که با فیلم کوتاه می شود قدری مشکل دارم. برخی ها، تولید فیلم کوتاه را سکوی پرتابی برای ورود به فیلم حرفه ای می دانند درحالی که فیلم کوتاه عرصه جدی است و کسی که فیلم کوتاهِ خوب می سازد لزوما توانایی تولید یک فیلم بلند داستانی را ندارد و برعکس. چرا که هر کدام از این نوع فیلم ها ، کارکردهای مخصوص به خودشان را دارند.

کشف فیلمسازان کوتاه برای ساخت فیلم های بلند، نگاه غلطی است

وی افزود: اینکه فیلم کوتاه را محلی برای تجربه کردن و شناسایی استعدادها بدانیم تا بعدا سازندگان آن بتوانند فیلم های بلند سینمایی بسازند، رویکرد غلطی است و به همین دلیل است زمانی که شرایط برای  ساخت آثار کوتاه فراهم می شود به تنها چیزی که به آن فکر نمی شود بحث چگونگی عرصه این آثار است. آیا انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس در این مورد چاره اندیشی کرده است؟ آیا برای پخش در صدا و سیما با این رسانه تعاملی شده است؟

جاوید سپس با اشاره به فیلم کوتاه «نیستان» ساخته ابراهیم ایرج زاد ادامه داد: من به عنوان یک مخاطب نتوانستم منطق کارگردانی و منطق روایی این اثر را بفهمم. ضمن اینکه نتوانستم تدوین پلشت و پریشان این فیلم را درک کنم؟

وی با بیان اینکه شخصیت های این فیلم به هیچ عنوان شخصیت نبودند و روابط بین آدمها برای من مشخص نبود وعلت عصبیت شخصیت فیلم مشخص نبود تصریح کرد: متاسفانه از همان دقایق اول فیلم؛ ماجرا لو می رود ضمن اینکه من هیچ چیزی از این فیلم را نفهمیدم! وقتی من می بینیم کارگردان این فیلم از یک لانگ شات عجیب به یک نمای بسته عجیب تر می زند و بازاین نمای بسته را به یک مدیوم کات می زند این احساس در من ایجاد می شود که آیا کارگردان استوری بُرد درست و حسابی برای کارگردانی خودش داشته است؟

نباید همه چیز را به تخیل مخاطب بسپاریم

سید امیر جاوید تاکید کرد: نباید چون فیلم ، فیلم کوتاهی است از بیان مسائل فیلم پرهیز کنیم و همه چیز را به تخیل مخاطب بسپاریم.

ابراهیم ایرج زاد کارگردان فیلم نیستان که گویا از نقد تند اثر، قدری عصبی و گلایه مند شده بود خطاب به امیر جاوید گفت: شما بدون اینکه در مورد فیلم صحبت کنید فقط به یک مشت اصطلاحات کلی اشاره داشتید در حالی که بیان واژه هایی به اصطلاح فراست گونه ای! که یاد گرفتید ربطی به فیلم ندارد و نادرست است. شما برای ایرادهایی که به فیلم گرفتید هیچ مصداقی نیاوردید و کلی گویی صحبت کردن در مورد فیلم نادرست است. بعضی از منتقدین گویا مدل نگاهشان مدل فراستیسم! است و فقط بلدند از فیلم ایراد بگیرند و بگویند فیلم بد است.

ساحت مقدس سینما کلماتی مثل پلشت را بر نمی تابد

این فیلمساز تاکید کرد: چرا شما باید در مورد سینما از کلمه پلشت استفاده کنید؟ آیا ساحت سینما آنقدر بی ارزش شده که ما از کلماتی مثل پلشت، مزخرف و دیاثت فرهنگی استفاده کنیم؟ درحالی که این کلمات اصلا متعلق به سینما نیست. همه عوامل فیلم من، عوامل حرفه ای سینما هستند. من حتی اگر کارم را اشتباه هم انجام داده باشند اما احترام سینما ، ادبیات دیگری را می پسندد.

سید امیرجاوید منتقد جلسه بعد از شنیدن سخنان کارگردان فیلم نیستان اظهار داشت: من نمی دانم که چرا آقای ایرج زاد از حرفهای من عصبانی شدند ضمن اینکه بکارگیری کلمه پلشت چه ایرادی دارد؟ این کلمه نه توهین است و نه افترا ، ضمن اینکه من کلمه « پلشت» و « پریشان» را با همدیگر بکار بردم برای اینکه معنای این  دو کلمه در کنار همدیگر بیشتر القا شود لذا برای من مشخص نیست کجای کلمه پلشت توهین به ساحت مقدس سینما است؟

گره‌افکنی و گره‌گشایی فیلم کجاست؟

این منتقد که سعی می کرد به صورت مصداقی به فیلم نیستان بپردازد ادامه داد: شما با کدام دیالوگ و با کدام رفتار، شخصیت فیلم را برای مخاطب باز کردید؟ ما از کجا باید عصبیت شخصیت فیلم شما را تشخیص دهیم؟ من با کدام المان تصویری و شنیداری آن بحث شاعرانگی را که شما به آن اشاره کردید را باید درک کنم؟ درحالی که مخاطب باید از کنش و واکنش های شخصیت های فیلم به این مسائل پی ببرد. شما چه گره هایی را برای این فیلم افکندید و چه گره افکنی هایی را انجام دادید؟ من هیچکدام از این مسائل را ندیده و نفهمیدم. اگر این مسائل در فیلمشما وجود دارد پس کجای فیلم قرار دارند؟

نقی نعمتی تهیه کننده فیلم در پاسخ به امیر جاوید گفت: ما نباید در فیلم کوتاه به دنبال همه مسائل باشیم و به اصطلاح در پی پیراهن عثمان باشیم. همین که کارگردان فیلم نیستان در مورد دفاع مقدس فیلم ساخته است من دست ایشان را می بوسم درحالی که او می توانست در مورد یک روسپی فیلم بسازد و نظر همه جشنواره های خارجی را هم جلب کند.

در ادامه رسول شادمانی یادآور شد: این اولین باری نیست که انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس، آثار تولیدی خود را مورد نقد قرار می دهد و این نشان از حُسن نگاه انجمن است و چه خوب است که همه مجموعه های فیلمسازی این نگاه را پیگیری کنند.

فیلم کوتاه سکوی پرتاب برای ساخت فیلم بلند نیست

وی سپس خطاب به نقی نعمتی گفت: آقای جاوید در مورد فیلم کوتاه معتقد بودند که این نوع آثار نباید سکوی پرتاب برای رسیدن به فیلم های بلند باشد آیا شما توضیحی دارید که این تهیه کننده افزود : من هم معتقدم که نباید نگاه به فیلم کوتاه به عنوان پلکانی برای رسیدن به فیلم های بلند داستانی باشد لذا به همین منظورسعی کردیم این نگاه را اصلاح کنیم.

نعمتی اظهار داشت: معتقدم انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس یکی از بهترین نهادهایی است که مبادرت به تولید فیلم کوتاه در حوزه دفاع مقدس دارد که این ویژگی البته بیشتر مدیون توانایی و روابط خوب مدیرعامل انجمن است.

در ادامه ، سید امیرجاوید منتقد فیلم با اشاره به فیلم « ننه هما» ساخته داود جلیلی گفت: من همه چیز این فیلم را دوست داشتم اما دو چیز فیلم را نفهمیدم اول اینکه، هنگامی که همه چیز در فیلم توسط دوربین روایت می شود چه دلیلی برای نریشن فیلم وجود دارد؟ نریشن ، همه شیرینی های دریافت فیلم را می کُشد. موضوع دوم این است که من منطق دوربین روی دست در این فیلم را نفهمیدم. وقتی شیوه روایت شما یک روایت لطیف و کلاسیک است من دوربین روی دست فیلم را متوجه نمی شوم. در انتها هم باید بگویم که قصه فیلم شما جذاب بود چون هم به درستی نوشته شده بود، هم به درستی تعریف شده بود و هم به نحو احسن به تصویر کشیده شده بود. اما ای کاش ، دوربین به شخصیت ننه هما نزدیکتر می شد تا مخاطب ، حال و هوای او را بهتر درک می کرد.

فیلم با نریشن و بدون نریشن ضبط شده است

داود جلیلی کارگردان فیلم ننه هما در مورد ضرورت نریشن فیلم با اشاره به پخش فیلم برای اهالی روستایی که فیلم در داخل آن ساخته شده است گفت: در حالی که من هم معتقدم نریشن خیلی برای فیلم مناسب نیست اما هنگامی که ما این فیلم را بدون نریشن برای اهالی روستا که معمولا مسن بودند پخش کردیم متوجه شدیم که آنان اگر نریشن وجود نداشته باشد فیلم را به درستی درک نمی کنند به همین دلیل ما از این فیلم دو نسخه با نریشن و بدون نریشن در اختیار داریم. ضمن اینکه برای من ، مخاطبینی مثل همین افراد روستای فیلم مهم است که فیلم را بفهمند.

وی درمورد دوربین روی دست هم اظهار داشت : معتقدم پلان های روی دست با توجه به قصه فیلم قابل قبول است و اینگونه نیست که از فیلم بیرون بزند.

سید امیرجاوید به فیلم «سلیمه» به کارگردانی علی خسروی اشاره کرد و از بازی خوب سلیمه رنگزن در نقش سلیمه تقدیر کرد و اظهار داشت: من چند کاستی را در فیلم سلیمه دیدم اول اینکه زمانی که شما از یک بازیگر حرفه ای استفاده می کنید باید نقش مقابل را هم از بازیگران با تجربه و حرفه ای استفاده کنید تا ضعف و خامی بازیگر، بیرون نزند مثل صحنه ابتدایی فیلم که یک بازیگر غیر حرفه ای یک جمله مهمی مثل حمله عراقی ها به روستا را به گونه ای به ننه سلیمه اعلام می کند که گویا مساله کوچکی را مطرح می کند. ضمن اینکه حضور رزمندگان برای رهایی سلیمه یک حضور باسمه ای و غلوانگیز به همراه دیالوگ های نچسب بیان می شود که اجرا آنان غلط است.

وضعیت جغرافیایی فیلم نامشخص است

وی با اشاره به بحث گریم بازیگر نقش افسر عراقی فیلم تصریح کرد: اگر قراراست مخاطب شاهد شکستگی سر افسر عراقی باشد و اتفاقا شما هم نمای بسته آن را نشان می دهید حتما مخاطب باید آن زخم را باور کند در حالیکه اصلا اینگونه نیست. نکته دیگر و مهم این است که شما در فیلم هیچ داده ای به لحاظ جغرافیاییبه مخاطب نمی دهید. برای مخاطب مشخص نیست که وضعیت روستا چگونه است ؟ آیا این روستا در دست عراقی هاست یا دردست ایرانی هاست؟ چرا دو عراقی به تنهایی وارد خانه پیرزن می شوند اما هیچ عقبه ای ندارند؟ این ها سوال هایی است که پاسخی در فیلم وجود ندارد درحالی که اگر این موارد در فیلم وجود نداشت ما با یک اثر پخته مواجهه بودیم.

کارگردان فیلم « سلیمه» در مورد گریم فیلم گفت: اتفاقا گریمور این فیلم یکی از گریمورهای حرفه ای صدا و سیما اهواز است و اکثر فیلم های کوتاه منطقه را ایشان گریم می کند که من از نتیجه کارش راضی هستم. اما در مورد موقعیت جغرافیایی قصه ؛ من احساس می کنم موقعیت قصه درست است و داده هایی که در فیلم به مخاطب ارائه می شود کافی است.

وی در مورد انتخاب لوکیشن روستای فیلم با بیان اینکه ما 80 روستا خوزستان را گشتیم تا خانه ای را که در فیلم می بینید انتخاب کنیم اضافه کرد: هدف ما این بود که قصه فیلم در یک ناکجا آباد بگذرد بنابراین ما نمی خواستیم به صورت مشخص تاکید کنیم که مکان کجاست؟ این روستایی است که می تواند در هرجای دنیا باشد.

اکران برخی از فیلم های کوتاه در گروه هنرو تجربه

در انتهای برنامه نیز برخی از مخاطبینی که در سالن حضور داشتند نظرات خودشان را نسبت به فیلم ابراز داشتند و از جمله محمد حسین نیرومند مدیرعامل انجمن انقلاب و سینمای دفاع مقدس که در سالن حضور داشت در واکنش به سخنان منتقد جلسه که پرسیده بود آیا برای دیده شدن فیلم های کوتاه ، فعالیتی انجام شده است با بیان اینکه وظیفه انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس خدمت به فیلمسازان کوتاه است گفت: یکی از اهداف ما این است که فیلم های کوتاه ساخته شده در انجمن دیده شوند و این درحالی است که هم اکنون برخی از این فیلم ها در گروه هنرو تجربه در حال اکران است. ضمن اینکه انجمن با تلویزیون تعامل خوبی داشته و برخی از فیلم های کوتاه از شبکه های مختلف تلویزیون پخش می شوند.

وی افزود: من هم برای اینکه نقدی بر کارهای تولیدی انجمن داشته باشم معتقدم هر قصه ای یک جوهره ای دارد و مهمترین کار یک فیلمساز، کشف آن جوهره است.

نیرومند با اشاره به فیلم « سلیمه» ادامه داد: در فیلم سلیمه ؛ اوج کار معطوف به انگشتر است و زمانی که سلیمه، انگشتر پسرش را در دست افسر عراقی می بیند متوجه شهید شدن پسرش توسط او می شود اما بعد از اینکه انگشتر را از عراقی می ستاند، روز بعد دوباره انگشتر را به او برمی گرداند و در واقع یک چیز دیده را نادیده می گیرد و قصه اصلی فیلم همین جا است. به عبارت دیگر، تمام تلاش داستان ، معطوف به پس دادن انگشتر به افسرعراقیاست اما متاسفانه این صحنه درنیامده است.

وی درعین حال از دوربین روی دست در فیلم ننه هما که مورد انتقاد منتقد جلسه بود دفاع کرد و آن را ناشی از حضور شهید در مراسم عروسی ذکر کرد.