دو تهدید برای امنیت غذایی کشور چیست؟

به گزارش حلقه وصل، ‌ طبق گزارش ها قاچاق گندم به کشورهای همسایه همچنان ادامه دارد و این نگرانی را ایجاد کرده که در صورت ادامه روند، تأمین این کالای استراتژیک در داخل کشور به خطر بیفتد اگر چه آمار دقیقی از قاچاق وجود ندارد اما مسؤولان ارشد کشور وجود آن را تأیید می‌کنند. مهمترین دلایل قاچاق در سال‌های گذشته پایین بودن قیمت گندم در داخل نسبت به قیمت های جهانی مطرح می‌شد که فروش آن در خارج از مرز سودآوری برای قاچاقچیان را بیشتر می‌کرد. حتی گزارش‌هایی وجود داشت که گندم وارداتی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد می شد نیز هم قاچاق می‌کردند.

نکته دوم؛ صادرات محصولات صنعتی تولید شده با گندم‌های وارداتی است که باعث شده یارانه  این محصول به جیب کشورهای خارجی برود. کشور به صنایع و کارخانه های تولید آرد، گندم یارانه ای میدهد و آنها محصولات خود را به خارج از کشور صادر می کنند، سالانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن ماکارونی را کارخانه دارنی که گندم ارزان دولتی دریافت کرده اند به خارج از کشور صادر می کنند. بنابراین در شرایطی که تمام کشورها به دنبال افزایش تولید و ذخیره سازی گندم ودیگر کالاهای اساسی هستند سیاست داخل کشور هم  باید طوری باشد تا حداقل یارانه این محصول به سفره مردم بیاید.

امسال وزارت جهاد کشاورزی خرید تضمینی گندم را ۵۰ درصد افزایش داده و قرار است هر کیلو گندم تولید کشاورزان را در سال جدید زراعی ۱۱۵۰۰ تومان خریداری کند و این سؤال است که آیا این میزان افزایش خواهد توانست مانع از قاچاق گندم به کشورهای دیگر شود؟ ‌ آیا وزارت کشاورزی برنامه ای برای خروج محصولات یارانه دار مانند ماکارونی از کشور خواهد شد؟

*چرا گندم اهمیت دارد؟

شاید گندم راهبردی‌ترین محصول اساسی در جهان برای تأمین امنیت غذایی به حساب بیاید و بر  اساس گزارش ها یک سوم پروتئین مصرفی در برخی کشورها از نان به عمل می‌آید. علاوه بر تأثیر در امنیت غذایی امروزه گندم به عنوان عامل تأثیرگذار در مناسبات سیاسی دولت‌ها هم به حساب می‌آید و به همین دلیل است اشتیاق عجیبی در کشورها به ویژه پس از دوران کرونا و درگیری نظامی روسیه و اوکراین برای کشت این محصول ایجاد شده است.

کشورها هم در زمینه افزایش کشت و تولید فعالیت می‌کنند و هم ذخایر انبارهای خود را روز به روز افزایش می‌دهند.

گزارش فارمداک دیلی، حاکی است که برزیل و آرژانتین برنامه افزایش تولید گندم را به شدت دنبال می‌کنند پیش‌بینی شده است که برزیل تولید گندم خود را در سال ۲۰۲۲ به بیشترین میانگین یک دهه گذشته برساند و همین برنامه را آرژانتین در دستور کار خود قرار داده است.

بر اساس این گزارش برخی کارشناسان بر این باورند که کشت گندم در آرژانتین در سال زراعی جاری ۶.۷۵ میلیون هکتار افزایش یابد که این رقم ۳۶ درصد نسبت به سال گذشته افزایش خواهد داشت و پیش‌بینی شده است که این میزان بیشترین کشت طی ۱۰ سال اخیر باشد.

بر اساس این گزارش برزیل هم برنامه افزایش تولید را در دستور کار قرار دارد که در این زمینه افزایش ارزش این کالای اساسی در بازارهای جهانی هم به این تصمیم کمک کرده است.

علاوه بر تلاش کشورها برای افزایش تولید، ذخیره‌سازی هم شدت بیشتری یافته به طوری که چین در سال جاری به تنهایی ۵۰ درصد حجم صادرات گندم کشورها را ذخیره کرده است.  

در چنین شرایطی گندم کشور ما به کشورهای همسایه قاچاق می شود و مسؤولان هم آنرا تایید می کنند. معاون وزیر صمت به تازگی اعلام کرده است «گندم یارانه‌ای کشور قاچاق می‌شود.»

علیرضا شاه‌میرزایی گفت:‌ «متأسفانه بخشی از گندم که به صورت یارانه‌ای توزیع می‌شود سر سفره مردم نمی‌رسد و از طریق قاچاق یا روش‌های مختلف از سبد غذایی خانوار خارج می‌شود و منافع آن به جیب عده‌ای در داخل و خارج می شود بنابراین اگر این سبد به سفره مردم برگردد سرانه افزایش نان می‌تواند افزایش یافته لذا مردم نه تنها هیچ ضرری نمی‌کنند بلکه از آن نفع خواهند برد.»

بنابراین موضوع قاچاق و یا به تعبیر بهتر نرسیدن گندم یارانه‌ای به سفره مردم محرز و مسلم است اما در این میان به غیر از قاچاق عوامل دیگری هم در نرسیدن این محصول اساسی به سر سفره مردم تاثیر دارد.

*فروش آرد دولتی با نرخ آزاد با همدستی برخی نانواها

گزارش‌ها حاکی است برخی نانوایان آرد یارانه‌ای را به کارخانه‌ها می‌فروشند و کارخانه‌ها هم به ۱۰ برابر قیمت عرضه می‌کنند. دولت گندم را به سه نرخ مختلف به نانوایان و صنایع غذایی می‌دهد هر کیلو گندم وارداتی برای کشور حدود ۱۳ هزار تومان تمام می‌شود اما کیلویی ۶۵۰ تومان به نانواهای دولتی کیلویی، ۹۰۰ تومان به نانوایان آزادپز و هر کیلو ۲۵۰۰ تومان به صنایع غذایی تحویل می‌دهد.

در این گندم چند نرخی دو اتفاق می افتد

نخست؛ فساد در توزیع شکل می گیرد و بخشی از  آرد یارانه‌ای به سفره مردم نمی‌رسد، ‌برخی گزارش‌ها حاکی است برخی از نانواها آرد یارانه‌ای را به کارخانه‌داران می‌فروشند و آنها هم به نرخ آزاد به بازار عرضه می‌کنند.

دوم اینکه آرد یارانه‌دار وارد صنعت می‌شود. مثلا ماکارونی، بیسکوییت و مواد غذایی دیگر تولید می‌شود که یا صادر می شود و یا به قیمت های گرانتری در داخل توزیع می شود مثلا سالانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن ماکارونی را ایران به کشورهای دیگر صادر می‌کند مفهوم آن این است که ما یارانه آرد را به جیب کشورهای خارجی می‌ریزیم و یا بیسکویت به قیمت های گرانتر در داخل به فروش می رود.

* آیا نرخ جدید گندم مانع از قاچاق و خروج یارانه از کشور می شود

وزارت جهاد کشاورزی امسال نرخ جدید گندم را ۱۱۵۰۰ تومان اعلام کرده و می‌گوید رقم بسیار مناسبی است حتی از آن به عنوان عیدی مناسب برای کشاورزان تعبیر کرد و سؤال اصلی این است که آیا قیمت جدید خواهد توانست مانع قاچاق گندم و خروج یارانه از کشور در قالب صادرات محصولات غذایی خواهد شد. واقعیت این است کارشناسان با تردید نگاه می‌کنند زیرا هنوز نرخی که وزارت جهاد کشاورزی افزایش داده نسبت به نرخ بازار جهانی پایین‌تر است.

قیمت هر تن گندم در بازار جهانی ۵۵۰ دلار است و با دلار آزاد هر کیلو آن برای کشور بیش از ۱۴ هزار تومان تمام می‌شود. بنابراین روشن است اگر چه وزارت جهاد قیمت را افزایش داده اما هنوز به پایین تر از قیمت های جهانی است.

امسال آنطور که مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی می‌گویند حدود ۹ میلیون تن در کشور تولید می‌شود که حدود ۵ تن آن توسط دولت خریداری می‌شود بنابراین امسال هم حداقل ۵ میلیون تن گندم باید وارد کنیم تا نیاز داخل کشور تأمین شود.

بنابر این مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی باید از همین الان نه تنها به فکر واردات به ویژه در شرایط سخت بازارهای جهانی باشند بلکه از قاچاق و خروج پنهان آرد یارانه‌ای در قالب صادرات ماکارونی و دیگر محصولات غذایی اجتناب کنند.