ادبیات است که قیمت تمام شده جنگ را نشان می‌دهد

به گزارش حلقه وصل، کارگاه یک‌روزه آموزش «ضرایب و تکنیک‌ها از مصاحبه تا تدوین» در خانه هنرمندان اصفهان با حضور مرتضی سرهنگی و ساسان ناطق برگزار شد.

مرتضی سرهنگی در این کارگاه، مصاحبه را دارای سه بلوک ساختاری دانست و افزود: این سه بلوک ما را در متن قوی می‌کند؛ بلوک قبل از مصاحبه که مصاحبه‌گر و راوی یکدیگر را در آن می‌شناسند، بلوک حین مصاحبه که باید مصاحبه‌گر به سخنان راوی به‌خوبی گوش کند و فرد را برای صحبت کردن به ذوق بیاورد و بلوک پس از مصاحبه که مصاحبه‌های تکمیلی است.

وی با اشاره به اینکه نخستین کاری که در تدوین انجام می‌دهیم فصل‌بندی است ادامه داد: در مصاحبه‌های تکمیلی فصل‌بندی می‌کنیم و باید هر فصل را به صورت مستقل نگاه کنیم و هر فصل را با راوی به جلو برویم تا اگر اشکالی داشت برطرف شود. هر چقدر شما در حین مصاحبه وقت بگذارید پس از مصاحبه کمتر زمان صرف می کنید.

سرهنگی خاطرنشان کرد: تدوین در مرحله بعد از مصاحبه قرار دارد و در فصل اول چند کلید بگذارید و در فصل بعد از این کلیدها استفاده کنید. در مرحله اول باید متن در دست شما باشد تا بتوانید شروع خوبی داشته باشید. خاطرات باید مانند موم در دست شما باشد و به آن شکل دهید.

مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری تصریح کرد: در جنگ پای انسان در میان است و تا آنجا که می‌توانیم باید جنگ را لطیف ببینیم. ما در اینجا با علوم انسانی سر و کار داریم و علوم انسانی شناور و شکل‌پذیر است و قانون کلی ندارد و ادبیات است که قیمت تمام شده جنگ را نشان می‌دهد.

وی نوشتن را معادل حیات خواند و گفت: چیزی که نوشته نشود وجود ندارد و نوشتن معادل حیات و زندگی است و خاطرات جنگ دارایی‌های یک ملت است و نباید بگذاریم حیف و میل شود. نوشتن و جمع‌آوری خاطرات دیر بازده است و پروسه ای طولانی را طی می‌کند.

سرهنگی افزود: خاطره یعنی آنچه که اتفاق افتاده است. خاطرات جنگ را باید دید و خواند و اسناد جنگی مانند عکس‌ها بسیار با ارزش هستند، با آنکه از سال ۶۰ تاکنون خاطرات را می‌نویسم اما هنوز هم از خواندن برخی از خاطرات حیرت‌زده می‌شوم.

وی ادامه داد: در خاطره‌نویسی از آوردن کلمات (متاسفانه، خوشبختانه و بالاخره و خلاصه) باید خودداری کرد. از عناصر داستانی می‌توانیم برای جذابیت خاطره استفاده کنیم. خاطره باید نثر گفتاری داشته باشد و هم خوبی و هم بدی را باید در آن به‌صورت میانگین بیان کرد. آوردن علت و معلول و جزئیات در شکل گرفتن کار می‌تواند کمک کند.

مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری تاکید کرد: ما شرقی‌ها قصه‌گویی داریم و با قصه به خواب می‌رویم و روایت را دوست داریم؛ پس بیان خاطره نیز باید نظر گفتاری داشته باشد.

وی از جمع‌آوری خاطرات اسرای عراقی در ایران و خاطرات افراد نگهدارنده از این اسرا خبر داد و افزود: ما در ایران ۱۸ سال از ۶۰ هزار اسیر عراقی نگهداری کردیم و ایران و مردم ایران به گونه‌ای اسیرداری کردند که بسیار انسانی‌تر از کنوانسیون ژنو بود.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به ورود بی‌نظیر خانم‌ها به ادبیات جنگ و نقش زنان در دفاع مقدس اظهار داشت: سربازان جنگ تنها به جبهه ختم نمی‌شود و سربازانی نیز در خانه داشتیم که مادران، همسران و خواهران رزمندگان بودند.

خاطره نوشتن کار بسیار سختی است/ کتاب ما آبروی ماست

ساسان ناطق در کارگاه یک‌روزه آموزش «ظرایف و تکنیک‌ها از مصاحبه تا تدوین» گفت: کتاب ما آبروی ماست. یک یا دو داستان بنویسید ولی اساسی و خوب بنویسید.

وی ادامه داد: شما به عنوان مصاحبه کننده باید زرنگ‌تر از مصاحبه شونده باشید و مسیر مصاحبه را تعیین کنید و نگذارید مصاحبه شونده متاثر شود و مصاحبه را هدایت کند.

ناطق افزود: در خاطره ما با زمان و مکان و افراد سروکار داریم ولی در داستان با شخصیت و شخصیت‌پردازی مواجه هستیم. شخصیت در دل کار شکل می‌گیرد و شکل دادن به شخصیت بسته به جزئیات است.

وی با اشاره به زاویه دید رمان و داستان کوتاه ادامه داد: من راوی در زاویه دید رمان و داستان کوتاه است و یکی از ویژگی‌های من راوی صمیمیت بیشتر با مخاطب است؛ برای مثال بهتر است به جای همسر فرد، نام همسر را ذکر کنید تا مخاطب احساس صمیمیت کند. وقتی توجه به جزئیات زیاد می‌شود خاطره به داستان شبیه می‌شود.

ناطق خاطرنشان کرد: مدت زمان مصاحبه را نوع کار مشخص می‌کند و شما باید در مصاحبه به جزئیات توجه کنید. مصاحبه‌گر باید خوب ببیند و خود را در فضای راوی قرار دهد و این مستلزم خوب گوش دادن است، شما از سخنان مصاحبه شونده باید تصویر ذهنی بسازید؛ زیرا تصویری نوشتن هنر است و به جای گفتن باید نشان دهید، برای مثال نگویید فلانی شجاع است بلکه شجاعت او را نشان دهید.

وی ادامه داد: یکی از شیوه‌های شخصیت‌پردازی در داستان گفتن غیر مستقیم است و خصوصیات راوی را می‌توانیم با دوستانش نشان دهیم.

نویسنده کتاب «وقتی جنگ تمام شد» تصریح کرد: ایدئال‌ترین وضعیت این است که کسی که مصاحبه می‌کند خودش هم مصاحبه را پیاده کند و بنویسد؛ زیرا سبب می‌شود هم در مصاحبه، پیاده‌سازی و نوشتن با مطالب کلنجار برود.

وی گفت: هنر دو بُعد دارد؛ بعد زیبایی‌شناختی و هنر متعهد و تاثیرگذار. وقتی خاطره به سمت ادبیات برود به بُعد زیبایی‌شناختی نزدیک‌تر شده است و هنر زیبا این است که شما زیباتر ببینید و نشان دهید.

وی لازمه موفقیت در نوشتن را توجه به جزئیات زیاد، تصویری نوشتن، فکر به فضاهای متفاوت و داشتن دایره واژگانی وسیع و... دانست و افزود: کتاب باید خودش حرف بزند و منظورش را برساند. کتاب ما آبروی ماست، پس یک یا دو داستان بنویسید ولی اساسی و خوب بنویسید و مشت‌های محکم بزنید تا اثرگذار باشد.

ناطق با اشاره به اینکه تمامی آدم‌هایی که در یک خاطره می‌آیند به کار شما نمی‌آیند، ادامه داد: خاطره نباید پر از اسم باشد. آنچه در خاطره می‌توانید بر روی آن کار کنید را نگه دارید.

وی تصریح کرد: ۱۵ اصل طلایی داستان‌نویسی از نظر آکادمی اندرسون وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: پیش از نوشتن اولین کلمه خوب فکر کنید که برای که و چه اندازه و چگونه می‌نویسید؟ به نمادها و الگوها فکر کنید؛ زیرا اسم‌ها بار معنایی دارند. پس عنوان می‌تواند مثل آهن‌ربا باشد. شروع داستان باید به چشم بیاید، سطرهای آغازین بسیار مهم هستند، فقط با انگشتان ننویسیم با تمام حواس پنج‌گانه کار کنیم. از توضیح اضافه خودداری کنید و سعی کنید کوتاه بنویسید تا سرعت عمل داستان را بالا ببرید و...

وی در پاسخ به حضار که پرسیدند آیا می‌توان با لهجه نوشت گفت: توجه به لهجه هر شهر خوب است، اما اگر تمام کار با لهجه باشد به کار ضربه می‌زند.

گفتنی است، کارگاه یک‌روزه آموزش «ضرایب و تکنیک‌ها از مصاحبه تا تدوین» روز چهارشنبه ۱۴ شهریور در خانه هنرمندان اصفهان برای جمعی از راویان و مصاحبه‌کنندگان اصفهان برگزار شد.

منبع: فارس