محدودیتی که اساس و زیربنای آزادی است

به گزارش حلقه وصل به نقل از روابط عمومی برنامه «چراغ» شبکه 5، این برنامه در هفته جاری میزبان «فاطمه منتظری» پژوهشگر، محقق و مترجم تعداد زیادی از مقالات و کتب علمی اسلامی از زبان آلمانی به فارسی، مشاور و مبلّغ خانواده، دکترای تکنولوژی آموزشی و مدرک BBA مدیریت اجرایی بود که به موضوع «نسبت بین حجاب و آزادی» پرداخته شد.

منتظری با اشاره به لزوم تعریف صحیح واژه آزادی گفت: هر محدودیتی مانع از آزا‌دی نیست. شاید خود آن محدودیت اصلاً اساس و زیربنای آزادی باشد. این اولین ایرادی است که می ‌خواهیم در این بحث بیاوریم و ایراد دوم این هست که گاهی اوقات دو کلمه با هم اشتباه به کار گرفته می شود، یکی کلمه‌ ی عقیده و قانون با کلمه ‌ای به نام امیال؛ انسان این استعداد را دارد به گونه ای بر امیالش متمرکز شود که تبدیل به خُلقیات او شود و بنابراین چون به تکرار آن رفتار عادت می ‌کند، اسمش را عقیده می‌ گذارد. برای مثال اگر در یک خانواده هر کس بخواهد در هر ساعتی که دلش می خواهد غذا بخورد، اختلال بوجود می آید؛ اسم این میل و هوس‌‌ بازی هست. لذا محدود کردن ساعت غذا خوردن یک قانون می شود. اینجا آزادی کسی سلب نمی ‌شود. زمانی آزادی معنا پیدا می‌کند که در یک جمع یا در جامعه‌، همه احساس آرامش کنند نه احساس راحتی! راحتی همیشه ملاک آزادی نیست! به عبارت دیگر رسیدن به آرامش، از طریق راحتی اتفاق نمی ‌افتد.

در ادبیات قرآنی هم می‌ بینیم انسان را به آرامش دعوت می ‌کند نه آسایش، حتی در ادبیات قرآنی می ‌فرماید شما را در رنج آفریدیم. لذا دو واژه مطرح است؛ رنج و زجر. رنج، تحمل سختی برای رسیدن به یک هدف متعالی است. چون هدف متعالی است، رنج را تحمل می کند و خیلی شیرین موانع را رد می‌ کند، اما زجر نوعی تحمیل و حبس است، به عبارتی منظور از زجر همان عسرت است که در قرآن هم از آن یاد شد. اگر هر کس، هر طور دوست دارد، عمل کند -براساس قواعد و نظریاتی که امروزه در حوزه ‌ی هرمنوتیک یا پلورالیسم یا غیره مطرح می ‌شود و هر نوع میلی را اسمش عقیده می ‌گذارند، در واقع شخصی سازی ‌اش می کنند- در این صورت معنای زندگی جمعی چه می‌شود؟ چگونه می توان به همه‌ ی انسان ‌ها اجازه داد که هر کس هر‌ طور دلش می ‌خواهد باشد، پس اینجا فرق ما با عالم حیوانات چیست؟ بنابراین باید دید مبنای رفتارها غریزه است یا شعور انسانی؟ وجه تفاوت انسان با سایر موجودات در شعور است. هر جا شعور پر رنگ می‌ شود، پای قواعد به میان می ‌آید؛ درست است که من دوست دارم الان غذا بخورم، ولی، یک ولی می ‌آید کنارش. درست است که من دوست دارم این‌ گونه لباس بپوشم ولی، این ولی ‌ها همان قواعد و قوانینی هستند که وضع می شود. در کشورهایی که مذهبی نیستند، حقوق‌ دان ‌هایشان قوانین اعتباری را می ‌نویسند، در جوامع مذهبی هم چون ریشه در وحی دارند از وحی الهام می‌ گیرند که طبیعی است. جامعه‌ ی وحیانی موفق‌ تر است؛ چون قواعدش را از کسی می ‌گیرد که خودش خالقش انسان است و بالاترین، بهترین و بیشترین معرفت را به وجود انسان دارد.

وی خاطر نشان کرد: زمانی که به عنوان توریست به کشور دیگر عزیمت کنیم؛ چون صنعت توریست برای نشان دادن زیبایی ‌هاست‌ فرد می‌ رود تا زیبایی ‌های یک کشور را ببینید- به همین علت هم جاذبه ‌های گردشگری می‌ گویند- اگر صد سال هم توریست باشد فقط برای دیدن زیبایی های آن کشور می رود. بنابراین نگاه یک توریست نمی ‌تواند یک نگاه استاندارد و معیار باشد برای کسانی که می‌ خواهند بین دو جامعه مقایسه بکنند، مقایسه ی بین جامعه ‌ی ما و جوامع اروپایی و شرقی یا هر جامعه‌ی دیگر. من همیشه به کسانی که علاقه به مهاجرت دارند عرض می‌کنم، می‌گویم یک ماه بروید زندگی‌ کنید، خیلی بهتر از این است که چند سال توریست باشید؛ چون یک کسی که می‌رود زندگی کند با چالش‌ ها رو به رو می ‌شود و تازه با موانع برخورد می ‌کند. باید خود فرد دست و پا بزند و زندگی اش را مدیریت کند. وقتی وارد جامعه اروپایی شد، می تواند در حوزه‌ هایی که در کشور خودش منع می شد آنجا را ملاحظه و بررسی کند؛ ببیند اینهایی که این مسیر را تا آخر رفتند خوشبخت شدند؟ عاقبت به خیر شدند یا نشدند؟ بعد بر اساس آن با خود بیندیشد که شیوه‌ ی کشور خودش درست ‌تر است یا شیوه‌ ی جوامع غربی! اگر واقعاً زنان غربی راحت هستند، آرامش دارند و کسی به آن ‌ها توجه نمی‌ کند، پس چرا آمار جرم و جنایت، تعدیات و تجاوزات جنسی آن ‌جا صدها برابر بیشتر است؟  اگر در جامعه با بی ‌حجابی خانم‌ ها میل آقایان کم می ‌شود و توجهی به زنان ندارند به و خانم‌ ها از نظر رفتاری آزادی مطلق دارند، پس این‌ همه فیلم‌ های سینمایی پورن برای چیست؟ چرا آمارهای  بالای جرم و جنایت در حوزه ‌ی کودکان اتفاق می ‌افتد؟ با وجود آزادی در جوامع غربی پس نباید دیگر اصلاً مشکلی وجود داشته باشد!

این روانشناس و مشاور خانواده  یادآور شد: این نکته که گفته می شود در کشور خود ما هم این آمارها کم نیست، یک ادعا ست و باید بر اساس آمار صحبت کنیم؛ ابتدا باید به این قطعیت برسیم که در فضای اینترنت، از سازمان ‌های بین ‌المللی که آمار جرم و جنایت را در کشورهای مختلف اعلام می کنند، صحت دارد یا خیر؟ اگر درست بود بررسی کنیم ببینیم از چه زمانی این اتفاق رخ داد؟ از همان زمانی که فضای مجازی پایش در خانه ‌های ما باز شد، از آن زمانی که تعداد زیادی از شبکه ‌های ماهواره ای در اختیار ما قرار گرفت، آمار جرم و جنایت بیشتر شد؟ این مشکلات در بافت اجتماعی ما قبلاً سابقه نداشت؛ به اصطلاح قدیم از این اتفاقات نمی افتاد – این قدیم برمی ‌گردد به بیست سال قبل‌ نه صد سال قبل- پس همه مشکلات در عصر ارتباطات و تکنولوژی و ورود رسانه های جمعی به بستر خانواده اتفاق افتاد؛ یعنی نوع خاصی از سبک زندگی به صورت هدفمند از طریق فضای مجازی القاء می‌ شود و در افکار مردم نفوذ می کنند. فیلم ‌ها را چه کسی برای جامعه ما می‌ سازد؟ در همین شبکه‌ های تلویزیونی خودمان چند درصد از فیلم‌ ها پلیسی و جنایی هستند؟ بالاخره این فیلم ها در حدی آموزش دارد و برخی اندیشمندان خودمان به این حد از فیلم‌ های تهاجمی که خیلی چیزها را نشان می‌ دهد، معترض هستند. 

«منتظری» تصریح کرد: ریشه ادیان آسمانی در وحی است و از طرف خداست. آیا برای خدا زمان و مکان وجود دارد؟ آیا حرفی که خدا می ‌زند قانون ثابتی که می‌ گذارد آیا با گذشت زمان تغییر می‌کند یا لایتغیر است؟ خداوند عالم بالغیب است. از آغاز تا ابد، علم خدا پاسخگو است. چطور ممکن است خداوند قانونی بگذارد که در برهه ای از زمان قدرت اجرایی داشته باشد ولی در زمان های دیگر به کار نیاید! پس اگر قانونی گذاشته شده برای تمام زمان‌ ها است. تغییر در شیوه‌ ها امکان دارد، ولی در اصل قانون هیچ تغییری نداریم. نکته دیگر اینکه ادیان برای مدیریت مخلوقات نازل شده اند. آیا فیزیک خانم ‌ها یا فیزیک آقایان تغییر کرده، یا غرایز آن ‌ها تغییر کرده است؟ آیا آقایی که امروز با غرایزش زندگی می‌ کند با آقایی که صد سال قبل با غرایزش زندگی می ‌کرد تغییر کرده یا این‌که نه، شیوه‌ ها دارد تغییر می‌کند؟ ما یکسری اصول داریم و یکسری شیوه ‌ها؛ اصول هیچ تغییری نمی‌ کنند، گاهی روش ‌ها تغییر می کند ولی این‌ مسأله که خانم برای آقا جذابیت دارد، تغییر نمی ‌کند. وقتی می‌ گوییم که اصول تغییر نمی ‌کنند، به این معنی است که حد‌ پوشش تغییر نمی ‌کند. حد پوشش بر ‌اساس فیزیک جسمانی بشر و براساس نفع‌ و‌ ضررهایی که از با حجابی یا بی‌ حجابی متوجه فرد می شود، از طرف خداوند تعیین شده است. آن‌چیزی که تغییر می ‌کند شاید شکل یا رنگ پوشش می تواند باشد. همان‌طور که عرض کردم فیزیک بدن انسان از قدیم تا امروز تغییری نکرده، غرایز او هم فرقی نکرده است.

این کارشناس و مشاور حوزه خانواده در بخشی از سخنانش اشاره کرد: امروزه علم هورمون‌ شناسی به طور جدی به سمت دستورات دینی ما گرایش دارد تا حدی که خودمان نمی ‌توانیم تصور کنیم که چقدر با کشف فعالیت هورمون ‌ها، خلقیات انسان‌ ها بهتر شناخته شده و اینکه چقدر احکام الهی با این کشفیات تطابق دارد، خودش را نشان می‌دهد. کشفیاتی که درباره ‌ی حقیقت فیزیک انسان است، که آقایان تحت ‌الشعاع ترشح یک تعدادی از هورمون ‌ها هستند که در بدن خانم‌ ها فعالیت کمتری دارند و در خانم ‌ها هم همین‌ طور، فعالیت بعضی هورمون‌ ها غالب ‌تر است تا در بدن آقایان. از جمله‌ی این هورمون‌ ها، هورمون دوپامین و هورمون سروتونین و هورمون اندروفین که هورمون لذت است و اگر ما این ‌ها را خوب بشناسیم، خیلی از حقایق و خلقیات انسانی را خواهیم شناخت. امروزه می‌ گویند علم هورمون‌ شناسی یکی از نزدیک‌ ترین حوزه‌ های پزشکی به علم روان ‌شناسی است. چون هورمون ها در رفتار ما نقش تعیین ‌کننده ای دارند. فرض بگیرید اختلال در هورمون تیروکسین، چقدر در رفتار انسان‌ ها اثر دارد؟ تیروئید کم‌ کار، پر‌کار یا گواتر چقدر در خلقیات انسان ‌ها تغییر ایجاد می‌کند؟ آن‌ ها را بدخلق، کج‌ خلق یا خوش‌خلق می ‌سازد، یا بی‌ انگیزه می ‌سازد. 

در بخشی از این کشفیات نشان داده شده که خانم‌ ها ذاتاً وجود مستوری دارند به‌ علت ترشح هورمون اوکسیتوسین. در رفتارهایشان به راز بودن تمایل بیشتری دارند. دوست دارند رازگونه باشند و کشف بشوند. خیلی به چشم آمدن را دوست ندارند. یک پزشک روانشناس آمریکایی که کتاب معروف مریخی ‌ها و ونوسی‌ ها را هم نوشتند، اعلام می‌ کند که نسبت به سلامتی خانم‌ ها در دوران جدید ظلم شده است؛ در ظهور پدیده فمینیسم، که خانم ‌ها را سوق دادند در حوزه‌ ی فعالیت مردانه و به رقابت با مردها وادارشان کردند. لذت رقابت، حاصل از ترشح هورمون تستسترون در خون آقایان است.

هورمون تستسترون از شما یک فردی می‌ سازد که دوست دارید دیده شوید، دوست دارید عرض اندام کنید، دوست دارید اعتبار داشته باشید، دوست دارید برنده باشید در هر عرصه ای به چشم بیایید، چشمگیر باشید و لذا آقایان وقتی هورمون تستسترون در خونشان به اصطلاح بیشتر ترشح می شود، سلامتی، نشاط و طراوت بیشتری به دست می آورند. بعد می‌ گوید که: وقتی خانم ها را آوردیم به این حوزه، خانمی که ذات به اصطلاح فیزیکی ‌اش، به ‌طرف مستور بودن، رازگونه بودن هست، مجبور است با آقایان رقابت کند و خیلی عجیب ایشان می‌گوید: در رقابت یک لذتی است، که آن لذت اگر با لذتی که حاصل از ترشح هورمون اکسیتوسین است جابه‌جا بشود، خانم‌ ها شروع می‌کنند به رقابت کردن با آقایان، مثلاً در عرصه فعالیت ‌های اجتماعی‌ شان، کارهای روزمره در اداره یا غیره و متوجه نمی ‌شوند که از جسمشان دارند خرج می‌کنند. چون به احتساب روانشناسی و آمار، زنان باید ده برابر بیشتر تلاش کنند تا بتوانند غلبه کنند.

نکته دیگر اینکه برخی می گویند شعور آقایان زیاد شده است و یا در مقابل برخی می گویند آقایان باید شعورشان را بالا ببرند، با یک مثال در مورد غریزه خوردن می گویم: انسان نوع غذا خوردنش با قبل بسیار فرق کرده است. وقتی  به بشرگفته می شود پرخوری کار خوبی نیست، مثلاً کم بخور، کم خوری هم یک ‌طور مشکل است. شعور بشر در غذا خوردن از چه راهی ثابت می شود؟ از کم خوردن یا پرخوردن یا از درست خوردن؟ برای درست خوردن باید قواعدی رعایت شود؛ انسان باید جسم و روح خودش را بشناسد و بداند کجا کمبود‌ها دارد و کجا نقطه قوتش است، براساس آن برای بدنش غذا دریافت کند. علیرغم اینکه امروزه علم و دانش افراد نسبت به تغذیه‌ خیلی زیاد شده و سواد و آگاهی‌ ها بالا رفته است، ولی فست‌ فودها بلای اجتماع بشری شدند. لذا نه تنها هیچ چیزی تغییر نکرد بلکه پرخوری های قدیمی شاید سالم تر از امروز بود. در این غریزه هم، همینطور است. نمیتوانیم بگوییم که حالا چون شعور مردان بیشتر شده است، خانم ها حجاب را کنارگذارند، یا آقایان قبلاً بی ‌شعورتر نبودند که حالا باشعور‌تر شوند تا ما بی ‌حجاب شویم یا با حجاب شویم، ربطی ندارد. هر انسانی در تمامی ابعاد وجودی‌ اش اگر بخواهد خوشبخت شود، باید درست زندگی کند و درست زندگی کردن و درست عمل کردن مستلزم رعایت قواعدی است و رعایت کردن یعنی محدود کردن وجود.

یکی از مشکلات ما این است که، نسبت به فرهنگ سازی در زمینه حجاب کم کاری و تساهل شده است. از سویی متاسفانه هم و غمی که برای تربیت مذهبی دخترانمان به خرج داده ‌ایم در طول تاریخ، برای آقایان به خرج نداده ‌ایم و برای آقایان یک آزادی‌ هایی را قائل بوده ‌ایم که برای خانم‌ ها نبوده ‌ایم؛ در صورتی‌که آقایان هم به فراخور و شرایط خودشان، چون اسلام دین عالمانه ای است و به فراخور هرچیزی قانون تعیین شده است. آقایان هم، در شأن لباس پوشیدنشان دستوراتی دارند ولی ما می‌ بینیم از آن صحبت نمی ‌شود و سخت ‌گیری‌ هایی که براساس نگاه ‌های قرآنی به آقایان در بحث عفاف و در ارتباط با نامحرم، شده است شاید آن سخت گیری ‌ها در آن حد برای خانم ‌ها نشده باشد. آیه 35 سوره نساء، آیه ‌ی جنجال برانگیزی که خیلی ‌ها به آن انتقاد دارند، خیلی ‌ها هم دفاع می‌ کنند. الرجال قوامون علی النساء. همین کلمه قوامون علی ‌النساء. قوام بودن یعنی مسئول بودن، مسئول نسبت به چه چیزی؟ علی ‌النساء، گفته نشده علی نسائهم، خانم ‌هاشان، خواهرانشان، خاله‌ هایشان. هیچ مالکیت یا نسبت خونی‌ ای مطرح نیست. علی‌ النساء، یعنی آقایان مسئول‌ اند نسبت به کل جمعیت زنان یک اجتماع؛ یعنی اگر برای خواهر خودشان، برای مادر خودشان شأنی را قائل ‌اند که اجازه نمی ‌دهند یک غریبه بخواهد تخطی‌ ای از این شئونات داشته باشد، عین همان احساس را هم، باید برای یک خانم غریبه در خیابان داشته باشد. او هم خواهر است. قدیمی تر ها بیشتر می گفتند: خواهر من، مادر من، این ‌هایی که یک‌ مقدار ناموس‌ پرست هستند، از این تعبیرات استفاده می‌کنند.

لازم بذکر است برنامه تلویزیونی چراغ در فصل سوم، در روزهای یکشنبه و سه شنبه حوالی ساعت 21 از شبکه 5 سیما به روی آنتن می رود و هر هفته یک چالش را مورد بحث و گفتگو قرار می دهد و یک نظرسنجی هفتگی برگزار می کند.