تهران: شکارسری: هر مجموعه شعری گویای موضع‌گیری شاعر در برابر جریانات زمان خود است

به گزارش حلقه وصل، مراسم رونمایی از مجموعه شعر نیمایی «عبور از من» سروده الهه تاجیک‌زاده عصر روز گذشته با حضور حمیدرضا شکارسری، مصطفی علیپور،‌ علی داوودی و فریبا یوسفی برگزار شد.

* شکارسری: هر مجموعه شعری گویای موضع‌گیری شاعر در برابر جریانات زمان خود است

حمیدرضا شکارسری در ابتدای این نشست پیرامون مجموعه «عبور از من» اظهار داشت: هر شعر یا مجموعه شعری گویای موضع‌گیری شاعر در برابر جریان‌های زمان خود است.

وی افزود: اگر در مورد این مسئله و مجموعه مقابل صحبت کنیم، متوجه می‌شویم شاعر در این مجموعه از جریانات روز تبعیت کرده یا بی‌اعتنا بوده است.

به گفته شکارسری یکی از جریانات رایج شعر امروز، جریان کوتاه‌سرایی است، اما اینکه به چه دلایلی این جریان عمومیت گرفته و قدرت یافته جای بحث و بررسی دارد؛ چراکه در روزگاری به سر می‌بریم که مخاطب خیلی خواهان شعر نیست.

این منتقد ادبیات معاصر ضمن بیان اینکه دلایل متعددی برای این مسئله متصور است، گفت:‌ اول اینکه مخاطب خواهان شعر نیست و دوم اینکه این مخاطب وقت پرداخت به شعر و هنر را ندارد، اما نکته سوم اینجاست که وضعیت اقتصادی و گفتمانی ما به‌گونه‌ای نیست که وقت برای هنر صرف کنیم، ازاین‌رو از میان هنر، هنری پیدا می‌کنیم که سرگرم‌کننده باشد.

وی ضمن اشاره به اینکه تاجیک‌زاده در این کتاب از این جریان تبعیت کرده، گفت: این پیروی از سویی مثبت برداشت می‌شود؛ چراکه جریانات روز خود را می‌شناسد و به آن پاسخ می‌دهد و از سوی دیگر می‌توان این انتظار را داشت که شاعر خلاف آمدِ این جریان حرکت کند. گمان می‌کنم شاعر به خلاف آمد، عادت را عمل کرده است.

شکارسری با بیان اینکه البته شاعر به گمان من هوشمندی این را داشته به نیازهای فرهنگی و اجتماعی زمان خود پاسخ درست بدهد،‌ گفت: در مرتبه دیگر هویت هنری شاعر با نوع انتخابش مشخص می‌شود. همراه بودن و حرکت شخصی و فردی داشتن که به گمانم مهم شمرده می‌شود.

وی با بیان اینکه در روزگار ما باید بدانیم یا می‌خواهیم سنت را تمسخر کنیم که یک‌جور رویکردهای پست‌مدرنیست و یا می‌خواهیم نگاه مکاشفه‌ای به سنت داشته باشیم، ابراز داشت: در این مسیر رویکرد مدرن به قوالب سنتی می‌تواند باشد یا می‌توان پسامدرن باشد یا حتی می‌تواند احیا و ادامه‌دهنده سنت باشد و بدون تغییر روالی که در قالب‌های سنتی بوده ادامه دهد.

این شاعر همچنین با بیان اینکه نوخسروانی‌ها یا سه‌گانی‌های خانم تاجیک‌زاده به لحاظ ساختار به هیچ‌وجه با این قالب در گذشته قابل مقایسه نیست، توضیح داد: قضاوت بنده این است که احیا و ادامه سنت‌ را به همان شکل مدنظر این شاعر است،‌نمی‌بینیم، بلکه شاعر می‌خواهد احیاکننده باشد و چیزی نسبت به گذشته بیفزاید، اما چند نکته حائز اهمیت است؛ اینکه دایره‌ واژگانی شاعر به نسبت نو است.

وی افزود: حضور این واژگان باعث می‌شود فضا نو باشد، این رابطه دوگانه و رفت و برگشتی است که اگر دایره واژگان نو باشد، لزوماً نباید شعر نو بشود. این حرکت کنش و واکنش و تعاملی است که در این کتاب وجود دارد. هم در دایره واژگانی و هم در نو بودن فضا.

شکارسری نتیجه گرفت ماحصل این قضیه شعرهایی است که به محض خواندن خواننده، متوجه می‌شود از سویی شاعر امروزی نوشته است و ما بدون داشتن دانش درمی‌یابیم این شاعر نو است، اما درباره کاری که شاعر با ساختار سه‌گانی کرده است، باید گفت در این سه‌گانی‌ها با چند نوع رویکرد مواجه هستیم و گمانم بر این است که اگر ما به سه سطرهایی مواجه هستیم که هیچ‌کدام با هم به لحاظ تعداد رکن برابر نیست، با شعر نیمایی سه سری مواجه هستیم  نه با شعر سه‌گانی.

وی ادامه داد: برخی از اشعار سه‌گانی نیستند، درواقع نیمایی‌های سه سطری هستند. در این کتاب حتی یک مورد نیمایی بدون رعایت قافیه هم داریم. در نگارش‌های بعدی از این نظر شاید بتوان تجدیدنظری در برخی اشعار صورت داد.

وی افزود: در بخش اول کتاب، تعدادی شعر نیمایی داریم که شاعر برای آنها نیمایی‌ها را نام نهاده،‌ ولی بخش سوم سه‌پاره داریم که مثلاً شاعر در کنار چهارپاره از سه‌پاره نیز یاد کرده است. در این نیمایی‌ها و سه‌پاره‌ها تعدادی خروج از وزن وجود دارد که نمی‌دانم شاعر به عمد انجام داده و یا از دستش در رفته است. اگرچه خود نیما اواخر عمرش اشعاری سروده است که دو وزن عروض دارند، اما با اشعاری به این کوتاهی که در دو،‌سه سطر ذهنیت با یک وزن مطرح می‌شود و در سطر بعد به شکل دیگر، فکر می‌کنم این مسئله به لحاظ موسیقیایی درست نیست.

شکارسری به تنوع موضوعی هم اشاره کرد و گفت: برخی آن را مثبت می‌دانند، به این گمان که شعری که زندگی است از زندگی برخاسته است، بنابراین تنوع موضوع در آن دیده می‌شود و به‌نوعی گویا شعر از زیست‌بوم شاعر آمده است، اما از منظر دیگر مخاطب دچار نوعی پراکندگی در شعر می‌شود که از فضایی متمایل به تمایلات دینی و در سطر بعد به حال و هوای دیگر می‌رود. این موجب گسست عواطف مخاطب می‌شود.

* داوودی: دنیای خاص خانم تاجیک‌زاده را باید در اشعار بلند جست

علی داوودی مدیر دفتر شعر حوزه هنری در بخشی از این نشست گفت: معمولاً با نگاه انتقادی به مجموعه اشعار نگاه می‌شود و یا آن را مطالعه می‌کنیم. کتاب‌هایی که می‌خوانیم به این نتیجه می‌رسیم که چرا از شعر که می‌تواند وجه آگاهی،‌ تفکر و خرد داشته باشد، حس ملال‌آور به مخاطب دست می‌دهد، اما یکی از ویژگی‌های این کتاب این است که گمشده امروز شعر است، زیرا فضای روشن و دلچسبی دارد.

وی ادامه داد: مسلماً نقدهایی بر تمام کتاب‌ها وارد است، اما این اثر فضایی روشن دارد و از طریق آن صمیمیت به مخاطب القا می‌شود. شعرهای کوتاه ژانری است که امروز مد شده‌اند و طرفداران بسیاری دارند، اما دنیای خاص خانم تاجیک‌زاده را باید در اشعار بلند جست.

* علیپور: هنوز روشن نیست که شعر سه‌گانی قرار است چه باشد

مصطفی علیپور از اساتید ادبیات در این نشست در ابتدا با بیان اینکه انتخاب من از این کتاب عجولانه بود، گفت: هنوز روشن نیست که شعر سه‌گانی قرار است چه باشد، در آغاز قرار بود فرمی از فرم‌های نیمایی باشد، اما الان نوخسروانی و خسروانی را در خود دارد.

وی ادامه داد: 4 نوع شکل برای این امر متصوریم و تعریفی که از فرم ارائه می‌شود بر پایه قافیه‌هاست، ولی همین موضوع موجب می‌شود قابل‌تعریف هم نباشد، ‌وقتی درباره مدرنیست صحبت می‌کنیم یعنی شاعر امروز بودن به واژگان و ساختار نحوی نیست،‌ بلکه ذهنیت نو است که یک اثر یا شاعر را نو می‌کند.

علیپور در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه این واژگان و ساخت نحوی نیست که صد درصد شاعر و شعری را تبدیل به نو و مدرن می‌کند، گفت: به نظرم این ذهنیت خلاق شاعر است که می‌تواند اثری را نو کند. اگر نیما شعر دوره بازگشت را انحطاط می‌نامد، به دلیل عناصر نحوی نیست، بلکه به دلیل نگاه منحط این‌گونه می‌گوید و منحط بودن به دلیل نگاه بازگشت به گذشته است.

وی با مخاطب قرار دادن شاعر این مجموعه گفت: خانم تاجیک‌زاده باید تکلیفش را روشن کند که در کتابش سه‌گانی دارد یا غزل‌های چهار سطری، شعر نیمایی کوتاه یا شعر سپید یا... باید تکلیف این موارد روشن شود، در غیر این‌صورت به بن‌بست جریانات دهه 70 می‌رسد، هرچند برخی جریانات دهه 70 بی‌ریشه بودند.

این استاد ادبیات تصریح کرد: اگر از شعر سپید صحبت می‌کنیم، منظور بنیان‌گذاران شعر سپید به لحاظ معنا و زبان هستند که گرفتار سنت شدند، اگر می‌گوییم شعری که منتشر می‌شود سپید نیست، یک دلیل برای آن وجود دارد، حداقل موسیقی را کنار گذاشته و تابع سنت‌هاست و چنین ویژگی را شعر سه‌گانی ندارد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به عصر کوتاه‌سرایی اشاره کرد و گفت: این حرف درستی است که دوستان ما می‌گویند اما من اعتقادم این است تمام هنرهای جهان، به شکل و فرمی که هنرمند تولید می‌کند، برمی‌گردد.

علیپور در بخش دیگری از سخنان خود به سه‌گانی‌ها اشاره کرد و گفت: در کوتاه‌سروده‌ها یا سه‌گانی‌های این مجموعه دقت کردم. نه‌تنها در این مجموعه، بلکه در شاعران سه‌گانی‌سرا دیدم شاعر چندان گرفتار قافیه‌پردازی هستند که فرم را در قافیه می‌بیند. این گرفتاری با تولید فرم باعث می‌شود حالت ابهام، ارتجاعی را به خود بگیرد. عمدتاً‌ شعرها اندیشه می‌شود، کاری که با نظریه‌های شعر ناب در تضاد است، اما امتیاز سه‌گانی‌ها و کوتاه‌سروده‌ها این است که یکی از اصولی‌ترین و جدی‌ترین ویژگی شعر ناب را در خود دارد؛ یعنی زبان ایجاز. تمام شاعران بزرگ عمدتاً از ویژگی‌های آثارشان همین زبان ایجاز است. فرق این ایجاز با کوتاه نوشتن، در این است که عمدتاً‌ در سه‌گانی‌ها ایجاز در اندیشه اتفاق می‌افتد.

* یوسفی: «عبور از من» می‌توانست طرح جلد بهتری داشته باشد

فریبا یوسفی، شاعر در بخش پایانی این نشست با بیان اینکه به دلیل فعالیتم در حوزه هنری این مجموعه را پیش از چاپ دیده بودم، گفت: همان‌طور که آقای شکارسری گفتند می‌شد از نگاه خاصی،‌ مؤلفه‌های زنانه را دید و درباره آن صحبت کرد، اما با این نگاه من کتاب را ندیدم،نگاهم معطوف به مؤلفه‌های زنانه شعر نبود، اما از آنجا که شناخت نه چندان زیاد و کمی درباره شاعر دارم، فکر می‌کنم این اثر از نظر من دارای تنوع موضوع، ذهنیت و شخصیت خود شاعر است. خلق هر اثر هنری کندن از خویش و ارائه اثری ارزشمند است و پراکندگی را که آقای شکارسری به آن اشاره کرد، به نظر من همان پراکندگی ذهن و انسان است. شاعر این کتاب هم همین‌طور عمل کرده، خلوت باید وجود داشته باشد تا یک اثر خلق شود و خیلی از زنان شاعر و شاعران به دلیل به هم خوردن این خلوت نتوانستند اثر هنری خلق کنند.

وی در پایان سخنان خود گفت:‌ از اسم این مجموعه بیش از طرح جلدش لذت بردم، زیرا می‌توانست طرح بهتری داشته باشد.

* تاجیک‌زاده: سرودن برای بزرگسالان را با آشنایی با سیدحسن حسینی آغاز کردم

تاجیک‌زاده شاعر این مجموعه در جملاتی گفت: این کتاب را از شعرهای برگزیده جشنواره شعر فجر سال 91 برگزیدم. اشعارم را مرهون اساتیدم هستم، من یک رجعت به شعر داشتم؛ چراکه یک‌سری اشعارم برای کودکان و نوجوانان بود و بعد سرودن برای بزرگسالان را با آشنایی آثار سیدحسن حسینی و دکتر فولادی ادامه دادم. سه‌گانی‌ها با روحیه من سازگار بود و گویی باید وارد همین قالب می‌شدم.