«خارج از دید» موثق ترین منبع تصویری از فتنه 88

سرویس حاشیه نگاری: سعید مستغاثی یادداشتی بر مستند سریالی «خارج از دید» نوشته است. این مستند در هفته‌های گذشته از رسانه ملی پخش شد که توقیف و بازپخش آن با حاشیه‌های بسیاری همراه شد.

فتنه ای که پس از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری اسلامی ایران در سال 1388 اتفاق افتاد و کشور را تا لبه پرتگاه برد، یکی از مهمترین نقاط تاریخی سالهای پس از انقلاب محسوب می شود. در واقع می توان سالهای پس از انقلاب اسلامی را به دو دوره قبل از فتنه 88 و پس از فتنه 88 تقسیم کرد. از همین روی تبیین و تشریح و روشنگری ابعاد مختلف واقعه یاد شده همواره از سوی رهبر معظم انقلاب مورد تاکید قرار گرفته است. اما متاسفانه رسانه های ما به خصوص رسانه ملی و سینمای ایران علیرغم همه آن تاکیدات کمتر به این مقوله پرداخته اند. شاید اگر این دو رسانه به اندازه ای که سهم و نقش و تکلیفشان بود، به روشنگری درباره فتنه 88 می پرداختند، دیگر چندان با فتنه های مشابه پس از آن مواجه نمی شدیم.

نگارنده به خاطر دارد که برای سالگرد فتنه 88 و در خرداد 1389، فیلم مستند نیم ساعته ای به نام "کودتا با رمز فتنه" درباره حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری به سفارش گروه سیاسی شبکه خبر ساختیم. مستند ما برای اولین بار با استفاده از اسناد خارجی و نوشته های مطبوعات و رسانه های غربی و مصاحبه های کارشناسان معتبر بین المللی به موسسات پشت ماجراهای فتنه 88 پرداخته بود اما در کمال تعجب رسانه ملی از پخش آن خودداری کرد و در آن سال نه تنها، مستند یاد شده پخش نشد بلکه فیلم های مستند دیگری هم که در این باره ساخته شده بودند، روی آنتن نرفتند و سال بعد هم (به جز برخی گزارشات مستند و کوتاه اخبار) همینطور شد و سال بعد و سال بعدتر و ... تا اینکه پس از گذشت چند سال بالاخره رسانه ملی تصمیم گرفت یکی دو فیلم داستانی و مستند درباره فتنه 88 نمایش دهد. (که یکی از آنها را نگارنده به نام "رمز عملیات" برای شبکه 2 ساخت) اما دهها فیلم مستند دیگر که توسط فیلمسازان و نهادهای انقلابی ساخته شده بودند، همچنان در آرشیوها ماندند و به روی آنتن نرفتند! سینمای ایران در این رابطه شرمنده تر شد و به جز یکی دو فیلم مانند "قلاده های طلا" ، اثر دیگری درباره فتنه 88 ارائه نکرد.

اما گویا امسال قرار بود پس از گذشت 8 سال از آن ماجرا، به گونه ای دیگر به آن برهه تاریخی و متن و حاشیه اش پرداخته شود. چند فیلم مستند برای پخش از رسانه ملی در نظر گرفته شده بود که دو تای آنها از همه بیشتر قابل توجه بودند. یکی مستند تکان دهنده "زخم تازه" از محمد علی صدری نیا درباره وقایع عاشورای 1388 و دیگری مجموعه مستند 10 قسمتی "خارج از دید"از مهدی نقویان، مستند ساز جوان و خوش قریحه و متعهدی که پیش از این فیلم های مستندی مانند "بازی"، "رمز و راز ملکه"، "قصه فیل و الاغ" و سریال مستند "در برابر توفان" (درباره سالهای پیش از انقلاب و وقایعی که منجر به پیروزی انقلاب شد) را ساخته بود.

شاید بتوان گفت مجموعه مستند "خارج از دید"، یکی از استثنایی ترین فیلم هایی است که تاکنون درباره فتنه 88 ساخته شده است. یک بازخوانی و بازنگری مستند از تمامی وقایعی که در حوالی خرداد 1388 و قبل و بعد از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری ایران روی داد، با در نظر گرفتن همه حواشی و دیگر وقایع جاری و با نقبی به پیش زمینه های تاریخی و اجتماعی و سیاسی آنها. شاید نسل های آینده و تاریخ ما و دیگران اگر بخواهند درباره سال 1388 و حوادث آن به خصوص انتخابات ریاست جمهوری و فتنه پس از آن، مطالعه و تحقیق نماید، یکی از کاملترین و موثق ترین منابع تصویری، همین مجموعه مستند "خارج از دید" باشد.

مستند "خارج از دید" در 10 قسمت به همه جزییات فتنه ای می پردازد که زمینه هایش از چند سال پیش از 1388 و دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری آغاز شد و تا 9 دی ماه 1389 و قیام مردمی آن روز تاریخی ادامه یافت.

این وقایع نگاری حتی بازی های تیم ملی فوتبال را نیز دربر می گیرد که در آن روزها درگیر مسابقات مقدماتی جام جهانی 2010 بود و از قضا ماجراهای انتخابات و فتنه قبل و بعد از آن، بسیار در این بازی ها و نتایج آن تاثیر گذارد.

مهدی نقویان همانند تلاشی که در مجموعه مستند "در برابر توفان" و وقایع انقلاب انجام داده بود، در "خارج از دید" هم سعی دارد از جزییات تاریخی به کلیت برسد و ریزترین حوادثی که در جریان فتنه 88 اتفاق افتاده را روایت می کند تا شاید اگر روانشناسان و جامعه شناسانی بخواهند به آسیب شناسی زمینه های داخلی موثر در فتنه 88  بپردازند، حادثه یا واقعه ای را نادیده باقی نگذارند.

نقویان همه ابعاد ماجراها را روایت می کند و انصافا تلاش دارد تا برای این روایت، از تصاویر کمتر استفاده شده و بکری بهره بگیرد که بسیاری از آنها را برای نخستین بار بر صفحه تلویزیون مشاهده می کنیم. او با کودتای آمریکایی/انگلیسی 28 مرداد 1332 شروع کرده و در مقایسه شرایط آن با ایام پیش از انتخابات ریاست جمهوری دهم در سال 1388، به موسسات پشت پرده و به قول خودش خارج از دیدی که هیزم آتش فتنه 88 را تامین کردند، می رسد. موسساتی مانند NED و جامعه باز جرج سوروس و ... و سپس  به انقلابات مخملی مختلف که در گوشه و کنار این جهان توسط این گونه موسسات استراتژیک در آمریکا به راه می افتد و تشابهاتش با جنبش سبز می پردازد.

به بهانه مناظرات جنجالی پیش از انتخابات دهم به همه مناظراتی که در سالهای پس از انقلاب صورت گرفت، اشاره دارد؛ از بحث های میان چریک های فدایی خلق و بنی صدر و محسن رضایی و ... بر سر قضایای ترکمن صحرا در بهمن 1358 گرفته تا مباحثات انتخاباتی دوره اول مجلس شورای اسلامی مابین نمایندگان گروههای مختلف از جمله محمد حیاتی از سوی مجاهدین خلق و حسن روحانی از سوی ائتلاف بزرگ حزب جمهوری اسلامی تا مناظره های ایدئولوژیک بین حجت السلام مصباح بزدی و احسان طبری تا مناظرات سیاسی مابین شهید بهشتی و نورالدین کیانوری (سرکرده حزب توده) و تا مناظره های سال 1378 بین حجتی کرمانی و مصباح یزدی و ... و سپس لحظات پر سر و صدای مناظرات انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم را با پشت و جلوی صحنه اش نمایش می دهد.

مقایسه های تصویری مابین وقایع مشابه تاریخی در زمان ها و مکان های مختلف از نکات قابل ذکر سریال مستند "خارج از دید" است که موجب بوجود آمدن نگرش و نگاهی عمیق تر به وقایع می شود؛ مثلا وقتی تصاویر انقلابات رنگین و به اصطلاح مخملی کشورهای مانند اوکراین، گرجستان وحتی فیلیپین با جنبش به اصطلاح سبز کات می خورد و روایات آنها به طور موازی نقل می شود یا شورش ها و اغتشاشات گروهک تروریستی مجاهدین خلق در خرداد 1360  با اغتشاشات پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 در قیاس قرار می گیرد و یا ... این موقعیت برای مخاطب بوجود می آید که بدون هرگونه الزامی به قضاوت بنشیند و در ریشه و زمینه های وقایع تکرار شونده تاریخ تامل نماید.

پیش بینی محمد جواد ظریف در 28 آبان 1387 و در گفت و گو با پرس تی وی به عنوان دیپلماتی که در آن روزها تحرکات خارجی ها را رصد می کرد و اتفاقات داخلی را نیز زیر نظر داشت و حالا از در پیش بودن یک انقلاب مخملی سخن می گفت، از جمله نکاتی بود که برای اولین بار در کادر دوربین تلویزیون قرار گرفت. جلسات سخنگوی شورای نگهبان با نمایندگان نامزدهای انتخابات، دیدار نمایندگان نامزدها با مقام معظم رهبری و ... از جمله دیگر صحنه هایی بود که پیش از این یا اصلا دیده نشده بود و یا بدین صورت در قاب تلویزیون قرار نگرفته بود.

نقویان در "خارج از دید" به بسیاری از مسائل و سوالات مطرحه با استفاده از اسناد تاریخی و گفت و شنودهای مستند، پاسخ می دهد، پاسخ هایی که شاید پیش از این و در طول این سالها هنوز برای نسل دیروز و امروز ناکافی و ناقص باقی مانده بود.

بدین صورت در مستند "خارج از دید"، همه شبهات طرف مقابل درباره اتهام تقلب در انتخابات، در برابر پاسخ های قانونی و منطقی قرار می گیرد. پاسخ هایی که اگرچه در همان سالهای فتنه بارها و بارها از سوی شخصیت های انقلابی و مراجع قانونی ارائه شد اما در غوغای رسانه های خارجی و اذناب داخلی شان، گم شد. مثلا اگر اشکال نماینده یکی از کاندیداها در جلسه کمتر دیده شده نمایندگان نامزدهای دهمین دوره ریاست جمهوری با مقام معظم رهبری به حمایت معظم له از یکی از نامزدها مطرح می شود، در همان لحظه سخنرانی مورد نظر رهبر معظم انقلاب پخش می شود و قضاوت برعهده مخاطب گذارده می شود که آیا رهبری در سخنرانی یاد شده بنا به قول همان نماینده کاندیدای مذکور، از یکی از نامزدها حمایت کرده است یا خیر؟

در مستند "خارج از دید"، حتی مسائلی همچون جنجال ماجرای ندا آقا سلطان نیز به طور کامل مطرح شده و شبهاتش به تصویر کشیده می شود و ... و در این میان پرانتزهای تصویری که نقویان در میانه روایتش باز می کند و به طور مختصر به معرفی شخصیت ها و احزاب و گروهها و وقایع دیگر می پردازد تا نقطه مبهمی برای مخاطبش باقی نگذارد، از دیگر نکات قابل توجه است.

تماشای مستند "خارج از دید" برای همه آنهایی که دل به انقلاب بسته اند، همه کسانی که وطنشان را دوست دارند و همه آنانی که برای آگاهی ارزش قائل هستند، لازم می نمایاند. مرور جزییات واقعه ای که هنوز پس از گذشت بیش از 8 سال، سرزمین ما را تحت تاثیر دارد، می تواند برای جلوگیری از حوادث و رودادهای مشابه مفید باشد.

و رسانه ملی تا اینجای کار اگرچه دیر کرده ولی بازهم به قولی "ضرر را از هر کجا بگیری منفعت است". زخم فتنه 88، اگرچه کهنه شده ولی هنوز قابل التیام است. مداوای آن تنها با آگاهی و بصیرت و روشنگری امکان پذیر خواهد بود که بخش اعظم این آگاهی بخشی و بصیرت دهی برعهده رسانه ملی است. انشاالله که از پس این تعهد و تکلیف تاریخی برآید.