جمعیت کشور در سراشیبی میانسالی و سالخوردگی!

به گزارش حلقه وصل، محمد ولی علیئی، در پاسخ به این سؤال که سالمندی یا سالخوردگی جمعیت یعنی چه؟ و چرا جمعیت سالخورده می‌شود؟ اظهار کرد: از لحاظ ساختار سنی و فعالیت، جمعیت به ۳ گروه سنی (کمتر از ۱۵ساله‌ها، ۱۵ تا ۶۴ساله‌ها، و ۶۵ساله‌ها و بیشتر) تقسیم می‌شوند و به‌صورت طبیعی هر یک از این گروه‌ها، درصدی از کل جمعیت را به خود اختصاص می‌دهند.

وی ادامه داد: میزان درصد متعلق به هر یک از این گروهای سنی، به‌ویژه گروه سنی ۶۵ساله‌ها و بالاتر، تعیین‌کننده وضعیت جوانی یا سالمندی آن جمعیت است؛ اگر درصد جمعیت گروه سنی ۶۵ساله‌ها و بالاتر در جمعیتی کمتر از ۵.۵ درصد باشد، به‌عنوان جمعیت جوان شناخته می‌شود و اگر درصد این گروه سنی از ۶ درصد به بالا باشد، به‌طرف میانسالی و سالخوردگی سیر می‌کند.

این کارشناس تحولات جمعیت خاطرشان کرد: گروه سنی زیر ۱۵ سال و بالای ۶۵ سال به‌لحاظ فعالیت و تولید اقتصادی نقش مستقیمی در تولید و فعالیت اقتصادی ندارند و عمدتاً مصرف‌کننده تولید هستند؛ گروه سنی زیر ۱۵ سال هنوز وارد تولید و بازار کار نشده‌اند (عموماً در حال تحصیل) و گروه سنی ۶۵ سال و بالاتر، عموماً از دایره تولید و فعالیت خارج شده و اصطلاحاً بازنشسته شده‌اند؛ در مقابل این ۲ گروه، نقش تولید و فعالیت اقتصادی در جامعه به‌عهده جمعیت گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ ساله است؛ نسبت و رابطه میان جمعیت گروه سنی (زیر ۱۵ساله‌ها و بالای ۶۵ساله‌ها به‌عنوان مصرف‌کننده) با گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ ساله‌ها به‌عنوان جمعیت مولد را نسبت وابستگی یا سرباری در جمعیت می‌نامند.

وی افزود: حالا با این توضیح و مقدمات، جمعیتی جوان است که گروه سنی ۶۵ساله و بالاتر آن کمتر از ۵.۵ درصد باشد؛ این گروه سرباری به‌لحاظ بهداشت و درمان، بیمه و بازنشستگی، تأمین اجتماعی و هزینه نگهداری از سالمندان، هزینه بالایی را برای خانواده و نظام بهداشت و درمان و خدمات اجتماعی در بر دارد؛ حالا تصور کنید در جمعیتی که درصد این گروه سنی بالای ۱۵ درصد باشد (و مثلاً ژاپن بالای ۲۲ درصد) جمعیت سالخورده‌تر و هزینه نگهداری این گروه سالمندان به‌صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

علیئی گفت: پس جمعیتی که گروه سنی ۶۵ سال و بالاتر از آن، از ۳ تا ۵.۵ درصد بیشتر نباشد، جوان است؛ اگر این میزان به حدود ۱۰ درصد میل کند به‌سمت میانسالی و اگر از ۱۰ درصد تا ۱۵ درصد افزایش یابد، جمعیت سالمند و از ۱۵ درصد به بالا به‌معنای جمعیت فوق‌سالمندی خواهد بود؛ علت اصلی سالمندی و پیر شدن در هر جمعیت، کاهش موالید و نرخ فرزندآوری است و جمعیت تمامی کشورهای سالخورده، دارای نرخ باروری و فرزندآوری پایین هستند؛ به‌عبارتی دیگر، هرچه نرخ باروری کاهش یابد، سرعت پیری و سالخوردگی جمعیت بیشتر می‌شود.

این جمعیت‌شناس با اشاره به جمعیت کشور ژاپن به‌عنوان پیرترین جمعیت جهان عنوان کرد: بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، ژاپن بیشترین تعداد سالمندان را در اختیار دارد و جامعه فوق‌پیری را در مناطق روستایی و شهری تجربه می‌کند؛ افراد با سن ۶۵ سال به بالا حدوداً یک‌چهارم جمعیت ژاپن را تشکیل می‌دهند که تخمین‌زده می‌شود در سال ۲۰۵۰ میلادی به یک‌سوم برسد؛ کشور ژاپن بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۹ رونق فرزندآوری پس از جنگ را داشت و پس از آن این کشور در دوره طولانی باروری کم شد و در نتیجه پیری جمعیت قرار گرفت.

وی ادامه داد: در کشور ما، این اتفاق در حال روی دادن است؛ از اوائل دهه ۷۰ که سیاست‌های کاهش موالید در ایران شروع شد و با توسعه شبکه بهداشت و درمان، امید به زندگی افزایش یافت و به‌مرور به حجم جمعیت ازکارافتاده و سربار و محتاج تأمین اجتماعی، حقوق بازنشستگی و خدمات بهداشتی و درمانی و نگهداری افزوده شد؛ در آینده نزدیک صندوق‌های بازنشستگی کشورمان توان و کفاف هزینه جمعیت بازنشسته و سالخورده را نخواهند داشت؛ از طرفی، در گذشته (سال ۱۳۵۵) امید به زندگی در ایران ۵۴.۵ سال بوده و سال ۱۳۹۹ به بالای ۷۳ سال افزایش یافته است یعنی جمعیت سالمند به‌مدد افزایش سطح بهداشت و درمان و ارتقاء سلامت نسبت به ۴ دهه قبل به‌طور متوسط ۱۸ سال بیشتر عمر می‌کنند و به همین مقدار برای صندوق‌های بیمه و بازنشستگی تعهد مالی ایجاد می‌شود که این موضوع یکی از اساسی‌ترین معضل‌ها برای ایران و نیز کشورهای با جمعیت سالمند و سالخورده است.

علیئی متذکر شد: وقتی بخشی از جمعیت از دایره تولید و اقتصاد خارج شود؛ به‌طور طبیعی، بنیه مالی آن جامعه خود به خود ضعیف می‌شود؛ در جامعه ما بیش از ۶ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال دارند؛ در جامعه ژاپن، آلمان یا ایتالیا این میزان در حال عبور از حدود ۲۲ درصد است یعنی چنین کشورهایی بیش از ۳ برابر ما سالمند دارند؛ در کشورهای توسعه‌یافته قسمت اعظم جمعیت در خانه سالمندان و با هزینه‌های گزاف نگهداری می‌شوند و با بالا رفتن این هزینه‌ها دولت‌ها و صندوق‌های بیمه و بازنشستگی ناتوان از همه تعهدات قانونی خود هستند؛ قابل یادآوری است  که ویروس کرونا در اروپا بیشترین تلفات را از خانه سالمندان گرفت!

به گزارش تسنیم؛ تا به امروز در قالب گزارشات، اخبار، میزگردهای تخصصی و گفت‌وگوهای مختلف به ابعاد مختلف مسئله جمعیت کشورمان پرداخته‌ایم و یکی از سرفصل‌های مهم از مجموعه تهدیدات جمعیتی کشورمان، مسئله پیری جمعیت است؛ باید توجه داشت که طرح دغدغه‌ها و تهدیدات مربوط به پیری جمعیت کشورمان هیچ منافاتی با تاکیدات دستورات دینی مبنی بر ارج نهادن ویژه به سالخوردگان ندارد؛ همان‌گونه که در دستورات دین اسلام بر جایگاه ویژه سالخوردگان تاکید شده، بر مسئله فرزندآوری و ازدیاد نسل نیز تاکید ویژه شده است.