مستندسازی بچه‌های انقلاب فراتر از «من و تو»

به گزارش حلقه‌وصل: هنوز زمان زيادي از توليد و پخش مستندهاي آرشيوي در شبكه‌هاي «بي‌بي‌سي» و «من و تو» درباره تاريخ انقلاب اسلامي نمي‌گذرد؛ مستندهايي با تصاوير كمتر ديده‌ شده از انقلاب و اتفاقات پيش از سال 57 هجري شمسي كه روايت‌هاي يك سويه و همراه با اسطوره‌سازي از دوران پيش از انقلاب را به دنبال داشت. مستندهاي توليد‌شده با تصاويري از آرشيو صداوسيما كه در داستان خروج آنها از ايران خود داستاني سينمايي دارد،‌ولي خروجي آنها باعث شد تا در داخل ايران نگاهي دوباره به لزوم ساخت و مستندسازي از وقايع منجر به انقلاب اسلامي شود. 

از انفعال اوليه تا شروعي مؤثر

پخش مستندهاي متعدد از زندگي پهلوي‌ها از رضا‌خان گرفته تا محمدرضا و از تاجگذاري گرفته تا جشن‌هاي 2هزار و 500ساله كه با رنگ و لعابي خاص و البته گفتار‌هاي متن هدفمند به دنبال نمايش يك دوران باشكوه از تاريخ معاصر ايران را داشتند، در داخل كشور با برخورد‌هاي مقطعي و منفعلانه‌اي همراه شد. بعضاً مورخان مصاحبه مي‌كردند و يادداشت مي‌نوشتند و ادعاهاي مستندهاي«من وتو» را زير سؤال مي‌بردند، ولي جادوي تصوير و جاذبه سينماي مستند چيزي نبود كه با يادداشت‌هاي خشك تاريخي بشود به آن پاسخ داد. بهترين روش براي روشن‌سازي در مقابل تحريف تاريخ استفاده از ابزار مشابه يعني سينماي مستند بود؛ جوابي كه خيلي زود به ذهن مستندسازان جبهه انقلاب فرهنگي رسيد؛ مستند پاسخ به مستند، سياستي استراتژيك براي خنثي‌سازي فضاسازي رسانه‌هاي وابسته به بازماندگان پهلوي‌ها. 

در برابر طوفان 

يكي از اولين گام‌ها درباره نشان دادن چهره پهلوي‌ها، ساخت مجموعه «در برابر طوفان» بود كه در دهه‌فجر سال گذشته از تلويزيون‌ پخش شد؛ مستندي به كارگرداني «مهدي نقويان» كه متخصص ساخت مستندهاي آرشيوي است و سبك كاري‌اش در ميان مستندسازان هم نسلش، شاخص و شناخته شده است. محسن يزدي، مدير مركز مستند سوره، حوزه هنري در اواخر سال گذشته در مصاحبه‌اي از سياست توليد مستند درباره پهلوي‌ها خبر مي‌دهد و مي‌گويد: نظر رهبر انقلاب بود كه به تاريخچه حكومت پهلوي پرداخته شود، همانطور كه همه مي‌دانيم يكي از فاسدترين و وابسته‌ترين خاندان پادشاهي كشور خاندان پهلوي بودند كه بسياري از مردم ما در مورد نحوه حكومت آنها چيزي نمي‌دانند، به همين منظور ما مستند پهلوي دوم با نام «در برابر طوفان» را در ۱۰ قسمت با تصاوير آرشيوي ديده نشده و بي‌بديل ساختيم كه دهه فجر از تلويزيون پخش شد و با استقبال خوبي هم همراه بود، بازخوردهاي مثبت خوبي هم داشت و مورد توجه بزرگان نظام هم قرار گرفت. به نظرم «در برابر طوفان» مي‌تواند آغاز يك جريان براي توليد جدي‌تر مستندهاي تاريخي باشد. يزدي در همان مستند از ساخت مستند «رضا خان» خبر مي‌دهد؛ مستندي كه اكنون آماده شده و در آستانه دهه فجر قرار است از تلويزيون پخش شود. 

رضا خان ميرپنج

زماني كه هنوز مستند« من و تو » درباره رضاخان پخش نشده بود، در يكي از شبكه‌هاي تلويزيوني متعلق به صداوسيما، صادق زيباكلام شروع به تعريف و تمجيد از رضا خان كرد؛ تعريف و تمجيد‌هايي كه حتي در مستند يك سو نگر «من و تو» هم چنين غلو‌آميز بيان نشد. احتمالاً درباره شخصيت واقعي قزاق بلند قد و خشني به نام رضا پالاني كه پله‌هاي ترقي را تا سردار سپهي طي كرد و دست آخر نسخه قاجار‌ها را در پيچيد، سؤالات زيادي در ذهن كساني كه اطلاعات تاريخي‌شان زياد نيست، به وجود آورد. اكنون بعد از يك سال از گفت و گوي محسن يزدي، مستند رضاخان آماده پخش شده است. 

مهدي فارسي، كارگردان اين مستند مي‌گويد: «جنبه‌هاي اجتماعي دوران پهلوي اول براي ما بسيار مهم بود و به همين علت تصميم به آوردن اين قسمت از تاريخ در مجموعه مستند «رضاخان» گرفتيم. البته در مسير توليد اين فيلم از راهنمايي‌هاي سيروس سعدونديان كه ۴۰ سال سابقه فعاليت در حوزه تاريخ معاصر دارد و تخصص اصلي او بررسي دوران قاجار و پهلوي اول است، استفاده كرديم.» اين مستندساز مي‌افزايد: براي ساخت مجموعه مستند «رضاخان» تصاويري را از تبعيدگاه رضاخان در جزيره موريس و همچنين از ژوهانسبورگ در آفريقاي جنوبي تهيه كرديم كه بعيد مي‌دانم تا به حال مستندسازي چنين كاري را انجام داده باشد. براي نخستين‌بار در آرشيو ملي ژوهانسبورگ ۵۰۰ صفحه سند از مرگ رضاخان پيدا كرديم كه تا امروز حتي ترجمه هم نشده است، گواهي فوت رضاخان را هم در بين اين اسناد پيدا كرديم» ؛ كاري كه مستندسازان « من وتو » زحمت آن را نكشيده بودند و با همان تصاوير آرشيوي غنيمتي كارشان را انجام داده بودند. 

حالا نوبت بچه‌هاي انقلاب است

توليد مستند پرتره از زندگي رجال شناخته شده عصر پهلوي مانند «اعلم» و «هويدا» يا ساخت مستند درباره زندگي «اشرف پهلوي» خواهر شاه و يكي از بحث‌برانگيزترين چهره‌هاي تاريخ معاصر ايران، بخش ديگري از فعاليت جوانان مستند‌سازي در يكي دو سال اخير بوده است. مهدي نقويان كه امسال «خارج از ديد» را با نگاهي به وقايع سال 88 ساخته است، مي‌گويد: امروز اما نسل جديد، نسل ما، با باري بسا سنگين‌تر از ديروز به ميدان آمده است. امروز جبهه‌هاي جنگ رسانه‌اي تا محيط شخصي فردفرد مردم ايران رسوخ پيدا كرده و حملات دشمن، نفوذي بي‌سابقه يافته است. عمده بار اين جنگ نرم رسانه‌اي بر عهده فيلم‌هاي مستند است. كمتر به خاطر داريم كه يك فيلم داستاني از سوي جبهه دشمن تأثيرات گسترده‌اي در روايت مجدد تاريخ انقلاب و مردم داشته باشد. فيلم‌هاي مستندي كه پياپي از سوي جبهه مقابل ساخته و توزيع شده، تاكنون كوشيده‌اند تا ابعاد گوناگون حيات شجره انقلاب اسلامي را در ميان مردم تحريف كنند و ريشه‌هاي آن را بخشكانند،‌اما در ميان اين ظلمت فراگير، نسل جديد به فانوسي روشن‌تر از ديروز مسلح است. 

ميثاق با يك منشور

اهميت كار مستندسازان جوان جبهه فرهنگي انقلاب اسلامي باعث شد تا آنها در يك ديدار صميمي در محضر مقام معظم رهبري حاضر شوند؛ديداري كه به گفته حاضران در آن به بحث و تبادل‌نظر درباره ساخت مستند پرداخته شد. حاصل اين جلسه و ديدار دوستانه، پيام رهبر انقلاب خطاب به مستندسازان بود كه هفته پيش با عنوان منشور مستندسازان رونمايي شد. احمد زائري، مستندساز جوان كشورمان مي‌گويد: وقتي اين نامه را خواندم با توصيه‌هاي بسياري از سوي ايشان مواجه شدم. ايشان فيلمساز و به ويژه مستندساز را به با خدا بودن دعوت مي‌كنند. ايشان ما را به راستگو بودن و واقع‌گرايي دعوت مي‌كنند. توصيه‌هاي ايشان واقعيات است و بايد حواسمان باشد كه وقتي دوربين به دست مي‌گيريم، مسئول هستيم و وظيفه داريم. به نظرم ايشان به عنوان يك پدر توصيه‌هايي به فرزندانش دارند كه بايد به آن عمل كنيم.   اين مستندساز تصريح مي‌كند: مطمئناً واكنش سريع مستندسازان به اتفاقات و بحران‌هاي كشور و منطقه در توجه رهبري به اين ژانر تأثيرگذار بوده است. هر هنرمندي دغدغه‌هاي خودش و آنچه پيرامونش رخ مي‌دهد، دارد. 

به نظر مي‌رسد يكي از واكنش‌هاي سريع جوانان مستندساز، پرداختن به دوران پهلوي بود، به خصوص اينكه در فضاي شبكه‌هاي مجازي عده‌اي با سوء‌استفاده از ناآگاهي تاريخي برخي از كاربران، شايعات زيادي را جهت تطهير وقايع پيش از سال 57 منتشر مي‌كنند و هرچه بر ميزان توليد مستندهاي روشنگر در خصوص عصر پهلوي افزوده شود، راه براي شايعه‌سازان بيش از پيش بسته مي‌شود. 

منبع: جوان