میراث مکتوب حاج آقا مجتبی

سرویس معرفی: حضرت  "آيت ‏الله حاج آقا مجتبي تهراني" در سال 1316 ه.ش در خانواده اي از اهل علم، معرفت و شهادت در تهران به دنيا آمد، وی طبق رسم تمامی خاندان های علم و معرفت، تحصیل در علوم دینی و اشتغال به علوم حوزوی را از دوران کودکی آغاز نمود و در امر تحصیل علوم، جدّیت فوق العاده ای داشت.پدر ايشان مرحوم آيت ‏الله ميرزا عبدالعلي تهراني، از شاگردان مرحوم "حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی"، فقیهی مجاهد و عارفی سترگ بود که در زمان تاریک حکومت پهلوی اوّل، با همراهی و رفاقت مرحوم "آیت الله شاه آبادی بزرگ"، به اقامه جماعت در مسجد جامع "بازار تهران" مشغول بود و در امر تربیت نفوس مستعدّ و راهنمایی سالکان الی ‏الله‏ تعالی اهتمام ویژه داشت.

گاهی فرصت حضور در جلسات و استماع سخنرانی اهل علم و معرفت برای همه میسر نمی شود. یکی از جلسات اخلاقی و دینی که مخاطبان بسیاری داشته است و کوچک و بزرگ را مجذوب خویش می کرد، جلسات فقیه گرانقدر آیت الله مجتبی تهرانی بود که در آن مباحث اخلاقی و دینی مطرح می شد.

برخی از این مباحث و موضوعات مطرح شده در طول عمر شریف ایشان به همت دفتر و علاقه مندان ایشان مکتوب و منتشر شده است. به مناسبت سالگرد درگذشت این عالم ربانی به معرفی چند اثر ارزشمند و خواندنی ایشان می پردازد که در ادامه می آید:

مجموعه سلوک عاشورایی

کتاب خلاصه مباحث مجموعه کتاب های سلوک عاشورایی آیت الله آقا مجتبی تهرانی با عنوان «سلوک عاشورایی» توسط مؤسسه پژوهشی فرهنگی مصابیح الهدی، دفتر حفظ و نشر حضرت آیت الله آقا مجتبی تهرانی منتشر شده است.

این مجموعه ، خلاصه ای از مباحث مطرح شده توسط آیت الله مجتبی تهرانی است که در ایام محرم و صفر سال های اخیر در جلسات عمومی ایراد شده است. این مباحث، بررسی عالمانه و دقیق و چندبُعدی گوشه هایی از حرکت عظیم و جهانی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است که در نوع خود کم نظیر بوده و در برخی موارد، کاملاً بی سابقه است.

مخاطب اصلی این اثر که اولین مجموعه در نوع خود است، عالمان دینی، خطبا و مبلغانی هستند که در ایام سوگواری محرم و صفر، وظیفه سنگین تبلیغ دین و احیای معارف اهل بیت(ع) را بر عهده دارند. لذا مطالب، صرفاً دسته بندی شده و از هرگونه تفصیل و تطویل آن خودداری شده است تا با توجه به مختصر بودن، استفاده از آن راحت باشد.

مجموعه  ادب الهی

ایشان در سال های پایانی عمر شریفش، مباحثی را پیرامون تربیت نفس و دیگران مطرح کرده اند، این بیانات در قالب مجموعه «ادب الهی» که شامل 5 جلد کتاب است.

اولین کتاب از این مجموعه «تأدیب نفس» است که در آن حضرت استاد(ره) به بررسی ابعاد مختلف تربیت فردی و اجتماعی از دیدگاه علمای اخلاق و عرفان پرداخته  اند. ایشان می فرماید: امام علی(ع) هنگام مراجعت از جنگ صفین نامه مفصّلی به امام حسن(ع) نوشتند که در بخشی از آن آمده است: من پیش از آن که دلت سخت شود و عقل و خردت گرفتار شود، به ادب کردن تو مبادرت ورزیدم.

دومین کتاب از این مجموعه، «مبانی تربیت» است که در آن اصول و مبانی خودسازی و دیگرسازی بیان می َشود، حاج آقا مجتبی تهرانی در جایی از این بیانات می فرماید: اگر انسان بخواهد از نقایصش پاک شود و سیر تکاملی داشته باشد، نباید سلیقه ای عمل کند؛ طبیب ما و دستورات او «شرع» است.

سومین کتاب از این مجموعه، «تربیت فرزند» است که حضرت استاد(ره) برای اولین بار با ایجاد طبقه بندی دقیق در مسأله تربیت فرزند، راه را برای درک مسیر صحیح تربیت روشن کرده اند و می فرماید: والدین تنها باید استعدادهای درونی فرزند خود را شکوفا کنند که ما از آن به «آبیاری زمین وجود کودک» تعبیر می کنیم، زمین وجودی کودک آماده است، بذر هم آماده است، در این حال والدین اگر به این زمین آب ندهند، خیانت کرده اند.

چهارمین کتاب از این مجموعه، «حیاء» است که حضرت استاد(ره) در آن حیا را در ابعاد اخلاقی و معرفتی مورد بررسی قرار داده َاند، این مجموعه به زودی چاپ خواهد شد.

پنجمین کتاب از این مجموعه، «تربیت مربی» است که در آن مختصاتی راکه انسان باید برای اثرگذاری بر دیگران داشته باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. ایشان می فرماید: اولین و اساسی ترین شرط در این زمینه آن است که مربیان باید ابتدا خود را ساخته باشند تا بتوانند دیگران را بسازند.

مجموعه رسایل بندگی
«دفتر دل» اولین رساله از مجموعه رسایل بندگی است که به موضوع «قلب» در معارف اسلامی پرداخته و با نگاهی بدیع و جامع، مسائل مرتبط با این مبحث را بررسی کرده است. معرفی قلب و جایگاه آن در بندگی خداوند، محور اصلی این کتاب است و ضمن بررسی ابعاد وجودی انسان، قلب را به عنوان عالی  ترین عضو وجودی انسان معرفی می کند. این کتاب متن پیاده شده و ویراسته 29 جلسه سخنرانی آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در ماه مبارک رمضان سال 1375 است و آن چه بر اهمیت این اثر می افزاید، تأکید فراوان آن فقید در زمان حیات بر انتشار این اثر است.

حب به دنیا، رساله دوم از مجموعه رسایل بندگی است و 37 جلسه از سخنرانی های آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در ایّام ماه مبارک رمضان سال 1380 را در بر می گیرد. در این رساله، حب به دنیا به عنوان اصلی ترین  مانع بندگی خدا مورد بررسی قرار گرفته است. خواننده با مطالعه این کتاب، تعارض ناشی از مقایسه روایاتی که دنیا را نکوهش می کند و روایاتی که دنیا را ستایش می کند، از میان می برد و این توان با تبیین  نگاه آلی و استقلالی به دنیا در وی پدید می آید. مهمترین موضوع های مطرح شده در این اثر عبارت اند از: جمع بین دنیا و آخرت، حب به مال و جاه، سحر کردن دنیا، گذشتن از دنیا و...

در بخشی از این کتاب می خوانیم:

«پیغمبر اکرم (ص) فرمود :"دل مانند ظرف بلورینی است که در ابتدای خلقت به انوار «ذاتیه توحیدیه» مخمر گشته است که بر اثر وارداتی از قبیل ظلمت و معصیت و شرک و کفر رفته رفته نور ذاتی اش را از دست داده و تاریک می شود.
انسان تا زمانی که از این جهان کوچ نکرده است می تواند آنچه را که به دست خود در این گنجینه و حرم الهی وارد کرده تغییر دهد؛ البته تا مدتی این اختیار را دارد که بتواند این زباله هایی را که در آن ریخته ، بیرون آورد و همچنین بستگی دارد که چه زباله هایی در آن ریخته است. هدایت اولیای الهی جنبه ای عمومی دارد که در آن همه را دعوت می کنند، اما دستگیری خاص آنها برای کسانی بود که زمینه های خوبی داشتند و مستعد بودند. »

خطبه فدک

این کتاب،متن 17 جلسه سخنرانی حضرت آیت الله العظمی مجتبی تهرانی در سال 1374 است که ایشان در آن به شرح مختصری از خطبه حضرت زهرا(س) پرداخته است. طبق گفته های وی، روش بحث متناسب با زمان و مکان و مخاطبان بوده است و این شرح مابین ترجمه و توضیح است. هم چنین نکاتی به عنوان کلیات در ابتدای کتاب آمده که مربوط به سخنرانی حضرت استاد در ایام فاطمیه سال 1387 است. این نکات عبارت اند از: دورنمایی از خطبه و اهداف حضرت زهرا(س) و سند خطبه.

سخنان آیت الله مجتبی تهرانی در شرح خطبه حضرت زهرا(س) در3 فصل با عناوین «سخنرانی حضرت»؛ «محاجه حضرت با ابوبکر» و «بازگشت به خانه» آمده است.

محتوای فصل اول در 6 بخش تدوین شده است. بخش اول به «مقدمات ایراد خطبه» اعم از رفتن به مسجد، ورود به مسجد و آه جان سوز و ناله مردم و بخش دوم با عنوان «آغاز سخن» به گریه دوباره مردم و بررسی فرمایشات حضرت با محتوای حمد الهی و شکر نعمت ها، ثنای حق تعالی، شهادت بر توحید، خلقت و ابداع، هدف از آفرینش، فلسفه ثواب و عقاب الهی، شهادت به رسالت، وضع مردم قبل از بعثت پیامبر خاتم(ص) و رحلت رسول خدا پرداخته است.

بخش سوم با عنوان «روی سخن با حاضران» به فرمایشان حضرت درباره تکلیف امت پس از پیغمبر، یادآوری عهد و بقیه الهی، قرآن و فضائل آن، آثار برخی از معارف و احکام، دعوت به تقوا و کسب معرفت، معرفی خویشتن، توصیف و بیان راه و روش پیامبر و اهل بیت، حقارت مردم قبل از اسلام، تمرد اهل کتاب از کتب آسمانی، نقش حضرت علی در مبارزات، برخی از کمالات حضرت علی و حال مردم در فتنه ها اختصاص دارد.

بخش چهارم، «اعتراض به غصب خلافت» نام دارد که در این بخش سخنان حضرت درباره ظهور نفاق پس از رحلت پیامبر، سرکشی شیطان، نقش عهد پیش از دفن پیامبر، سرپیچی از فرامین قرآن، دلیل روگردانی مخاطبین از قرآن، عجله در غصب خلافت، پاسخ به ندای شیطان، اقدام علیه اهل بیت پیامبر و صبر اهل بیت بر مصیبت ها آمده است.

بخش پنجم به «دادخواهی درباره فدک» و بخش ششم به «اعتراض به سکوت دیگران» اختصاص دارد که در این بخش ها مباحثی از قبیل سخنانی با ابوبکر، دلائلی از قرآن کریم درباره محق بودن ایشان نسبت به فدک، سخنانی با انصار و اتمام حجت حضرت با مخاطبین مطرح شده است.

فصل دوم کتاب به محاجه حضرت با ابوبکر می پردازد. در این فصل که از سه بخش تشکیل شده است، فرافکنی های ابوبکر، پاسخ حضرت زهرا(س)، سخن مجدد ابوبکر و سخن پایانی حضرت که دربرگیرنده اعتراض به مردم ساکت است، عنوان شده است.

فصل آخر کتاب درباره بازگشت حضرت زهرا(س) به خانه است در این فصل، کلام جانسور حضرت زهرا(س) با امیرالمومنین(ع) و تسلی دادن ایشان به حضرت زهرا(س) آمده است.

سپس کتاب با درج متن کامل خطبه حضرت زهرا(س) در 207 صفحه به پایان رسیده است.

خاطرات حاج آقا مجتبی

این اثر خاطرات این عالم ربانی از دوران کودکی تا کهنسالی را در بر می گیرد. در صفحات نخست این اثر پیام تسلیت مقام معظم رهبری درج شده است و سپس عناوین بخش های مختلف آن به این شرح است: گذری با زندگی عالم ربانی، یادداشت آیت الله استادی درباره خاندان تهرانی، گزیده ای از پیام ها و فرمایشات مراجع و بخش هایی از خاطرات آقا مجتبی.

در بخشی از این اثر می خوانیم: «از بچگی خیلی به ما سفارش می کردند که به هر زیارتی که می روید به نیابت از ائمه اطهار(ع) بروید. این را از مرحوم درشان یاد گرفته بودند. ایشان هر وقت صبح به حرم مشرف می شد، به نیابت از پیامبر اکرم(ص) و بعد از ظهر به نیابت از امام علی(ع) و فردا صبح به نیابت از یکی از معصومین(ع) به زیارت می رفتند و....»

«من از وقتی که از نجف به تهران برگشتم ، همه چیزم را با امام حسین (علیه السلام) شروع کردم . اولین باری که برای اقامه نماز جماعت به مسجد جامع رفتم ، سوم شعبان بود. اولین شبی هم که جلسه ام را شروع کردم ، شب سه شعبان بود. من همه چیزم را به نام سیدالشهدا (علیه السلام) گره زدم.»