تهران: تاریخ دقیق آغاز سفر کاروان اسرا به شام ذکر نشده است/ اسرای کربلا از کدام مسیر به کاخ یزید رفتند؟

به گزارش حلقه وصل، حجت‌الاسلام سیدمحمود طباطبایی‌نژاد مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه دارالحدیث با اشاره به اینکه در هیچ یک از منابع کهن تاریخ دقیقی برای آغاز سفر کاروان اسرا از کوفه به دمشق ذکر نشده است، بیان داشت: برخی منابع گفتند که زمان رسیدن کاروان به دمشق روز اول صفر بوده است، اما در چه تاریخی از کوفه حرکت کردند در منابع کهن نیامده است.

*3 مسیر اصلی حد فاصل کوفه تا دمشق

وی با بیان اینکه 3 مسیر اصلی برای طی کردن حد فاصل کوفه تا دمشق در آن زمان وجود داشته است، افزود: دلیل روشن و گزارش تاریخى معتبر و کهنى براى اثبات عبور کاروان اسرا از یکى از این سه مسیر در دست نداریم و حدیثى نیز از اهل بیت(ع) در این باره به ما نرسیده است، بلکه برخى نشانه‌هاى ناکافى به صورت پراکنده در برخى کتاب‌ها آمده است.

حجت‌الاسلام طباطبایی‌نژاد به تشریح این سه مسیر پرداخت و گفت: مسیر اول که به مسیر «بادیة‌ الشام» معروف است 923 کیلومتر مسافت دارد، کوتاه‌ترین مسیر است، در این مسیر کوفه و دمشق تقریباً روبروی هم هستند، ولی با توجه به وجود صحراى بزرگ میان عراق و شام، این مسیر براى افرادى قابل استفاده بوده که امکانات کافى براى پیمودن مسافت‌هاى طولانى در شرایط صحرایی داشته باشند، هر چند، گاهى شتاب مسافر، او را وادار به پیمودن این مسیر مى‌کرده است.

*عبور امام علی(ع) از کربلا

وی ادامه داد: مسیر دوم، مسیر فرات با طول تقریبى 1190 تا 1333 کیلومتر است که جایگزین مناسبى براى راه کوتاه بادیة الشام است، این همان مسیری است که امیرالمؤمنین(ع) برای نبرد صفین و مبارزه با معاویه پیمود و حتی در این مسیر از کربلا با حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) عبور کرد، کوفیان براى مسافرت به شمال عراق و شام از کناره این رود حرکت مى‌کردند تا هم به آب دسترسی داشته باشند و هم از امکانات شهرهاى ساخته شده در کناره فرات استفاده کنند.

مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه دارالحدیث اظهار داشت: مسیر سوم که به «راه سلطانی» مشهور است، در واقع مسیر اصلى میان کوفه و دمشق نبوده است و باید پس از پیمودن مقدار کوتاهى از آن به سمت غرب پیچید و پس از طى مسیر نه چندان کوتاهى به راه کناره فرات پیوست و از آن طریق وارد دمشق شد، بنابراین از همه راه‌هاى دیگر طولانى‌تر است و طول آن حدود 1545 کیلومتر است.

*گذشتن کاروان اسیران کربلا از راه سلطانى کمترین احتمال را دارد

وی با تأکید بر اینکه گذشتن کاروان اسیران کربلا از «راه سلطانى» کمترین احتمال را دارد،‌ افزود: زیرا دورترین راه است و اساساً راهى نیست که براى کاروانى کوچک انتخاب شود‌، همچنین پیمودن این راه مدرک معتبرى ندارد‌، از سوى دیگر، پذیرش عبور از راه طولانى سلطانى با اینکه کاروان اسرا در بازگشت از شام در اولین اربعین واقعه عاشورا در کربلا حاضر شده باشند نیز ناسازگار است.

حجت‌الاسلام طباطبایی‌نژاد بهترین احتمال را عبور کاروان اسرا از بادیة‌ الشام توصیف کرد و گفت: برخى شواهد مى‌تواند موجب ترجیح راه بادیه بر دو راه دیگر می‌شود، زیرا در راه کناره فرات و راه سلطانى شهرهاى بسیارى بوده‌ و اگر این راه‌ها مسیر حرکت کاروان اسرا مى‌بود، باید نقل‌هایى از مواجهه مردم این شهرها با اعضای کاروان در منابع معتبر مى‌آمد، در حالى که در این رابطه هیچ نقلى نیامده است، در واقع به نظر مى‌رسد مسیر حرکت کاروان اسرا از جایى بوده که کمترین حضور مردمى را داشته که همان مسیر بادیه است.

* عبور کاروان اسیران کربلا از مسیر بادیه احتمال بیشتری دارد

وی با بیان اینکه حکومت از اینکه کاروان اسرا و سر مطهر امام(ع) را از مسیر شهرها و آبادى‌هاى پرجمعیت عبور دهد، ابا داشت، ادامه داد: با این وجود به دلیل نبود دلایل روشن و قابل اعتماد نمى‌توان اظهار نظر قطعى کرد، ولى با توجه به نکاتى که مطرح شد، عبور کاروان اسیران کربلا از مسیر بادیه احتمال بیشترى را به خود اختصاص مى‌دهد.

مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه دارالحدیث با اشاره به اینکه در منابع کهن نقل‌‌های زیادی درباره حوادثی که بر کاروان اسرا در میانه مسیر کوفه تا شام ذکر نشده است، خاطرنشان کرد: موارد بسیار اندک است، البته یک نقلی در بین راه از امام سجاد(ع) است که می‌فرمود: اگر کسی گریه می‌کرد با سر نیزه بر سر او می‌زدند، یا یکی دو تا معجزه نقل شده است مانند ماجرای راهبه و سر مقدس امام حسین(ع) که در متن‌های کهن آمده است که ما این موارد را می‌پذیریم، اما اینکه این دیر کجا بوده است، خیلی روشن نیست.

*تعداد اعضای کاروان اسرا

وی افزود: در نقل‌ها آمده است که دست‌های امام سجاد(ع) را به گردن بسته بودند و با غل و زنجیر ایشان را می‌بردند، از آنجایی که خانم‌ها آزادی عمل بیشتری داشتند و دشمن کمتر به آن‌ها معترض می‌شد و احتمال اینکه خیلی زود دستور قتل امام سجاد(ع) صادر شود، حضرت زینب(س) به سخنرانی می‌پرداختند، درباره اینکه تعداد اعضای کاروان اسرا چند نفر بوده است، نمی‌توان نظر قطعی داد، در برخی منابع کهن تعداد مردان و پسران کاروان را 7 نفر، تعداد زنان و دختران بنی‌هاشم را 7 نفر و زنان غیر بنی‌هاشم را نیز 7 نفر برشمرده‌اند که در میان زنان بنی‌هاشم نام حضرت زینب، سکینه و رباب دیده می‌شود، حتی برخی متون هم نام رقیه دختر امام علی(ع) که همسر مسلم بن عقیل بوده است هم به چشم می‌خورد، اما در هیچ منابع تاریخی به طور کامل نام اسامی ذکر نشده است و این اسامی از برخی سخنرانی‌ها در منابع قدیمی به دست آمده است.