تهران: پاسخ به مطروحه رهبر انقلاب/ ادبیات و شعر دفاع مقدس به بازتعریف نیازمند است

به گزارش حلقه وصل، مصطفی محدثی خراسانی به سوالات در مورد شعر دفاع مقدس پاسخ داد.

شعر دفاع مقدس در دهه‌های مختلف با تغییراتی همراه بوده است. دهه 60 با حماسه، جهاد و شهادت همراه بود، دهه‌ 70 با احساس و یادآوری خاطرات ایرانِ دیروز، دهه‌ هشتاد با اعتراض به بی‌توجهی به دفاع مقدس و این سال‌ها صدای شعر ضد جنگ شنیده می‌شود؛ تحلیل شما نسبت به این تغییرات چیست؟

شعر دفاع مقدس در سال‌هایی به اوج و کمال خودش رسید که شاعران برخواسته از متن انقلاب به بالندگی و توانمندی‌های لازم رسیده بودند؛ حدود سالهای 64 تا 66 و جوان‌هایی که در ابتدای انقلاب تازه وارد حوزه شعر شده و به بالندگی لازم رسیده و ابزار لازم را برای بیان ارزش‌های انقلاب کسب کرده بودند. ماجرایی که دقیقاً با کوران دفاع مقدس نیز همزمان شد.

از طرفی دفاع مقدس به همراه خودش ارزش‌های انقلاب را هم پیش می‌برد یعنی شعر دفاع مقدس چیزی جدای از شعر انقلاب و ارزش‌های آن نبود. من تصورم این است که تعریفی که ما از شعر انقلاب داریم می‌تواند همان تعریف شعر دفاع مقدس باشد؛ چراکه اوج توانمندی و درخشش شعر انقلاب در جریان شعر دفاع مقدس اتفاق افتاد.

این موج آن قدر عظیم و تأثیرگذار بود که قطعاً تبِ آن به این زودی‌ها و با فاصله‌ای که ما از سالهای دفاع مقدس گرفته‌ایم نیز فروکش نخواهد کرد و پیامدهای مبارکش را در ادامه سیر ادبی و شعر خودمان و تجلی آن را در نسل‌های بعد خواهیم دید. ارزیابی من این است که این اتفاق افتاده؛ یعنی پیوند نسل‌های بعد از دفاع مقدس در حوزه شعر، ادبیات و هنر با سرچشمه این جریان زلال کماکان برقرار است و ما شاهد تأثیرهای شعر دفاع مقدس در آثار جوان‌هایی هستیم که حتی بعد از جنگ متولد شدند و شعر می‌گویند.

یک تعریف سطحی‌تر از شعر دفاع مقدس، این تلقی است که ما فقط شعری را شعر دفاع مقدس بدانیم که به نحوی به رزمندگان و عملیات‌ها اشاره کرده باشد اما این تعریف، ظلم به فرهنگ شهادت و ایثار است. باید دامنه این تعریف را آنقدر باز کنیم که بازخورد تأثیرات فرهنگ شهادت و ایثار در زندگی اجتماعی، شخصی و شیوه زندگی‌مان را بتوانیم در حوزه ادبیات دفاع مقدس تعریف کنیم.

شعری که امروز مدافع ارزش‌هاست و در پی عدالت و برطرف کردن تبعیض‌ها و مبارزه با زراندوزی است، نوعی شعر اجتماعی است که وقتی این جلوه‌ها را در آن تأویل و بازنگری و به متن و عقبه آن توجه می‌کنیم، می‌بینیم که متصل به همان فرهنگ شهادت و ایثار است. هرچند با این تعریف محدودی که ما از ادبیات و شعر دفاع مقدس داریم طبیعتاً جزو ادبیات دفاع مقدس قرار نمی‌گیرد. به نظر من امروز ادبیات و شعر دفاع مقدس به این بازتعریف نیازمند است و در کنگره‌های شعر دفاع مقدس نیز باید این نگاه با توسعه و مبتنی بر این بازتعریف باشد، تا در شعر و ادبیات دفاع مقدس بتواند آن شمول و گستره‌ای را که عملاً در متن زندگی ما حاکم است داشته باشد.

به نظر شما چگونه می‌توان روحیه ایثار و شهادت را همچنان در ذهن شاعران به خصوص شاعران جوان جاری نگاه داشت؟

یکی از افق‌هایی که به برکت جریان بیداری اسلامی فراروی شعر دفاع مقدس گشوده شده شعر مقاومت اسلامی است. این جریان در واقع متأثر از انقلاب اسلامی و مقاومت امت ما در دفاع مقدس بوده و پیوند ماهیتی با مبانی انقلاب و دفاع مقدس دارد. به همین دلیل می‌تواند مسیر حرکت آفرین و شوق برانگیزی برای تداوم جریان شعر دفاع مقدس، خصوصاً در بین نسل جوان باشد. باید با برنامه‌ریزی از این فضای بوجود آمده برای رونق بخشیدن به جریان شعر دفاع مقدس بهره برد.

نظر شما درباره سخنان مقام معظم رهبری در ارتباط با ادبیات دفاع مقدس و مطروحه‌ی ایشان در این زمینه چیست؟

دیدارها و سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران همانگونه که خودشان اشاره کرده‌اند جنبه نمادین دارد و حکایت از جایگاه بلندی است که ایشان برای شعر در فرهنگ و فرهنگسازی و انتقال فرهنگ قائلند. طرح بیت مطروحه از جانب ایشان نیز به قصد جلب توجه جریان شعر و شاعران انقلاب به غفلتی که نسبت به وارثان حماسه‌سازی‌ها و دلاورمردی‌های دفاع مقدس روا داشته شده و از طرفی گشودن افقی تازه فراروی جریان شعر دفاع مقدس بود.

شما مطروحه قبلی مقام معظم رهبری را ادامه دادید و نیمه ماه رمضان در محضر آقا قرائت کردین؛ نظر ایشان در این باره چه بود؟

بیتی که ایشان به عنوان مطروحه عنوان کردند یعنی بیت:

رندانه آخرربودی جامی زخمخانه دل

خونین چوبرگ شقایق، رنگین چوافسانه دل

بیتی بود با درونمایه‌ای عرفانی و مبتنی بر افق غزل‌های عراقی - هندی و البته با نسیمی از ذهن و زبان امروز. بیشترین گرایش کلاسیک در قافیه و ردیف آن جلوه‌گر بود و در مجموع باید گفت مقام معظم رهبری با طرح این بیت و به میدان طلبیدن شاعران برای سرودن شعر با موضوع جانبازانِ شهید. با این وزن و قافیه و ردیف عرصه امتحان دشواری را فراروی شاعران گشودند.

به واقع موفق از این امتحان بیرون آمدن توانمندی و تسلط خاصی را در شعر طلب می‌کرد، با این حال استقبال دوستان شاعر در سطوح مختلف از این بیت بسیار بود و من هم سعی کردم در حد توانم غزلی به سامان برسانم که بتواند طنین این بیت را پاسخگو باشد. دوستان نیز نظر لطف داشتند و تصمیم گرفتند از  بین غزل‌هایی که در جواب مطروحه ایشان سروده شده، این غزل در دیدار سال گذشته خوانده شود که من هم آن را در محضر ایشان قرائت کردم و فکر می‌کنم تا حدی رضایت ایشان را جلب کرد.