اُفت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در درس علوم

به گزارش حلقه وصل، آزمون تیمز (TIMSS) با هدف تهیه اطلاعات مقایسه‌ای برای ارزیابی عملکرد و سیاست‌های کشورهای شرکت‌کننده در زمینه پیشرفت در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم اجرا می‌شود؛ نتایج این آزمون برای کشورهایی که به کیفیت نظام آموزشی خود اهمیت می‌دهند بسیار مهم است.

به تازگی نتایج آزمون تیمز ۲۰۱۹ منتشر شده است البته هر چند دانش‌آموزان ایرانی در آزمون تیمز ۲۰۱۹ نسبت به آزمون سال ۲۰۱۵ (به جز علوم پایه هشتم) پیشرفت داشته‌اند اما همچنان نمرات دانش آموزانی ایرانی به نقطه معیار بین المللی متوسط (نمره ۴۷۵) و نمره میانی آزمون (نمره ۵۰۰) نرسیده  و پیشرفت سال ۲۰۱۹ تازه توانسته است ایران را به جایگاه خود به سال ۲۰۱۱ نزدیک کند با این وجود ایران در طول ۲۴ سال گذشته به معیار متوسط جهانی نمره ( ۴۷۵ ) نرسیده است.

بر اساس نتایج منتشر شده آزمون تیمز ۲۰۱۹؛ در ریاضیات پایۀ چهارم ایران با نمره ۴۴۳در بین ۵۸ کشور در جایگاه ۵۰ قرار دارد. در علوم پایه چهارم نیز ایران با نمره ۴۴۱ در جایگاه ۴۸ قرار دارد. در آزمون ریاضی حدود ۳۲ درصد دانش‌آموزان پایه چهارم نمره کمتر از ۴۰۰ گرفته‌اند یعنی در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارند.

در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز ۳۹ کشور حضور داشته‌اند که ایران در جایگاه ۲۹ قرار دارد. در آزمون ریاضی پایه هشتم حدود ۳۲ درصد دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب نمرۀ حداقلی آزمون (۴۰۰) نشده‌اند درحالی‌که این میانگین در سطح بین‌المللی حدود ۱۳درصد بوده است.

در علوم پایه هشتم نیز در بین ۳۹ کشور، ایران جایگاه ۳۲ را دارد. در این آزمون ۲۸ درصد دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب نمره حداقلی (۴۰۰) نشده‌اند که این میانگین در سطح بین‌المللی ۱۵ درصد بوده است.

پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش متولی برگزاری این آزمون در ایران است؛ مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش از زمان حضور ایران در این آزمون‌ها اقدام به استخراج نتایج و بررسی وضعیت ایران می‌کند هرچند معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش پیش از این گفته بود: تاکنون از سوی مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز تحلیل کاربردی که به ما در شناسایی عوامل موثر بر افت عملکرد دانش‌ آموزان در آزمون‌های بین‌المللی کمک کند، ارائه نشده است در حالیکه انتظار می‌رود پژوهشگران این مرکز بررسی چنین موارد را برای کمک به وزارت آموزش‌وپرورش مورد اهتمام جدی قرار دهند.

بر همین اساس با مسعود کبیری؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و مدیر داده‌پردازی مطالعات تیمز و پرلز به گفت‌وگو پرداختیم تا وضعیت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در دو درس ریاضی و علوم را بررسی کنیم.

بخش نخست این گفت‌وگو بر عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در دو درس ریاضی و علوم براساس نتایج آزمون‌ بین‌المللی تیمز، وضعیت ایران در سطح جهان و در مقایسه با کشورهای منطقه متمرکز است که در ادامه تقدیم می‌شود:

* نتایج آزمون تیمز ۲۰۱۹ منتشر شده است و وضعیت دانش‌آموزان ایرانی چندان قابل قبول نیست؛ اساساً آزمون تیمز با چه هدفی برگزار می‌شود، چه شاخص‌هایی را می‌سنجد و نتایج آن تا چه اندازه می‌تواند واقعیت‌های نظام آموزشی کشورمان را به خصوص به لحاظ سطح کیفیت آموزش و میزان یادگیری دانش‌آموزان توصیف کند؟

آزمون تیمز در مورد پیشرفت تحصیلی تنظیم و طراحی شده است اما به خاطر اینکه بتواند این موضوع را بیشتر تبیین کند به عوامل زمینه‌ای نیز توجه می‌کند مانند نگرش دانش‌آموزان، فعالیت‌های تدریسی معلمان، امکانات خانواده‌ها و وضعیت‌هایی که معمولاً برای مدرسه وجود دارد، پشتیبان‌های مدرسه و.... در مجموع تعداد متغیرها بسیار زیاد است.

در گزارش تیمز ۲۰۱۹ علاوه براینکه روندها و عملکرد تحصیلی مورد بررسی قرار گرفته عملکردها در متغیرهای زمینه‌ای نیز بررسی شده است؛ در همین زمینه پژوهش جدیدی در حال تعریف است تا مشخص شود روند ایران در دوره اخیر در مسائل مربوط به تربیت اخلاقی و مجموعه اتفاقاتی که در مدرسه می‌افتد مانند زورگویی و قلدری تا چه اندازه تغییر پیدا کرده است؟ در چند سال اخیر این موضوع خیلی مهم شده است البته ممکن است مشاهده کنیم وضعیت در برخی زمینه‌ها خوب و دربرخی زمینه‌ها روند کمی ضعیف شده است به عنوان مثال در برخی متغییرها وضعیت خوب است اما وقتی روند چند ساله را نگاه می‌کنیم جای نگرانی وجود دارد چون وضعیت رو به ضعف است برعکس در برخی مسائل مشاهده می‌کنیم وضعیت ضعیف است اما نسبت به قبل رشد داشته‌ایم یعنی باید مسیر را نگاه کنیم تا بدانیم در طول سال‌های گذشته چه اتفاقی افتاده این موضوع در کنار وضعیت یک دوره به اندازه کافی مهم است.

اگر بخواهیم بر عملکرد تحصیلی در درس ریاضی در هر دو پایه چهارم و هشتم متمرکز شویم وضعیت نسبت به گذشته ( سال ۲۰۱۵) درحال بهتر شدن است.

* به این موضوع اشاره‌ای نمی‌شود که وضعیت ایران در سال ۲۰۱۱ چگونه بوده است، دقت داشته باشیم حتی رشد ایران در سال ۲۰۱۹ به نسبت سال ۲۰۱۵ باعث نشد که بتوانیم به جایگاه خود در سال ۲۰۱۱ برسیم.

در درس ریاضی اینگونه نیست؛ در ریاضی به تدریج در حال حرکت به سمت پیشرفت هستیم، در پایه هشتم مسیر رو به رشد است ولی در درس علوم وضعیت اینگونه نیست! و درباره این درس حرف وجود دارد؛ درست است که ما نسبت به سال ۲۰۱۵ وضعیت مناسبتری داشتیم اما همچنان نسبت به سال ۲۰۱۱ ضعیف هستیم؛ در درس ریاضی به خاطر اینکه سطح نمره از گذشته پایین بود ( نمره ایران حدود ۴۰۰ بود) مسیر رو به رشد را مشاهده می‌کنیم.

مسیر رو به ضعف دانش آموزان در درس علوم

اما در علوم وضعیت بهتر بود، سال ۲۰۱۱ نمره ایران در درس علوم پایه هشتم به ۴۷۴ رسید بالاترین نمره‌ای که تا به حال در تیمز داشتیم و فقط ۲۶ نمره می‌خواستیم که به میانگین بین‌المللی (۵۰۰ ) برسیم ولی هم اکنون درحال افت هستیم و این یک هشدار جدی است.

اُفتی عجیب در سطح دنیا

در پایه چهارم نسبت به دوره قبل وضعیت بهتر است ولی باید به این نکته توجه داشت که درسال ۲۰۱۵ نمره ایران به شدت پایین بود و ۳۰ نمره افت ( سال ۲۰۱۵ ) در دنیا عجیب است و معمولاً انقدر کاهش یا افزایش نمره نداریم؛ موضوع دیگر این است که ما یک رشد تدریجی داریم ولی وقتی خود را با کشورهای منطقه مقایسه می‌کنیم وضعیت ایران بسیار ناامید کننده است.

وضعیت نامناسب ایران در مقایسه با منطقه

* وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای منطقه چگونه است که آن را ناامید کننده می‌دانید؟

کشورهای دیگر رشد قابل توجهی داشتند مثلاً اگر سال ۲۰۱۱ را به عنوان مبدأ درنظر بگیریم که بیشتر کشورها در آن شرکت کرده بودند، گرجستان به همراه ترکیه در درس علوم پایه چهارم وضعیتشان بهتر از ایران بود اما در سال ۲۰۱۹ بیشتر کشورها رو به رشد آن هم رشد قابل توجه هستند؛ یک باره تعداد زیادی از کشورهایی که از ایران ضعیفتر بودند از جمله امارات، قطر، ارمنستان رشد خیلی زیادی داشتند و رشد ایران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹ اصلاً قابل توجه نیست و می‌توان گفت نسبت به سال ۲۰۱۱ رشد کمتری داشته‌ایم بر همین اساس رتبه ایران نسبت به کشورهای منطقه بسیار نامناسب است.

در درس ریاضی که روند رو به رشدی داریم وقتی وضعیت رشد ایران را با بحرین مقایسه کنیم مشاهده می‌کنیم می‌بینیم بحرین یک باره به شکل عجیبی رشد داشته است، گرجستان و ترکیه نیز همینگونه هستند.

رشد ایران اصلاً قابل توجه نیست

زمانی مقایسه اینگونه است که می‌گوییم ایران سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۵ رشد داشته است اما وقتی به کشورهای منطقه و رشد آنها نگاه می‌کنیم اصلاً رشد ایران قابل توجه نیست.

قزاقستان به ویژه در درس علوم وضعیت خیلی خوبی دارد و جزو ۶ کشور برتر دنیا در سال ۲۰۱۵ بود این کشور در دو درس علوم و خواندن فوق‌العاده عالی است و در ۲۰۱۹ نیز وضعیتش اینگونه است البته در درس ریاضی ضعیفتر هستند.

وضعیت ترکیه در سال ۲۰۱۹ به شدت خوب شده است همچنین امارات مسیر رو به رشد خیلی خوبی دارد، بحرین نیز در اکثر شاخص‌ها خیلی خوب رشد می‌کند.

به کشورهای منطقه نخواهیم رسید

* ایران قرار بود به لحاظ علمی رتبه برتر منطقه باشد اما هم‌اکنون در منطقه هم جزو ضعیفترین‌هاست!

درصورتی می‌توانیم رتبه اول منطقه باشیم که بیش از کشورهای دیگر رشد داشته باشیم، نتایج تیمز نشان می‌دهد کشورهای دیگر برای کیفیت آموزش سرمایه‌گذاری خوبی انجام داده‌اند مثلاً در عمان کارشناس بین‌المللی استخدام کرده‌اند تا مسیر رو به رشدی را داشته باشند و وضعیت کیفیت آموزش را افزایش دهند؛ داده‌های آزمون تیمز نشان می‌دهد کشورهایی مثل قزاقستان، ترکیه، امارات و بحرین به شدت برای افزایش کیفیت آموزش تلاش می‌کنند و احتمالاً اگر این وضعیت ادامه یابد با توجه به شیب رشد آنها دوره بعدی هم ایران به آنها نخواهد رسید!

* کدام کشورها در منطقه اول هستند؟

ترکیه، قزاقستان، گرجستان امارات و بحرین در منطقه وضعیت خوبی دارند و در درس ریاضی از ایران بهتر هستند؛ کشورهایی که وضعیتشان از ایران پایین‌تر است عربستان، مراکش( که کیفیت آموزش آن اصلا خوب نیست)، مصر و کویت است و شرایط عمان نزدیک به ایران است.

* مدارس برای شرکت در آزمون تیمز چگونه انتخاب می‌شوند آیا صرفا مدارس دولتی عادی انتخاب می‌شوند؟

نمونه‌ای که انتخاب می‌شود چه از لحاظ دانش‌آموزی و چه به لحاظ مدرسه کاملاً معرف مدارس و دانش‌آموزانی است که هم‌اکنون داریم یعنی از تمام مدارس با همان نسبتی که در جامعه وجود دارد، در آزمون تیمز هم حضور دارند و از نمونه‌گیری پیشرفته استفاده می‌کنیم.

یک دوره آمدیم و نمونه‌ها را مقایسه کردیم تا بدانیم چند درصد دانش‌آموزان از مدارس عشایری، چند درصد از مدارس نمونه دولتی و ... هستند، مشخص شد جمعیت انتخاب شده معرف جمعیت دانش‌آموزی جامعه است یعنی دانش‌آموزان از انواع مدارس به همان نسبتی که در جامعه وجود دارد، انتخاب می‌شوند به عنوان مثال شاید علاقه داشته باشیم مدارس غیردولتی خیلی زیاد باشند ولی وقتی ۱۰ درصد دانش آموزان در این مدارس هستند بیشتر از این نمی‌توانیم در نمونه انتخاب شده برای آزمون تیمز داشته باشیم.