اصفهان: طرح همدرسی؛ گامی نوین برای تحقق عدالت آموزشی در مناطق محروم

به گزارش حلقه وصل: سال‌های متمادی است که گروه‌های مختلف مردمی، اعم از گروه‌های جهادی و سمن‌ها اقدامات مختلفی را در راستای عدالت آموزشی انجام می‌دهند. برگزاری کلاس‌های آموزشی، کارگاه های رفع اشکال، ساخت و ساز مدارس تامین منابع کمک درسی از جمله اقداماتی است که انجام می‌شود. در ارتباط با یک مجموعه مردمی از یک فعالیت خلاقانه و متفاوت با خبر شدم. این موضوع برایم جالب شد تا سراغ این مجموعه بروم. آن‌ها در مرکز نوآوری اجتماعی مسجد جامع محمدیه در محله دبستان تهران فعال بودند.

در مرکز نوآوری مسجد چند گروه و مجموعه فرهنگی و تربیتی مستقر بودند. از بین آن‌ها دو مجموعه گروه جهادی مادر مهربانی‌ها حضرت زهرا (س) و مرکز نیکوکاری امید ایران با همکاری همدیگر و با حمایت «مؤسسه توسعه آموزشی پژوهشی سینا»، یک فعالیت متفاوت را در زمینه عدالت آموزشی طراحی کرده بودند. این طرح با هدف ارتقای توانمندی‌های مهارتی، آموزشی و افزایش خودباوری کودکان مستعد و محروم اجرا می‌شود و بر دو اصل اساسی استوار است: ۱- فقر، فقدان دارایی درونی است. ۲- مربی، مهم‌ترین رکن تعلیم و تربیت است.

در این برنامه بعد از شناسایی دانش‌آموزان مستعد مناطق محروم، برای هر دانش آموز یک مربی منحصر به فرد تعیین می‌شود. مربیان از بین افراد داوطلبِ بعد از گذراندن دوره های آموزشی انتخاب می‌شوند. مربی به عنوان معلم راهنما و مربی پرورشی دانش‌آموز عمل می‌کند و در طول سال تحصیلی به صورت روزانه از طریق مجازی با دانش‌آموز در ارتباط است و مسائل آموزشی و تربیتی او را دنبال می‌کند. اسم این برنامه را «همدرسی» گذاشته اند.

به تازگی با حمایت «مؤسسه توسعه آموزشی پژوهشی سینا»، طرح «همدرسی» در منطقه بوئین‌میاندشت استان اصفهان با هدف توانمندسازی کودکان مستعد و محروم اجرایی شده است. مرکز نیکوکاری امید ایران مسئولیت تامین لوازم و منابع آموزشی را بر عهده دارد و گروه جهادی از بین فعالان جهادی شبکه مربیان را ساماندهی می‌کند.

مهراد معارف وند مسئول گروه جهادی مادر مهربانی ها با اشاره به اینکه عدالت‌گستری در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی ایران بوده است. ملت ایران با پیروزی انقلاب اسلامی، امید تازه‌ای به رفع تبعیض و برقراری عدالت پیدا کرد.

بااین‌حال، با گذشت چهار دهه، همچنان در برخی حوزه‌ها ازجمله عدالت آموزشی با چالش‌هایی مواجه هستیم.  

رهبر معظم انقلاب در شهریور ۱۴۰۰ تأکید کردند:  
 «اساس حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی بر اقامه‌ی عدل است. کما اینکه اساس همه‌ی ادیان بر اقامه‌ی عدل است. خدای متعال می‌فرماید که ما پیغمبران را فرستادیم، کتاب‌های آسمانی را فرستادیم «لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» اصلاً برای اینکه مردم قیام به قسط کنند، جامعه، جامعه‌ی عدالت‌آمیز باشد. خب در این زمینه‌ها ما خیلی باید کار کنیم. عقبیم. خیلی باید تلاش کنیم.»

مسئول گروه جهادی مادر مهربانی‌ها افزود: طبق آمار رسمی مرکز آمار ایران، تنها نیمی از خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) با اخذ مجوزهای رسمی فعالیت می‌کنند، درحالی‌که نیمی دیگر به‌صورت غیررسمی مشغول به کار هستند. همچنین، بیش از ۴۲ هزار گروه جهادی ثبت‌شده در کشور وجود دارد. باوجود گسترش فعالیت‌های خیریه، بررسی‌ها نشان می‌دهد که نتیجه این اقدامات لزوماً رضایت‌بخش نبوده و نیازمند بازنگری در رویکردهای حمایتی است.  

در بخش دیگر گفتگو با سیدعلی صدرایی طراح برنامه همدرسی صحبت کردیم. صدرایی با اشاره به تحقیقات بین المللی در خصوص فقر اشاره کرد در یک پژوهش جهانی در باب فقر مشخص شد تعریفی که اکثر مخاطبان از فقر دارند بر پایۀ رنج جسمی و فقدان منابع مادی است، حال‌ آنکه فقرا وضعیت خود را به‌لحاظ روان‌شناختی و احساسی توصیف می‌کنند. واژگانی همچون شرم، فرودستی، ناتوانی، خواری، ترس، بیچارگی، افسردگی، انزوای اجتماعی و محرومیت از حق صحبت و ابراز وجود در کلام آنان متداول است.

پس با این تعریف فقیر کسی است که خودباوری، امید و خوش بینی‌اش آسیب دیده و مجموعه‌ای از عواطف و احساسات منفی را تجربه می‌کند. کار ما در مجموعه امید ایران و گروه جهادی این است که این مولفه ها را در کودکان تقویت کنیم. به تعبیر مارشال مک لوهان نظریه پرداز علوم ارتباطات کیفیت زندگی انسان ها را دو چیز مشخص می‌کند: یک کتاب‌هایی که مطالعه می‌کنند و دو افرادی که ملاقات می‌کنند. ما در برنامه همدرسی همین کار را انجام می‌دهیم. یعنی مربیانی بالنده و دغدغه مند را از سراسر کشور شناسایی می‌کنیم. با همکاری مجموعه های تربیتی آنها را آموزش می‌دهیم و ارزیابی می‌کنیم. و به ‌آنها تذکر می‌دهیم که بچه‌هایی که در مناطق محروم حضور دارند بیش از هر چیزی محروم از توجه هستند. باید به آن‌ها توجه ویژه نشان دهید، تفاوت‌های فردی شان را به رسمیت بشناسید. با رویکرد هیجان مدار سعی کنید کلاف در هم تنیده شناخت و احساس و هیجان را باز کنید تا بتوانید به درون بچه‌ها راه یابید. برای این کار طرح درس های مفصلی تدوین شده است به گونه ای که مشخص است مربی در هر جلسه باید گام به گام چطور پیش برود. نزدیک به 3هزار ساعت کلاس آموزشی یک به یک بررسی شده و بیش از 200 مربی از سراسر کشور در ایده پردازی و طراحی این فعالیت مشارکت کردند.

کاری که ما انجام می‌دهیم این است که نه تنها به بچه‌ها ماهی‌ نمی‌دهیم، حتی ماهی‌گیری هم یادشان نمی‌دهیم. یعنی دست می‌گذاریم روی مهارت‌هایی که مهارت‌های مبنایی بچه ها هستند و با تقویت این‌ها در کودکان خودشان در آینده مشخص می‌کنند می‌خواهند ماهی‌گیر شوند، دانشمند شوند یا هر مسیر دیگری. برگردم به صحبت مک لوهان. پس ما در درجه اول کاری می‌کنیم که کودکان با مربیان توانمند روبه رو شوند و به این مربیان آموزش می‌دهیم که چطوری از طریق بازی، فعالیت و گفتگوی تعاملی داراییهای درونی بچه ها را تقویت کنند. یعنی کاری کنند که بچه ها امیدوار، خودباور، تاب آور و خوش بین باشند. این مقوله دارایی‌های درونی خودش بحث مفصلی دارد که همین چهار مولفه چه نقش پررنگی در موفقیت تحصیلی شغلی و اجتماعی آتی بچه ها دارد که فعلا از کنارش میگذریم.

در بخش دوم ما برای بچه ها یک سیر مطالعاتی هم در نظر گرفتیم که بچه ها همراه با مربی شان این کتاب‌ها را مطالعه می‌کنند. از بین بهترین آثار کودک و از میان بیش از 5000 کتاب خوب بهترین آثار انتخاب شده، با کمک خیرین کتاب‌ها تهیه می‌شود برای بچه ها ارسال می‌شود. و طبق طرح درس مشخص بچه ها با مربی شان کتاب را مطالعه می‌کنند.

این برنامه در مقطع ابتدایی انجام می‌شود. هر دانش‌آموز در طول یک سال تحصیلی حدودا 100 ساعت کلاس آموزشی خواهد داشت. و با مربی خودش در ارتباط است. اینجا ما تلاش کردیم تا مربیان را از میان مربیان بومی استان ها انتخاب کنیم.

ما از سال 1400 این برنامه را عملیاتی کردیم و تا به امروز در 4 استان تهران، گیلان، کرمانشاه و اصفهان به صورت متمرکز شبکه ای از مربیان را ساماندهی کردیم و با کمک ایشان برنامه را برای بچه ها اجرایی کردیم. و از ابتدای سال جاری هم به لطف  «مؤسسه توسعه آموزشی پژوهشی سینا»، توانستیم این برنامه را با کمک مربیان بومی منطقه بوئین میاندشت اصفهان برای 100 دانش‌آموز مقطع ابتدایی اجرایی کنیم.

در ادامه معارف وند به اهداف عملیاتی برنامه اشاره کرد و توضیح داد که بر اساس طرح «همدرسی»، مربی مهم‌ترین رکن تعلیم و تربیت است و در این طرح تلاش می‌شود تا از ظرفیت‌های پنهان آموزشی و تربیتی بانوان دغدغه‌مند کشور استفاده شود. و یک یک ارتباط آموزشی یکتا و نوآورانه بین یک مربی و دانش‌آموز برقرار شود. بانوانی که قصد دارند به عنوان مربی داوطلب در این طرح شرکت نمایند بایستی در دوره آموزشی شرکت کنند و در دو سطح سرفصل های زیر آموزش ببینند.

صدرایی با اشاره به تجربه میاندشت اشاره کرد در فالب برنامه آموزشی نوآورانه همدرسی، ۹۲ دانش‌آموز مقطع ابتدایی ساکن منطقه بوئین میاندشت شناسایی و پرونده اولیه هر یک از آنان ثبت شد. با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده، کلاس‌ها در بازه زمانی دو تا چهار روز در هفته برگزار می‌شوند. این کلاس‌ها به صورت فردی یا در گروه‌های حداکثر ۶ نفره تشکیل می‌گردد و هر مربی به یک گروه از دانش‌آموزان متصل می‌شود تا در بسترهای مجازی کلاس برگزار کند. یک زیرساخت برخط آموزشی هم برای مربیان طراحی شده است. پس از برگزاری هر جلسه، مربیان موظف به ثبت مشاهدات و مستندات مربوط به عملکرد دانش‌آموزان هستند. همچنین، گزارش‌های جمع‌آوری شده توسط ارزیاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت و بر اساس نتایج حاصل، برنامه آموزشی منحصر به فردی برای هر دانش‌آموز طراحی و اجرا خواهد شد. 

در این برنامه علاوه بر اینکه یک کودک مربی اختصاصی خود را در طول سال دارد، به مهارت‌های اساسی او توجه می‌شود و برنامه کتابخوانی برای او در نظر گرفته شده است. روش آموزشی نوآورانه همدرسی، که به مدت سه سال است با مربیان و دانش‌آموزان مختلف از سراسر ایران اجرا می‌شود، اکنون در ۴ مرکز در ایران شامل تهران، اصفهان، گیلان و کرمانشاه فعال است. تاکنون بیش از ۴۰۰۰۰ ساعت کلاس برگزار و بیش از ۱۰۰۰۰۰ فعالیت متنوع مهارتی و آموزشی با کودکان محروم انجام شده است.

طرح «همدرسی» تلاش می‌کند با تأکید بر خودباوری و توانمندسازی، رویکردی جدید به مقوله فقر ارائه دهد و از وابستگی کودکان محروم به کمک‌های مالی صرف جلوگیری کند. اجرای این طرح می‌تواند الگویی برای دیگر مناطق محروم کشور باشد تا عدالت آموزشی به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی عدالت اجتماعی، محقق شود.

جلسات برخط آموزش مربیان بومی

تصاویر کلاس‌های برخط دانش‌آموزان