یک قرن پیش، قطب تولید واکسن شدیم

به گزارش حلقه وصل، «انستیتو پاستور ایران» در واقع دهمین شعبه شبکه بین‌المللی انستیتو پاستور پاریس و نخستین مرکز تحقیقات پزشکی در ایران بود که در سال ۱۲۹۸ شمسی و در زمان احمدشاه قاجار تأسیس شد. از همان ابتدا هم رفت در کار واکسن‌سازی و مایه‌کوبی و مقابله با بیماری‌های انسان و چهارپایان و البته ارائه خدمات بهداشتی به مردمان آن روزگار ایران. در این حد که کلرزنی آب و تأمین آب بهداشتی برای اهالی تهران با خدمات و پیگیری این مؤسسه ممکن شد.

در سال‌های بعد نیز خدمات انستیتو پاستور ایران به یُمن دانش پزشکی و روحیه خدمت ایرانیان به ‌سرعت گسترش یافت و رونق گرفت و سنت وقف هم به کمک حوزه بهداشت و درمان آمد و چند زیرمجموعه برای انستیتو پاستور از جمله در شمیرانات تهران و شهرهای آمل و همدان تأسیس شد. وقف که تکلیفش معلوم است و این شعبه‌ها هنوز هم هستند و برای مثال شعبه همدان امروزه شده «پایگاه تحقیقاتی بیماری‌های نوپدید و بازپدید».

تصویری منسوب ‌به نخستین برنامه‌های آبله‌کوبی در ایران

مردم دانستند پاستوری بوده!

شروع کار انستیتو پاستور ایران با تولید واکسن آبله پیوند خورده است. این مؤسسه در ابتدای فعالیتش واکسیناسیون این بیماری را بر اساس شیوه‌های مدرن برای تهرانی‌ها تدارک دید و بعد شهرهای دیگر و مردم دانستند که پاستوری بوده در این دنیا و پزشک نیکوکاری بوده و اسمش افتاد بر سر زبان‌ها و دعای خیر هم می‌کردند برایش لابد. بعد هم انستیتو پاستور زد در کار واکسن وبا و حصبه و واکسن‌های دامی طاعون گاوی و سیاه زخم. همین فعالیت در حوزه بیماری‌های دامی به تشکیل مؤسسه «دفع آفات حیوانی و سرم‌سازی ایران» در سال ۱۳۰۳ شمسی منجر شد که امروزه «مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی» نامیده می‌شود.

انستیتو پاستور ایران در زمین وقفی «عبدالحسین میرزا فرمانفرما» آغاز به کار کرد

شروع طوفانی!

شاهکار انستیتو پاستور چه بود؟ این‌که پس از حدود ۲ سال که از فعالیتش می‌گذشت، یعنی در سال ۱۳۰۰ شمسی تولیدکننده ۱۹ نوع واکسن و سرم از انواع شناخته‌شده یا جدید در ایران شده بود. همین‌طوری پیش رفت و رفت تا این‌که شد قطب واکسن‌سازی خاورمیانه؛ آن‌قدر ظرفیت تولیدش زیاد بود که برای ایران کفایت می‌کرد و باقی تولیداتش صادر می‌شد. همان‌ موقع هم انستیتو پاستور پاریس حتما خوشحال بوده که جای درستی سرمایه‌گذاری علمی کرده و ایرانی‌ها کمک کرده‌اند برای گسترش خدمات پزشکی‌اش در منطقه آسیا.

عکسی از نخستین روزهای فعالیت انستیتو پاستور ایران

صادرات واکسن وبا به فرانسه

بعدها کار انستیتو پاستور ایران بالا گرفت و واکسن‌های آبله را به ترکیه، افغانستان، عربستان و اتیوپی نیز صادر می‌کرد. انستیتو پاستور موسسه‌ای با مدیران فرانسوی بود که به تدریج ایرانی شد و بارها در مقاطع مختلف بیماری‌هایی نظیر آبله، وبا، سل، هاری و تب راجعه را در ایران کنترل و درمان کرد؛ از جمله ۹ بار کنترل اپیدمی طاعون در کردستان و آذربایجان بین سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۴۴ شمسی. جالب این‌که در این سال‌ها واکسن وبا تولیدی انستیتو پاستور ایران به فرانسه نیز صادر شده است و واکسن ب‌ث‌ژ تولیدی این انستیتو در ۲۲ کشور استفاده شده است.

برنامه‌های فراگیر واکسیناسیون در ایران از اوایل قرن حاضر و با استفاده از تولیدات انستیتو پاستور آغاز شد

در «کتاب جامع بهداشت عمومی» درباره فعالیت‌های انستیتو پاستور ایران آمده است: «در زمان ریاست دکتر بالتازار بر انستیتو پاستور ایران، حوزه مصرف واکسن‌های تولیدی انستیتو پاستور ایران، بسیار وسیع‌تر از مرزهای کشور بود. واکسن‌های تولیدی آبله در انستیتو پاستور ایران، کشورهای عراق، افغانستان و مصر را هم تحت‌پوشش خود قرار داد. با واکسن ساخته شده وبا در تهران، کمبود واکسن در انستیتو پاستور پاریس هم جبران شد. این‌که کشورهای پیشرفته‌ای نظیر فرانسه برای تهیه واکسن وبا به انستیتو پاستور ایران روی آورده بودند، یک موفقیت بزرگ برای صنعت واکسن‌سازی کشور محسوب می‌شد».

بعدها انستیتو پاستور ایران در برنامه‌های واکسیناسیون بین‌المللی نیز همکاری داشت و به نقل از همان کتاب: «تحت‌ نظارت صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) ۲۳۸ میلیون کودک از ۲۲ کشور جهان از واکسن ب‌ث‌ژ ساخت ایران استفاده کردند».

خوشبختانه فعالیت‌های انستیتو پاستور ایران در دهه‌های اخیر سیر صعودی‌اش را حفظ کرده و امروزه انستیتو پاستور ایران به همراه سرم‌سازی رازی قطب تولید انواع واکسن در خاورمیانه هستند و همچنین جزو مراکز بین‌المللی معتبر در حوزه تحقیقات پزشکی و بیماری‌های واگیر محسوب می‌شوند.