قضایای علوم انسانی علمی نیست

به گزارش حلقه وصل، آیت‌الله «محسن اراکی» در دومین دوره از درس گفتارهای مدرسه آفاق حکمت با تاکید بر اینکه علوم انسانی دارای تقسیم‌بندی مشخصی است، تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم در این حوزه به نتایج مورد نظر برسیم باید نسبت به این تقسیم‌بندی‌ها آگاهی مطلوبی داشته باشیم.

دبیرکل مجمع جهانی تقریب با طرح این سوال که آیا می‌توان به قضایای علوم انسانی قضایای علمی گفت، مطرح کرد: میان پدیده‌های ارادی و غیرارادی تفاوت‌های بسیاری وجود دارد پدیده‌های غیر ارادی محکوم به قانون علیت است به همین علت می‌توانیم با استفاده از روش‌های منطقی به قانون برسیم.

وی خاطرنشان کرد: با آگاهی نسبت به قانون‌های علمی می‌توانیم به قدرت‌های پیش‌بینی و مدیریت در عرصه‌های علمی برسیم این مفهوم در قضایای مختلف علوم انسانی قابل مشاهده است به همین علت می‌توانیم بگوییم که قوانین ارادی محکوم قانون علیت هستند، چرا که اگر میان رفتارهای انسان رابطه علیت وجود نداشته باشد امکان پیدایش علوم انسانی زیر سوال می‌برد.

آیت‌الله اراکی با تاکید بر اینکه اندیشه اسلامی نسبت به وجود رابطه علیت در رفتارهای ارادی سه نظریه را ارائه می‌دهد، عنوان کرد: در حوزه اندیشه اسلامی سه مسلک مطرح است که مسلک نخست وجوب نظری، مسلک دوم امکان و مسلک سوم وجوب عملی است؛ بر اساس مبنای علوم انسانی در نگاه فیلسوفان اسلامی قانون علیت همانطور که بر سایر پدیده‌های طبیعی حاکم بوده بر رفتارهای انسانی نیز حاکم است.

وی با بیان اینکه بر اساس نظریه امام خمینی(ره) رفتارهای ارادی محکوم به قانون علیت است، مطرح کرد: هیچ رفتار ارادی رخ نمی‌دهد مگر اینکه دارای یک علت حتمی باشد.

آیت‌الله اراکی خاطرنشان کرد: قضایای علوم انسانی علمی نیست و در حقیقت پیشگویی‌های غیر حتمی را ارائه می‌دهد به همین علت هیچ فردی با استفاده از علوم انسانی نمی‌تواند به این نتیجه برسد که با رخ دادن یک واقعه، واقعه دیگری هم رخ می‌دهد.

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه حالت یکسانی یک عملکرد با رسیدن به ضرورت‌الوجود تغییر می‌کند، گفت: این قانون فراگیر بوده و استثناء پذیر نیست به همین علت در مورد رفتارهای ارادی نیز مطرح است.

آیت‌الله اراکی اظهار داشت: آن چیزی که ضرورت رفتار ارادی را ایجاد می‌کند با آنچه ضرورت در رفتارهای غیر ارادی را ایجاد می‌کند متفاوت است؛ در مورد رفتارهای ارادی در اندیشه و آگاهی فاعل مرید بایدی شکل می‌گیرد که آن باید بر پایه عقل عملی باشد؛ هر چیزی که امکان وجود دارد نیازمند بایدی است اما این باید در پدیده‌های غیر ارادی با علت موجود یا ضرورت‌الوجود درست می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: بر اساس یکی از مقولات قرآن کریم هر رفتار بد از یک دروغ نشات می‌گیرد چرا که انسان خودش به خودش دروغ می‌گوید و این اقدام منشا انحرافات رفتاری و عملکردهای نادرست انسان می‌شود، فرد یک کار ناپسند را برای خود توجیه کرده و بعد برای انجام آن گام برمی‌دارد.

آیت‌الله اراکی از شیطان به عنوان دروغگویی بزرگ که خوب‌ها را بد جلوه می‌دهد، نام برد و گفت: اگر این جلوه مورد پذیرش انسان‌ها قرار گیرد هر فردی به سمت تباهی سوق داده می‌شود؛ امامان و انبیای الهی صادقانی هستند که مسیر واقعی را به انسان نشان داده و هر فردی می‌تواند با تکیه بر نهال خوب بودن خود به سمت معنویت هدایت شود.

دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان اینکه تا زمانی که باور مورد نیاز در انسان نباشد فرد نمی‌تواند به باید و دستور برسد، گفت: فیلسوفان در مورد انسان این نگاه را مورد توجه قرار می‌دهد که در او تشکیلاتی وجود دارد که «من» بر اساس باطل یا حق در آن فرمانروایی می‌کند به همین علت رفتارهای انسانی نشات گرفته از حق یا باطل است.

وی با تاکید بر اینکه اساس کار باطل برعکس جلوه دادن خوبی‌ها و بدی‌هاست، تصریح کرد: مرحجی که در رفتارهای آدمی شکل می‌گیرد وجوب نظری نیست بلکه وجوب عملی است به همین علت با این دیدگاه می‌توانیم بگوییم که علوم انسانی نیز با محوریت قوانین حاکم بر رفتار انسان وجود دارد اما این قانون بر پدیده‌های اختیاری حاکم نیست بلکه از نوع قوانین بایدی حاکم بر رفتارهای ارادی بوده که نسبت به رفتارهای غیرارادی متفاوت است.

آیت‌الله اراکی ادامه داد: هر چند قوانین متفاوت است اما قانون‌مندی رفتارهای انسانی را می‌پذیریم چرا که به بایدهای اخلاقی منتهی می‌شود و باید اخلاقی از باورهای مشخصی منشا می‌گیرد.

وی با تاکید بر اینکه اکراه منشا اثر در فقه نیست، اظهار کرد: لفظ مکره، سبیه و مجنون هر چند که با اراده بوده اما لغو است چرا که این لفظ ها چون قدرت سنجش ندارند نمی‌توانند به باید اخلاقی و منطقی برسند؛ رسانه‌ها می‌توانند اراده‌هایی را تولید کنند که مبتنی بر سنجش نیست به همین علت کار رسانه به شیوه‌ای است که همانند سلاح مسلح، قدرت تفکر را از فرد سلب می‌کند.

لازم به ذکر است، دومین دوره از درس گفتارهای مدرسه آفاق با موضوع «طیف‌بندی حوزه‌ علمیه در نسبت با علوم انسانی» در سالن همایش‌های پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شده است.