به گزارش حلقه وصل، پرستاری و مراقبت از بیماران، ازکارافتادگان و مجروحان یکی از اموری است که در سبک زندگی انبیای الهی و ائمه اطهار علیهم السلام به‌شدت مورد توجه قرار می‌گرفت و آن بزرگان اهتمام و دقت فراوان نسبت به بیماران داشتند، طوری که گویا این عمل، وظیفه و مسئولیتی است که نباید و نمی‌توان از آن سر باز زد و در عین حال اگر برای رضای خدا و در جهت انجام وظیفه شرعی صورت بگیرد، اجر و پاداش بسیار خواهد داشت.
در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام میرمحمد موسوی، استاد حوزه و محقق اسلامی انجام داده به جایگاه و اهمیت پرستاری و مراقبت از بیماران و مجروحان در سیره و سبک زندگی اولیای الهی علیهم السلام پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر دینی شرح می‌دهد، وقتی به‌درستی و با دقت سبک زندگی نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام را بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که آن بزرگان وقتی عملی را برای مردم تجویز و به آن تشویق می‌کردند، خودشان در وهله اول عامل به آن بودند. در مورد پرستاری از بیماران و مجروحان هم این نکته صادق است، به‌عنوان مثال علامه مجلسی مطلبی را از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام روایت کرده، مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده‌اند: یک شب دچار تب شدید شدم و بر اثر تب و بیماری به خواب رفتم، به همین علت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله تا صبح کنار بالین من بود و شب را میان مراقبت از من و اقامه نماز تقسیم می‌کرد. بعد از نماز به‌سراغ من می‌آمد، از حالم جویا می‌شد. به من نگاه می‌کرد تا حالم را بداند و از اوضاعم اطلاع داشته باشد و تا صبح به همین صورت از من پرستاری و مراقبت کرد.
پرستاری از مجروحان و بیماران در صدر اسلام
عمدتاً حضرت زینب سلام الله علیها را به‌عنوان پرستار نمونه و الگو در سیره و سبک زندگی اسلامی می‌شناسیم. آیا اهتمام به پرستاری در سیره سایر پیشوایان دینی دیده می‌شود؟
وقتی زندگی و منش هر یک از بزرگان دینی و ائمه اطهار علیهم السلام را مرور می‌کنیم، به نمونه‌هایی از همت آن بزرگان به شغل پرستاری برخورد می‌کنیم که نشان می‌دهد این شغل تا چه‌اندازه مهم و تأثیرگذار بوده و چقدر پاداش دارد.
به‌عنوان مثال در روایتی به ماجرای جنگ احد اشاره شده و ماجرای پرستاری از مجروحان این جنگ به‌اندازه‌ای دارای اهمیت بوده است که به‌دستور رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله، چادر پرستاری در مسجد بر پا شد، چراکه در جنگ احد علاوه بر اینکه تعدادی از رزمندگان اسلام به شهادت رسیدند، تعدادی هم مجروح شده بودند. در این میان گروهی از مردم و به‌خصوص حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به رسیدگی به حال مجروحان و درمان آن‌ها می‌پرداختند.
در جنگ احزاب هم چنین اتفاقی افتاد به‌طوری که در این جنگ یکی از یاران نزدیک به پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله به‌شدت مجروح شده بود، به‌فرموده رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله، آن مجروح را به مسجد بردند و یکی از بانوان بزرگواری که برای پرستاری در آنجا حضور داشت، به مراقبت و رسیدگی به او پرداخت.
پرستاری حضرت یوسف(ع) از زندانیان
به‌غیر از نبی مکرم اسلام صلّی الله علیه و آله، آیا سنت نیکوی پرستاری در سیره و سبک زندگی سایر انبیای الهی علیهم السلام هم وجود داشته است؟
بله. همه پیامبران خدا علیهم السلام به رسیدگی به امور مردم، رسیدگی و عیادت از بیماران و مراقبت از نیازمندان اهتمام داشتند. به‌طوری که در زندگی‌نامه حضرت یوسف علیه السلام هم مشاهده می‌کنیم آن حضرت با وجود اینکه مدت‌ها در زندان، اسیر شده بودند اما لحظه‌ای از رسیدگی به امور زندانی‌های بیمار کوتاهی نمی‌کردند، به‌طوری که یکی از کارهای عمده آن حضرت در زندان این بوده که به زندانی‌های بیمار و درمانده کمک و از آن‌ها پرستاری کنند. خدمات حضرت یوسف علیه السلام به زندانیان و رسیدگی و مراقبت ایشان از آن‌ها به‌قدری بود که از آن حضرت با لقب نیکوکار و محسن یاد می‌کردند، حتی عده‌ای مفسران قرآن کریم بر این باور هستند که آن حضرت به پرستاری از اسیران، پرستاری از آن‌ها و رسیدگی به نیاز آن‌ها می‌پرداختند به همین علت در قرآن کریم ایشان را از نیکوکاران نام برده است.
آنجا که در آیه 36 سوره مبارکه یوسف به این مطلب اشاره می‌کند که دو زندانی از حضرت یوسف علیه السلام تعبیر خواب خود را سؤال می‌کنند و در ادامه می‌گویند: «إِنَّا نَرَاک مِنَ الْمُحْسِنِینَ؛ تو را از نیکوکاران میبینیم.»
پرستاری پیغمبر اکرم(ص) از امام علی(ع)
اشاره کردید که در صدر اسلام، سنت نیکوی پرستاری رواج داشت، آیا شخص نبی مکرم اسلام صلّی الله علیه و آله هم به این کار پسندیده اهتمام داشتند؟
وقتی به‌درستی و با دقت سبک زندگی نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام را بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که آن بزرگان وقتی عملی را برای مردم تجویز و به آن تشویق می‌کردند، خودشان در وهله اول عامل به آن بودند، در مورد پرستاری از بیماران و مجروحان هم این نکته صادق است.
به‌عنوان مثال علامه مجلسی مطلبی را از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام روایت کرده است، مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده‌اند: یک شب دچار تب شدید شدم و بر اثر تب و بیماری به خواب رفتم، به همین علت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله تا صبح کنار بالین من بود و شب را میان مراقبت از من و اقامه نماز تقسیم می‌کرد، بعد از نماز به‌سراغ من می‌آمد، از حالم جویا می‌شد، به من نگاه می‌کرد تا حالم را بداند و از اوضاعم اطلاع داشته باشد و تا صبح به همین صورت از من پرستاری و مراقبت کرد.
بعد از نماز هم در حق من و برای سلامتی‌ام دعا کرده فرمود: «خدایا! علی را شفا بده و به او سلامتی ببخش که به‌خاطر بیماری او تا صبح نخوابیدم.»
پرستاری امام علی(ع) از حضرت زهرا(ع)
امام علی علیه السلام هم در دوران بیماری حضرت زهرا علیها السلام از ایشان پرستاری می‌کردند.
همین طور است، وقتی حضرت زهرا سلام الله علیها در اواخر عمر شریف خود مجروح شده در بستر بیماری بودند، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام شخصاً عهده‌دار پرستاری و مراقبت از ایشان شدند. البته در این کار اسماء بنت عمیس هم به آن حضرت کمک می‌کرد. این نوع پرستاری و خدمت‌رسانی به همسر یکی از بهترین الگوها برای پرستاری از همسر در دوران بیماری و رنج است که باید از آن حضرت یاد بگیریم.
مراقبت حضرت زهرا(ع) از پدر بزرگوارشان
حال که به ماجرای بیماری حضرت زهرا علیها السلام اشاره شد، این سؤال به ذهن خطور می‌کند که آن حضرت را با لقب «ام‌ّابیها» می‌شناسیم، آیا نمونه‌ای از مراقبت و پرستاری ایشان از پدر گرامی‌شان یعنی رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در تاریخ اسلام و روایت‌ها ثبت شده است؟
یکی از ماجراها به دوران جنگ احد مربوط است، طی جنگ احد صدمه‌های زیادی به مسلمانان وارد شد و تعداد شهدای اسلام زیاد بود، همچنین عده زیادی از امت اسلام مجروح شده آسیب دیدند، حتی در این جنگ سنگی از سوی لشکر دشمن به سر مبارک نبی مکرم اسلام صلّی اللّه علیه و آله اصابت کرد، به‌طوری که دندان آن حضرت شکست، بر اثر اصابت‌های جنگی، سر ایشان هم جراحت برداشت و خون به‌روی مبارکشان ریخت.
وقتی خبر به حضرت زهرا سلام الله علیها رسید، ایشان همراه تعدادی از زنان مسلمان و مؤمن، خود را به میدان احد رسانده به پرستاری از مجروحان این جنگ مشغول شدند به‌طوری که حضرت زهرا علیها السلام با دست خود خون ناشی از جراحت پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله را می‌شستند و امام علی علیه السلام در این کار به ایشان کمک می‌کردند، چون خون سر حضرت بند نمی‌آمد و خونریزی همچنان ادامه داشت، تکه‌ای از حصیر را سوزانده و خاکستر آن را روی زخم گذاشتند تا خون بند بیاید.
پرستار دشت کربلا
با این توضیحات، حضرت زینب سلام الله علیها که به‌عنوان پرستار در صحرای کربلا شناخته می‌شوند، این سنت حسنه را از مادر گرامی خود آموخته‌اند، درست است؟
بله. در جریان واقعه کربلا، امام سجاد علیه السلام به‌شدت بیمار بودند و در این میان، حضرت زینب سلام الله علیها پرستاری از آن حضرت را به‌عهده داشتند، به‌طوری که امام سجاد علیه السلام درباره این ماجرا فرموده‌اند: «شب عاشورا که فردای آن، پدرم به شهادت رسید، من نشسته بودم و عمه‌ام حضرت زینب سلام الله علیها کنارم بود و از من پرستاری می‌کرد.»
این سیره و اهتمام آن بزرگان به امر پرستاری نشان می‌دهد این عمل تا چه‌اندازه دارای اهمیت بوده و چه اجر و پاداش بزرگی نزد خدای متعال دارد. اگر کسی با یک بیمار به‌صورت محبت‌آمیز و مهربانانه برخورد کرد و مثل خواهر یا برادری عزیزی از او مراقبت و پرستاری و مدام مراعات احوال او را کند، در عین اینکه این عمل را برای رضایت الهی در نظر داشته و به آن اهتمام داشته باشد، قطعاً در حال عبادت بوده و از پاداش و اجر والایی برخوردار خواهد شد.
این نکته را امام خمینی رحمة الله علیه به‌خوبی عنوان کرده‌اند: «این شغل پرستاری از شغل‌های بسیار شریفی است که اگر چنانچه انسان با وظایف انسانی و شرعی خودش بکند، این یک عبادتی است که در فراز عبادت‌های درجه اول است. پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی است، لکن خیلی ارزشمند است.»
پاداش فراوان پرستاری
اشاره کردید که ائمه اطهار علیهم السلام در عین حال که به امر پرستاری و مراقبت از بیماران مشغول بودند، مردم را هم به این امر دعوت می‌کردند. در احادیث و روایات چه اشاره‌هایی به مسئولیت انسان‌ها در برابر بیماران و همچنین اجر و پاداش عمل پرستاری شده است؟
بله. در حدیثی می‌خوانیم که پیغمبر اسلام صلی الّله علیه و آله درباره اجر و پاداش این کار فرموده‌اند: هر انسانی که در برآوردن نیاز و احتیاجات بیماری تلاش کند، چه آن نیاز را برآورده کند و یا موفق به این کار نشود، در هر صورت از زیر بار گناهان خود بیرون می‌رود مثل روزی که از مادرش متولد شده بود.
یکی از افرادی که این حدیث را از آن حضرت شنید، سؤال کرد: اگر آن بیمار از اعضای خانواده باشد و شخص برای برآورده کردن نیاز و احتیاج خانواده خودش تلاش کند، آیا اجر او بیشتر نخواهد بود؟ آن حضرت جواب دادند: بله.
در جای دیگری اثرات بسیار مهم و بزرگ پرستاری را بیان کرده و فرموده‌اند: «مَنْ اَعانَ ضَعیفا فی بَدَنِهِ عَلی اَمرِهِ اَعانَهُ اللّهُ عَلی اَمْرِهِ وَ نَصَبَ لَهُ فیِ الْقیامَةِ مَلائِکَةً یُعینُونَهُ عَلی قَطْعِ تِلْکَ الْاَهْوالِ وَ عُبُورِ تِلکَ الخَنادِقِ مِنَ النّارِ، حتی لایُصیبَهُ مِنْ دُخانِها وَ عَلی سَمُومِها وَ عَلی عُبُورِ الصِّراطِ اِلَی الجَنَّةِ سالِما امِن» به این معنا: «هر کس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری می‌دهد و در قیامت فرشتگانی را می‌گمارد تا او را در پیمودن مسیر هولناک قیامت و عبور از گودال‌های آتش کمک کنند، به‌گونه‌ای که از سموم آن آسیب نبیند و او را از صراط به‌سوی بهشت با سلامت و امنیت کامل، گذر می‌دهند.»
در قرآن کریم هم به این موضوع اشاره شده است، چنانکه خدای متعال در آیه 195 سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ؛ و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
نکته جالب این است که امام صادق علیه السلام در مورد پرداختن افراد به حاجت و نیاز دیگری فرموده‌اند: «ما قَضی مُسلِمٌ لِمُسلِمٍ حاجةً اِلاّ ناداهُ اللّه ُ تبارکَ و تعالی عَلیَّ ثوابُکَ وَلا اَرْضی لَکَ بِدُونِ الجَنّة» به این معنا: «هیچ مسلمانی حاجت مسلمان دیگری را روا نمی‌سازد، مگر اینکه خداوند تبارک و تعالی به او خطاب کند که "پاداش تو به‌عهده من است و کمتر از بهشت برایت نمی‌پسندم."»، حال در نظر بگیرید اگر آن فرد نیازمند، بیمار باشد، در این صورت مشخص است که اجر او بیشتر از سایر مواقع خواهد بود.
محشورشدن پرستاران با حضرت ابراهیم(ع)
در حدیث دیگری می‌خوانیم که رسول گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله پاداش و اجر پرستاری را به این صورت عنوان کرده‌اند: «مَن قامَ عَلی مَریضٍ یَوما وَ لَیْلَةً بَعَثَهُ اللّهُ مَعَ اِبراهیمَ الخَلیلِ علیه السلام فجادَ عَلَی الصِّراطِ کَالْبَرْقِ اللاّمِعِ وَ مَن سَعی لِمَریضٍ فی حاجَةٍ فَقَضاها خَرَجَ مِنْ ذُنوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتْهُ اُمُّه» به این مفهوم که «کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را به‌عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل علیه السلام محشور می‌کند، پس همچون درخشش برقی از صراط عبور می‌کند و کسی که در برطرف کردن نیازهای مریض تلاش کند و نیازهای او را برآورد، همانند روزی که از مادر متولد شده است، از گناهان پاک می‌شود.»
