هنر متعالی صدای مستضعفان عالم است/ ۱۶ ویژگی هنر متعالی

حلقه وصل: حجت‌الاسلام دکتر رضا غلامی، رییس شورای سیاست‌گذاری مجمع عالی علوم انسانی اسلامی در نهمین هم‌اندیشی سینما انقلاب به سخنرانی پرداخت.

حجت‌الاسلام غلامی در این نشست اظهار داشت: هنر سینما جامع‌ترین و اثرگذارترین هنرهاست. یک نوع هنر، هنری است که برای ما رشددهنده نباشد که مایه حقارت انسان است و نقطه مقابل هنری است که انسان‌ها را بالا می‌برد و چیز گرانقدری را به انسان اضافه می‌کند؛ یعنی هنر می‌تواند از نوع متعالی یا زوال‌بخش باشد. ۱۶ ویژگی هنر متعالی را بیان می‌کنم:

مسئول موسسه صدرا گفت: اولین ویژگی این است که هنر متعالی از فطرت‌های پاک و انسان‌های متعالی متولد می‌شود. خیلی از ما در قفس شهوات‌مان محبوس هستیم و آگاهی از این وضعیت خود نداریم. از چنین انسانی نمی‌توان انتظار خلق هنر متعالی داشت. به قول جامی: ذات‌نایافته از هستی‌بخش/ کی تواند که شود هستی‌بخش/ خشک ابری که شود ز آب تهی/ ناید از وی صفت آب‌دهی.

وی به دومین ویژگی هنر متعالی اشاره کرد و ادامه داد: دومین ویژگی این است که هنرمند متعالی خواهش‌های نفسانی را در خود مهار کند. مولوی درباره چالش عقل و نفس به ماجرای مجنون و ناقه اشاره می‌کند. مجنون به دنبال لیلی خود و ناقه هم دنبال بچه خودش است. مقصود مجنون و ناقه با هم متفاوت است و هرکدام می‌خواهند به سمت دیگری بروند.

رییس شورای سیاست‌گذاری مجمع عالی علوم انسانی اسلامی اظهار داشت: سومین ویژگی این است که حقیقت مهم‌ترین دغدغه هنر متعالی است. هرچند هنر مثل فلسفه در مقام کشف حقیقت نیست اما می‌توان گفت که کار هنر متعالی انکشاف و پرده‌برداری از حقیقت است. جوهر و ذات هنر متعالی حقیقت است و این هنر نمی‌تواند با پشت‌کردن به ذات خودش حقیقت را کتمان کند یا ناراستی‌ها را راستی جلوه دهد. هنر متعالی با تکیه به ساحت تفکر منعکس‌کننده حقیقت است و هنر متعالی می‌تواند به مرتبه‌ای از صراط مستقیم برسد و مقصد را به انسان‌های گم‌گشته نشان دهد. نمی‌توان تفکر را در هنر نادیده گرفت.

غلامی درباره چهارمین ویژگی هنر متعالی اینگونه گفت: چهارمین ویژگی این است که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. بدون شک هنر متعالی هدفی دارد اما نمی‌تواند با هر وسیله‌ای به هدف خود برسد. هنر پاک وسیله پاک هم نیاز دارد و روی پاکیزگی وسیله اصرار دارد. پنجمین ویژگی این است که مخاطب هنر متعالی فطرت‌های پاک است. برای انسان‌هایی که فطرت خود را زنده‌به‌گور و چشم دل خود را نابینا کرده‌اند، هنر متعالی غریبه و ناآشناست. این هنر در بستر یک جامعه رشدیافته و متعالی متولد می‌شود و بدون آن نمی‌توان انتظار داشت که متولد شود. مخاطب این هنر جهانی است و در هیچ‌ مرزی متوقف نمی‌شود. ششمین ویژگی این است که هنر متعالی آزاد است؛ آزادی از هر چیزی که او را به بردگی می‌کشد و از اصالت و حقیقت خود جدا می‌کند. آزادی هنر هم مقوله‌ای فکری و هم اجتماعی است.

وی ادامه داد: هفتمین ویژگی این است که با استبداد و خودکامگی سازگاری ندارد. هنر متعالی برخلاف هنر زوال‌بخش نه خودش مستبد است و نه در آغوش استبداد قرار می‌گیرد. هنر امروز زیر پرچم مردم‌سالاری، به استبداد خدمت می‌کند و خودش رفته‌رفته مستبد می‌شود. امروز بخش مهمی از آثار هنری، آثار مستبدی هستند که مردم عالم را به زنجیر کشیده‌اند.

مسئول موسسه صدرا گفت: هشتمین ویژگی این است که هنر متعالی ابزار جریان فرانواستعماری نمی‌شود. هنری که آزاد است به ابزار این جریان که نماد استکبار امروز است، مبدل نمی‌شود. این جریان در حال قتل تدریجی انسان است. انسان‌ها در اثر خواب‌آلودگی یا جبر محیطی با پای خودشان به سمت این قتلگاه رفته‌اند و هنر هم در این مساله سهیم است. ویژگی نهم این است که هنر متعالی صدای مستضعفان عالم است. مستضعف کسی است که با محروم‌کردن او از عدالت، به ضعف کشیده شده است. مستضعف به معنای ضعیف نیست بلکه یعنی کسی که به ضعف کشیده شده است. این استضعاف حق بهره‌مندی از حیات مادی و معنوی را سلب می‌کند. استضعاف فکری خطرناک‌ترین نوع استضعاف است. هنر متعالی نه‌تنها در پروژه استضعاف مشارکتی ندارد بلکه خود را صدای مستضعفان عالم می‌داند و هیچ‌چیز مانع از انعکاس این صدا نمی‌شود. به همین خاطر هنر متعالی لکنت زبان ندارد و در انعکاس صدای مستضعفان عالم نه سانسور می‌کند و نه دچار خودسانسوری می‌شود.

رییس شورای سیاست‌گذاری مجمع عالی علوم انسانی اسلامی اظهار داشت: دهمین ویژگی این است که هنر متعالی فروختنی نیست. فروختنی نبودن یعنی یک کالای تجاری و صرفاً یک شیء نیست. اقتصاد هنر در جای خودش مهم است و اگر در مسیر سالمی شکل گیرد و حد تعادل را حفظ کند به ارتقای هنر متعالی کمک می‌کند اما اگر ارزش‌های تجارت معادلات هنر را تعیین کند، حقیقت قربانی
نفع و سود می‌شود که امروز مشاهده می‌کنیم.

وی افزود: یازدهمین ویژگی، مردمی‌بودن هنر متعالی است. مردمی‌بودن شعار نیست و به این معناست که هنر ارثیه مرفهین بی‌درد نیست و مخاطب آن ‌هم صرفاً طبقات برخوردار جامعه نیستند. دوازدهمین ویژگی امیدآفرینی و تحرک‌بخشی است. هنر متعالی به خاطر ذات خود یعنی حقیقت نه خود به یأس و پژمردگی دچار می‌شود و نه مخاطب را به این سمت سوق می‌دهد. سیزدهمین ویژگی هنر متعالی این است که آینه نامحدود زیبایی‌هاست. مطلق هنر با زیبایی‌شناسی پیوند خرده است اما زیبایی در هنر متعالی یک زیبایی مضاعف است. برای اینکه هم از زیبایی‌های طبیعی برخوردار است و هم از زیبایی‌های معنوی و روحانی. زیبایی روحانی و معنوی به‌تبع روح که محدودیتی ندارد بدون سقف و تمام‌ناشدنی است.

غلامی درباره ویژگی چهاردهم هنر متعالی اینگونه گفت: ویژگی چهاردهم عدم‌غلبه فرم بر محتواست. هنر متعالی با اینکه به فرم بی‌اعتنا نیست و علاوه بر این خودش را از تمام تکنیک‌ها محروم نمی‌کند اما در این هنر حقیقت نقش جوهری دارد. در هنر متعالی محتوا اصالت دارد و هیچ‌وقت مغلوب فرم و صورت نمی‌شود. ویژگی پانزدهم این است که هنر متعالی هنر مهر است، اهل خشونت و خصومت‌ورزی نیست و اهل دوستی و مهربانی است و از صلح حمایت می‌کند و آن را ترویج می‌کند. ممکن است کسی مبارزه با ظلم را مقابل این اصل تلقی کند اما تضمین صلح، مبارزه با سلطه و سلطه‌گری است.

وی افزود: ویژگی شانزدهم این است که هنر متعالی تمدن‌ساز است. اگر ما به دنبال شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی هستیم باید بدانیم هنر زوال‌بخش نمی‌تواند تمدن‌ساز باشد و نقشی عمیق و ماندگار و سازنده و پیش‌برنده ندارد. این هنر استعدادها را در پایین‌ترین سطح محدود می‌کند و اجازه رشد و شکوفایی به آن‌ها را نمی‌دهد.