اهداف سفر گزارشگر ویژه سازمان ملل به ایران چیست؟

به گزارش حلقه وصل، «آلنا دوهان»، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور مربوط به تحریم‌های قهری و یک‌جانبه، از سفر خود به ایران در ماه آینده، اردیبهشت، خبر داد. در بیانیه‌ای که در تارنمای سازمان ملل منتشر شده آمده است که دوهان از ۱۷ تا ۲۸ اردیبهشت‌ماه برای تحقیق درباره آثار تحریم‌های یک‌جانبه بر حقوق انسانی شهروندان در ایران به تهران سفر می‌کند.

بنا بر بیانیه سازمان ملل، آلنا دوهان در ایران با نمایندگان مختلف دولت ایران دیدار خواهد کرد. وی همچنین با آژانس‌های سازمان ملل در ایران و همچنین سازمان‌های بین‌المللی، سازمان‌های منطقه‌ای، نهادهای مالی بین‌المللی، نهاد ملی حقوق بشر و نمایندگان جامعه دیپلماتیک حاضر در تهران دیدارهای خصوصی خواهد داشت.

او همچنین با سازمان‌های غیردولتی، جامعه تجاری و جامعه مدنی، به‌ویژه سازمان‌هایی که فعالیت‌هایشان ممکن است تحت تأثیر اقدامات قهری یک‌جانبه قرار گیرد، و همچنین با دانشگاهیان با تخصص خاص در این زمینه دیدار می‌کند.

آلنا دوهان قرار است در سپتامبر سال جاری میلادی، تابستان آینده، نتایج و توصیه‌های خود را در گزارشی به پنجاه و یکمین اجلاس شورای حقوق بشر ارائه کند.

دوهان از زمان انتصاب به این سمت در تاریخ ۲۵ مارس ۲۰۲۰، به کشورهای مختلفی ازجمله ونزوئلا، قطر و سوریه سفر کرده است. گزارشهایی را نیز به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه دادهاست.

بررسی این گزارش‌ها نشان می‌دهد، سازمان ملل به تاثیر تحریم‌های یکجانبه به‌ویژه تحریم‌های آمریکا بر کشورهای مختلف، اشراف کامل دارد و اطلاعات به‌دست آمده در این سفرها نیز مؤید این موضوع است. درباره آثار تحریم‌های یکجانبه بر ایران نیز گزارش‌ّهای زیادی وجود دارد. سلسله گزارش‌های ایران تحت تحریم، گزارش دیده‌بان حقوق بشر با عنوان «فشار حداکثری» ‌ در سال ۲۰۱۹ و ... از این رو اگر سازمان ملل بخواهد از وضعیت تحریم بر ایران آگاهی یابد، خیلی نیازمند اعزام گزارشگر ویژه نیست.

حال، نکته مهم درباره عملکرد گزارشگر ویژه عدم اثرگذاری سفر او و گزارش حاصل از آن، بر وضع تحریم‌ها علیه کشور میزبان است. برای مثال: دوهان در بند ۱۶ گزارشی که از سفر خود به ونزوئلا ارائه کرده است اذعان می‌کند: اتحادیه اروپا مدت اندکی پس از سفر گزارشگر ویژه، تحریم‌های جدیدی را علیه ونزوئلا اعمال کرد.

نکته مهم درباره عملکرد گزارشگر ویژه عدم اثرگذاری سفر او و گزارش حاصل از آن، بر وضع تحریم‌ها علیه کشور میزبان است

در بهترین حالت این سفر صرفاً به ارائه یک گزارش در شورای حقوق بشر سازمان ملل ختم خواهد شد و تاثیری بر روی تحریم‌ها ندارد و حتی منجر به کاهش تحریم‌ها در حوزه موارد بشردوستانه نیز نمی‌شود. حتی تایید این گزارش توسط سازمان ملل نیز محل بحث است. این موضوع در گزارش ارائه شده توسط «دوهان» از سفر به سوریه کاملاً مشهود است.

در دسامبر ۲۰۲۰، دوهان بیانیه‌ای علیه تحریم‌های آمریکا علیه دولت سوریه صادر کرد و نوشت: «این تحریم‌ها، ممکن است مانع از بازسازی زیرساخت‌های غیرنظامی سوریه شود»، در نتیجه درگیری ویران شده است و ممکن است حقوق بشر مردم سوریه را نقض کند؛ اظهارات او مورد استقبال دولت سوریه قرار گرفت، در حالی که فرستاده ویژه ایالات متحده در امور سوریه یافته‌های او را رد کرد!

تردیدهای جدی درباره هدف واقعی گزارشگر ویژه

معمولا گزارشگران مرتبط با نهادهای بین‌المللی در ورای ظاهری که دارند، نقش‌های دیگری دارند که پنهان است. برای مثال چند سالی است که بحث‌های جدی درباره نقش کارشناسان صندوق بین‌اللمللی پول در جمع‌آوری اطلاعات به منظور ارتقای ابزار تحریم وجود دارد. در مورد گزارشگر ویژه هم این تردیدها وجود دارد.

توضیح اینکه هدف اصلی تحریم‌های اقتصادی ایجاد نارضایتی اجتماعی در میان جامعه هدف بوده تا از این طریق فشارهای اجتماعی بر دولت هدف ایجاد شود و تحت این فشار مقامات سیاسی دولت هدف تصمیم‌ به تغییر رفتار بگیرند. ایران تجربه این وضعیت را در سال‌های ۹۱ و ۹۲ داشته است. در نتیجه فهم دقیق از وضعیت اجتماعی و جریان‌های اعتراضی در داخل کشور، می‌تواند در کالیبره کردن (افزایش دقت) تحریم‌ها بسیار موثر باشد. در دو سال گذشته نیز تلاش‌ّهایی از سوی نهاهای مرتبط با سازمان ملل برای دسترسی به آمارهای مهم اجتماعی شده است.

باتوجه به برخی پرسش‌های مطرح شده در بیانیه سازمان ملل، به ویژه سوال هفتم، اطلاعات به‌دست آمده توسط گزارشگر ویژه، ممکن است سبب شناسایی نقاط ضعف و مسیرهای دور زدن تحریم‌ها و درنتیجه سبب تشدید تحریم‌ها شود.

این امکان وجود دارد که اطلاعاتی در اختیار این گزارشگر قرار گیرد که در کالیبره کردن تحریم‌ها اثر گذار باشد؛ ضروری است دستگاه های نظارتی و امنیتی پیگری کنند

آنچه که نگرانی را افزایش می‌دهد میزبانی ستاد حقوق بشر قوه قضاییه از گزارشگر ویژه است چرا که به دلیل پیچیدگی‌های موضوع، این امکان وجود دارد که اطلاعاتی در اختیار این گزارشگر قرار گیرد که در کالیبره کردن تحریم‌ها اثر گذار باشد.

ضروری است دستگاه‌های نظارتی و امنیتی با حساسیت این موضوع را دنبال کنند.

شنیده‌ها حاکی از آن است که گزارشگر ویژه درخواست حضور در شهرهای مختلفی همچون مشهد، شیراز، یزد و اصفهان را نیز مطرح کرده است و به مدت دو هفته قرار است دیدارهای مختلفی با افراد در جایگاه‌های مختلف داشته باشد. از این رو نگرانی نسبت به اهداف این سفر به جاست.