راهکار تسریع در پروژه های بزرگ نداجا چیست؟

به گزارش حلقه وصل، حضرت آیت الله خامنه‌ای فرمانده معظم کل قوا در برخی مقاطع  و در بیانات خود به طور خاص پیرامون دو نیروی نظامی کشور از لزوم ارتقاء آنها به سطحی بالاتر سخن گفتتند؛ در مورد نیروی هوایی ارتش از لزوم رسیدن آن به طراز مدنظر انقلاب اسلامی و در مورد نیروی دریایی ارتش از لزوم ساخته شدن آن در شأن ملت ایران.

کشور ایران از دیرباز دارای یک نیروی دریایی با قابلیت دریانوردی در آبهای دوردست بوده که صرف نظر از ماهیت اهداف این دریانوردی، اصل این قابلیت مورد توجه است.

در دوران تحول شناورهای دریایی و انقلاب صنعتی که مصادف با حکومت سلسله‌های پادشاهی در ایران بود، توان دریایی نظامی ایران به میزان قابل توجهی از دنیا عقب ماند و بخشی از آن با خرید شناورهای خارجی پیش از انقلاب تأمین شد اما وقوع جنگ تحمیلی و تحریم همه جانبه نوشته و نانوشته نظامی نشان داد که راهی به جز راه اندازی صنایع داخلی برای ساخت و ساز شناورهای مورد نیاز وجود ندارد.

نقش برجسته ای از شناورهای ایران در عصر قدیم

امروزه شرایط دنیا به گونه ای است که تجارت اغلب کشورهای جهان به دریا پیوند خورده است. چه تأمین کالاهای لازم و چه صادرات و کسب درآمد کشورها به میزان بسیار زیادی به واسطه دریا محقق می شود. در نتیجه داشتن نیاز به قدرت برقراری امنیت برای کشتی هایی که در جهت منافع کشور کار می کنند در نقاط مختلف و آبراه های حساس دنیا وجود دارد.

وقوع دو پدیده دزدی دریایی و نیز تروریسم دولتی دریایی در ابعاد اقتصادی -که البته مورد اول هم بعضاً تابع تحریک برخی دولت‌هاست- هم از پدیده هایی است که در یک دهه اخیر مشاهده شده و بر لزوم تقویت قدرت فوق برای کشورهای مختلف افزوده است.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) از حدود سال ۱۳۸۷ و با جدی شدن جریان دزدی دریایی در منطقه خلیج عدن و تنگه باب المندب اقدام به اعزام ناوگروه هایی در قالب یک شناور رزمی و یک شناور پشتیبانی به آن منطقه و بعضاً مناطق دیگر کرده است که امروز ناوگروه هفتاد و نهم در حال اجرای این مأموریت است.

در این رهگذر نداجا از هزاران کشتی عبوری ایرانی و حتی غیر ایرانی محافظت کرده و در موارد متعددی مستقیماً با دزدان دریایی هم درگیر شده و اقدام به آزادسازی کشتی های ربوده شدن نیز کرده است.

اما بُعد تروریسم دریایی دولتی که به آن اشاره شد، ممانعت از حرکت کشتی های تجاری ایران خصوصاً کشتی های نفتکش و حمل کننده فراورده های نفتی که بیشترین درآمد را برای ایران دارد را شامل می شود. این معضل از یک احتمال و خطر بالقوه در حال تبدیل شدن به یک اتفاق بالفعل است و در سالهای اخیر هم در قالب حمله مستقیم به شناورهای ایرانی و هم ربودن محموله آنها نمود داشته است.

در نتیجه این موارد، توان رزمی نیروی دریایی ارتش برای اثرگذاری راهبردی در حفظ امنیت خطوط تجاری باید به سطح بسیار بالاتری ارتقاء پیدا کند. این ارتقاء در وهله اول مربوط به قدرت دریانوردی شناورهاست که ماندگاری بالاتر آنها و توان عملیات در دریاهای مختلف و شرایط آب و هوایی نامساعد مربوط می شود.

به طور معمول این توانمندی با ساخت شناورهای بزرگتر محقق می شود. در وهله بعد ارتقاء مذکور به تواناهایی های رزمی، نوع تسلیحات و تجهیزات محمول شناورهای رزمی و پشتیبانی و تعداد کافی آنها بازمی گردد که هم برای تأثیرگذاری روی دشمن و هم حفظ تداوم عملیات و احیاناً حضور همزمان در چند منطقه مورد نیاز است.

در بحث تسلیحات و تجهیزات، اژدر و موشک‌های کروز ضدکشتی، موشک‌های مختلف ضد سطحی و نیز رده های مختلف موشک‌های پدافند هوایی و رادارها و سامانه های جنگ الکترونیک و مخابرات دوربرد امن و پهپاد از ملزومات یک شناور رزمی پیشرفته هستند.

در کنار شناورهای مورد نیاز، تجهیزات دیگر مانند بالگردهای ترابری و رزمی، پهپادهای برد بلند شناسایی و رزمی، هواناو و زیردریایی هم هر یک در مرتبه خود مورد نیاز یک نیروی دریایی با توان اثرگذاری راهبردی است.

ناوگروه ۷۵ شامل ناو رزمی سهند و ناوبندر مکران

عبور ناوگروه هفتاد و پنجم شامل ناو سهند و ناوبندر مکران در سال ۱۴۰۰ از مناطق مختلفی شامل جنوب آفریقا، غرب اروپا و آب راه های مهم آن منطقه و سپس دریای مدیترانه و دریای سرخ در مسیر بازگشت نشان داد که شناور ساخت ایران یعنی سهند با اینکه در رده شناورهای رزمی سبک محسوب می شود توان خوبی در عبور از شرایط سخت دریاهای آزاد دارد اما جدا از لزوم به روز شدن مفاهیم طراحی ناوهای رزمی از شکل ظاهری تا نسبتهای ابعاد یعنی استفاده از عرض بیشتر و نیز چینش تجهیزاتی به روزتر، نیروی دریایی باید به سمت ساخت شناورهای رزمی بزرگتر حرکت کند.

مسیر رفت (قرمز) و مسیر برگشت (آبی) ناوگروه ۷۵ (گرافیک از روزنامه خراسان)

از قضا این حرکت باید بسیار سریع هم اتفاق افتد زیرا روند تحولات مرتبط با کشور اینگونه اقتضا می کند. شناوری در ابعاد سهند قابلیت جای‌دهی موشک پدافند هوایی برد بلند و تجهیزات راداری مرتبط با آن را ندارد. حتی موشک‌های برد کوتاه و ضد موشک کروز را هم به تعداد بالا نمی توان در ابعاد شناوری در عرض ۱۱ متر و طول کمتر از ۱۰۰ متر مستقر کرد. البته اینها با فرض حفظ فضای نشست و برخاست بالگرد است و نه حتی آشیانه نگهداری از آن. در نتیجه رفتن به سمت طراحی جدید برای ناوهای رده سبک برای استفاده بهتر از فضا و نیز رفتن به سمت ناوهای بزرگ گریز ناپذیر است.

ناو رزمی جماران ساخت کارخانجات نیروی دریایی ارتش که در سال ۱۳۸۸ به ناوگان جنوب ملحق شد

چالشهای پیش رو

این تحول طراحی و خواستن محصولات متفاوت در نیروی دریایی در حال رخ دادن است و نشانه هایی از تصمیم به تغییر سبک و سیاق طراحی شناورها دیده می شود اما بخش مهم این فرایند تحولی، ساختن شناورها و زیردریایی های بزرگ است. هرچند با تلاش فرماندهان پیشین نداجا و مسئولان صنایع دریایی وزارت دفاع (ودجا) و دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و بعضاً بخش خصوصی، دانش طراحی به میزان بسیار خوبی گردآوری شده و همچنین بسیاری از فناورهای مهم و کلیدی ساخت شناورها و زیردریایی های بزرگ هم به دست آمده اما جدای از بحث بودجه که مشکل کلان تمام مملکت است، کندی پیشرفت پروژه های نیروی دریایی یک عامل عقب افتادن تبدیل این نیرو به نیرویی در شأن ملت ایران است.

فرماندهان نظامی و مسئولان صنعت دفاعی بهتر از هر فردی واقف به علت کندی پیشرفت پروژه ها هستند اما مرور برخی نکات برای افکار عمومی هم می تواند به زمینه سازی برای حل مشکل کمک کند.

در دنیا پروژه های بزرگ ساخت شناور معمولاً با مشارکت چند سازنده که هر یک در زمینه خود دارای مزیت نسبی است رخ می دهد. تجربه نشان داده که به جز چین اکثر سازندگانی که از این الگو پیروی نکرده اند در زمان طولانی تری شناور می سازند.

چین در حال ساخت چند ناو هواپیمابر به طور همزمان است

حتی کشوری مانند روسیه با آن عقبه صنعت دریایی برای تأمین به موقع نیاز خود به شناور چند منظوره به سراغ فرانسه رفت که البته با اثرگذاری مسائل سیاسی، شناورهای ساخته شده به روسیه تحویل داده نشد.

چین هم به علت گسترش فوق تصور صنعت خود در تمام زمینه ها، امروزه توانایی تأمین تمام لوازم و تجهیزات و تسلیحات را دارد و آن را با اعمال یک مدیریت سختگیرانه از صنایع مختلف داخلی خود به پیش می برد.

در ایران به واسطه تحریم نظامی سنگین و گسترده که از چند دهه پیش اعمال شده اولاً امکان تهیه تجهیزات از خارج بسیار دشوار است که در ساخت ناو جماران همین مورد از عوامل کندی پیشرفت پروژه بوده است.

طی ۲۰ سال گذشته هر چند سطح بومی شدن تجهیزات و زیرسامانه های دریایی در کشور به واسطه رشد و گسترش صنعت دریایی بسیار بهتر شده و می توان اکثر تجهیزات را از سازندگان داخلی تأمین کرد اما همچنان مشکل زیرساختهای ساخت و مونتاژ شناورهای بزرگ در مجموعه های دفاعی شامل نداجا و وزارت دفاع (ودجا) و سرعت مطلوب تأمین تجهیزات همچنان وجود دارد.

ناو دنا که در سال ۱۴۰۰ به ناوگان جنوب ملحق شد دارای بیشترین میزان بومی سازی نسبت به ناوهای پروژه موج است اما ساخت آن در حدود ۷ سال زمان مفید و ۱۳ سال به صورت تقویمی زمان برده است

در زمینه افزایش سطح بومی سازی، علاوه بر اقلام سازه ای که از ابتدای راه خودکفایی در ایران ساخته می شد، امروزه جعبه دنده (گیربکس)، محور (شفت) و پروانه شناورها هم در ایران ساخته می شود.در چند سال اخیر وضعیت ساخت موتورهای دیزل دریایی هم بسیار بهتر و مقدمات ساخت توربین گازهای قابل استفاده در شناورها هم در شرکت های مختلف این زمینه فراهم شده است. اما ساخت یک شناور بزرگ با عرض بدنه مثلاً ۱۵ تا ۲۰ متر و طول ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر نیاز به زیرساخت های دیگری هم دارد.

موتور دیزل ۴۲۵۰ اسب بخار ساخت ودجا

ماکت ناو آموزشی خلیج فارس که قرار است در حدود ۲۰۰ متر طول داشته باشد

اینجا یکی از گلوگاه های کندی پیشرفت برخی پروژه ها نمایان می شود. در صورتی که نداجا در این زمینه متوقف بر توان خود و وزارت دفاع بماند، باز هم شاهد کندی بیش از حد پروژه های کلان این نیرو خواهیم بود که شامل ناو آموزشی خلیج فارس از پروژه لقمان، ساخت ناوبندر جدید (ساخت از ابتدا و نه تغییر شناورهای تجاری موجود)، ناوشکن سنگین نگین و زیردریایی سنگین بعثت است.

شروع رسمی ساخت اولین بخش از ناو آموزشی لقمان در ۹ آذر ۱۳۹۸

تنها بخش (سکشن) ساخته شده از ناو لقمان (خلیج فارس) در بازدید نمایندگان مجلس از کارخانجات نداجا در ۲۲ شهریور ۱۴۰۰

چه می توان کرد؟

امیر دریادار ایرانی اخیرا اعلام کرد که نداجا به دنبال پای کار آوردن تمام فعالان در عرصه کشتی سازی است تا بتواند از تمام ظرفیت کشور استفاده کند. اما دو مورد شاخص از این بازیگران عرصه کشتی سازی صنایع صدرا و ایزوایکو هستند. شرکت صدرا سابقه ساخت نفتکش‌های رده افراماکس با طول ۲۵۰ متر و تناژ ۱۱۳هزار تن و دومی سابقه ساخت کشتی کانتینربر اقیانوس پیما با طول ۱۸۵ متر و تناژ ۳۷هزار تن را دارد.

ساخت فروند اول نفتکش از رده افراماکس برای ونزوئلا در اواخر دهه ۱۳۸۰ یا اوائل دهه ۱۳۹۰

دومین نفتکش افراماکس ساخت ایران در بازدید رئیس جمهور در مهر ۱۴۰۰

شناور کانتینربر ایران اراک ساخت صنایع ایزوایکو

این در حالی است که توان و تجربه فعلی نداجا و ودجا در شناورهای رزمی در رده جماران با تناژ ۱۵۰۰ تن و در شناورهای غیر رزمی شامل و لندینگ کرافت ۲۵۰۰ تن و بارج-تانکر ۴۲۰۰ تن و داک شناور ۴۰۰۰ تن با طول ۱۳۰ و عرض ۲۸ متر را شامل می شود.

لندینگ کرافت ۲۵۰۰ تن ساخت سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع

داک شناور ۴۰۰۰ تن ساخت ودجا

شناورهای لقمان و نگین و ناوبندر جدید هر یک دارای هزاران قطعه و مجموعه و زیرسامانه داخلی هستند که اتکا به توان چند سازنده محدود قطعاً کندی تأمین آنها را به دنبال دارد ولی در صورت به کار گرفتن تمام شرکت های خصوصی فعال در عرصه دریایی و بعداً شرکت های حوزه مهندسی مکانیک که قابلیت ورود به عرصه تجهیزات و قطعات و اجزاء مورد نیاز را دارند ضمن ایجاد یک فضای رقابتی برای کاهش قیمت و افزایش کیفیت به کاهش چشمگیر زمان رسیدن به محصول هم منجر می شود.

خصوصاً در زمینه تجهیزات راداری و الکترونیک امروزه توان بخش خصوصی همکاری کننده با وزارت دفاع و نیروی پدافند هوایی ارتش و نیروی هوافضای سپاه به خوبی ثمره خود را نشان داده است. همین موارد یکی از زمینه هایی است که کندی پیشرفته و توسعه و تولید انبوه در آن برای نداجا در رادار عصر و توسعه رادار چشم عقاب دیده می شود. ابهام در وضعیت رادار اصلی ناو رزمی دنا را هم در همین راستا می توان ارزیابی کرد.

رادار آرایه فازی پیشرفته چشم عقاب ساخت نداجا که قرار است روی ناوهای این نیرو نصب شود

موشک های پدافند هوایی هم با وجود توسعه سریع و مطلوب در ایران در یک دهه گذشته اما هنوز راهی به ناوهای نظامی ایران چه در ارتش و چه در سپاه در هیچ رده ای به صورت ثابت و استقراری (یعنی صرف نظر از موشک های دوش پرتاب تحت اختیار نفرات و سامانه سوم خرداد سوار بر شناور به صورت مستقر روی خودرو) نیافته اند. این درحالی است که خطر تهدیدات هواپایه علیه شناورهای دریایی امروزه بسیار گسترده تر از قبل شده و حتی پهپادهای انتحاری و ریزپرنده ها نیز به صف دشمنان کشتی ها پیوسته اند.

در حوزه موشکی هم کروزهای مافوق صوت ضد کشتی امروزه در حال گسترش در کشورهای مختلف بوده و سازندگان آنها در حال بازاریابی گسترده برای این نوع محصولات هستند که خطر بسیار بیشتری نسبت به کروزهای فروصوت مانند آنچه امروز در دنیا مرسوم است دارند.

در نتیجه پدافند هوایی موشکی دریاپایه با قابلیت مقابله با تنوع تهدیدات گوناگون هم از جمله زمینه هایی است که باید با به کارگیری حداکثری مجموعه های مختلف توانمند در این زمینه به مرحله عملیاتی روی شناورهای نظامی کشور برسد.

پروژه موج۶ که طراحی پیشرفته ای دارد و طرح بعدی ناوهای رزمی نداجا خواهد بود

مسئله بهره وری بالاتر در بخش خصوصی در مقایسه با نهادها خصوصاً وزارت دفاع بر کسی پوشیده نیست و امروزه برون سپاری و به کارگیری شبکه همکاران در برنامه های خود وزارت دفاع هم وجود دارد. در نتیجه هیچ لزومی بر توقف نداجا بر توان کارخانجات خود و صنایع وزارت دفاع برای پروژه های مهم آتی وجود ندارد.

نکته بسیار مهم دیگر نیاز به یک بازبینی اساسی در زمینه مسائل ایمنی در نیروی دریایی است. سانحه ناو دماوند در شمال که به از بین رفتن آن انجامید، حادثه دردناک شناور کنارک، فاجعه ناو سرفرماندهی و لجستیک خارگ و اتفاق اخیر برای ناو اطلاعاتی طلائیه مواردی است که نشان می دهد مسئولان این نیرو باید به طور مضاعف در زمینه بازآموزی مسائل ایمنی و مدیریت شرایط بحران برای رده های مختلف بکوشند.

با توجه به برداشته شدن محدودیت های همکاری های دفاعی ایران با سایر کشورها از اواخر مهر ۱۳۹۹ استفاده حداکثری از هر تجربه و مشاوره در مراحل توسعه محصول از طراحی تا ساخت و آزمایش و یا حتی تأمین برخی تجهیزات از طرف های خارجی به شرط اعمال قید و بند زمانی سختگیرانه هم می تواند در سرعت گرفتن برنامه های کلان و مهم نیروی دریایی ارتش در پروژه های تجهیزاتی خود راهگشا باشد.

نیروی دریایی به عنوان یک نیروی تجهیزات محور برای رسیدن به سطح تأثیرگذاری راهبردی در هر نقطه از دنیا برای تأمین منافع کشور چاره ای جز تحول در سطح تسلیحات، تجهیزات، آموزش و صد البته مدیریت خود ندارد. این امر در کنار سیر سریع تحولات و تغییر شکل تهدیدات و بروز منازعات کوچک و بزرگ، لزوم سرعت گرفتن فرایند تحولی این نیرو را جدی تر کرده و ضمن توجه در زمینه بودجه و تأمین مالی، نظارت و حمایت ستادهای بالاتر و مبنا گرفتن عملیاتی شدن سریع محصول با کیفیت به جای تولید در ارزان ترین و مستقل ترین حالت را نیز در ارزیابی های کلان بیش از پیش طلب می کند.