گام‌های جدی ایران برای تجهیز شناورها به موشک‌های مدرن

به گزارش حلقه وصل، در جریان رزمایش مشترک تخصصی پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت ۱۴۰۰، تصاویری از یک سامانه پدافند هوایی برای اولین بار منتشر شد. با توجه به ویژگی های متفاوت این سامانه با سایر سامانه‌های دفاع هوایی موشکی موجود در کشور، از آنجا که تاکنون اطلاعات رسمی از این سامانه جدید منتشر نشده، در این گزارش به بررسی گمانه‌های مختلف پیرامون آن خواهیم پرداخت.

سامانه پدافند هوایی موشکی جدید در رزمایش مشترک پدافند هوایی ۱۴۰۰

آنچه در ظاهر این سامانه مشخص است، یک سامانه پدافند هوایی متحرک با برد نهایتاً در رده متوسط بوده که از پرتابگرهای عمودی استفاده می‌کند. واحد مشاهده شده از این سامانه علاوه بر پرتابگر دارای رادار مستقر روی خود پرتابگر است. از این نظر هر واحد سامانه مذکور با استقلال نسبی از خودروی ثانویه حامل رادار به توان تحرک بالا و نیز پایداری بالایی در محیط رزمی دست پیدا می‌کند.

رادار در حال چرخش در کادر زرد مشخص شده است

با وجود کیفیت نامناسب فیلم کوتاه منتشر شده به نظر می‌رسد زیر آنتن راداری در حال چرخش، چهار آنتن رادار مسطح هم نصب شده است که در مجموع ۳۶۰ درجه اطراف را پوشش می‌دهند. در صورت صحت این گمانه که البته با قابلیت پرتاب عمودی موشک‌های سامانه هم تطابق دارد، رادار در حال چرخش وظیفه جستجو و کشف اهداف را بر عهده داشته و نقش ردگیری و قفل روی اهداف بر عهده رادارهای نصب شده به سمت چهار طرف است.

رادارهای احتمالی ردگیری به صورت نصب ثابت در کارد زرد مشخص شده اند

رادارهای مذکور از نوع آرایه فازی به نظر می‌رسند و احتمالاً توان درگیری همزمان این سامانه با اهداف متعدد در جهات مختلف تعداد قابل توجهی نسبت به سامانه‌های قبلی خواهد بود. با توجه به نیاز به دقت بالا برای ردگیری دقیق اهداف احتمالاً این رادارها در باند ایکس عمل می‌کنند.

استقرار رادار روی خودروی پرتابگر که منجر به شکل گیری واحدی به نام تلار (TELAR: Transporter Erector Launcher And Radar) می‌شود که به سبب پراکنده بودن تلارها در محیط رزم، کار اخلال راداری و اشباع آنها با جنگ الکترونیک بسیار دشوار می‌شود. این مفهوم به طور شاخص در سامانه‌هایی مانند تور-ام-۱ و ۲ و بوک-ام-۲ئی مشاهده می‌شود. در سامانه جدید ایرانی هم از همین مفهوم برای بیشینه کردن پایداری سامانه در محیط رزم استفاده شده است.

در صورت صحت فرضیه استقرار رادارهای کشف و ردگیری به همراه پرتابگر روی یک خودرو شاهد شکل‌گیری یک واحد با استقلال بالا خواهیم بود که امکان اجرای دفاع هوایی مؤثر را حتی در صورت از دست رفتن رادارهای شبکه پدافند هوایی خواهد داشت؛ البته که ارتباط با شبکه یکپارچه پدافند هوایی برای این سامانه هم پیش بینی شده تا اطلاع دقیقتری از تعداد و جهت تهدیدات هوایی پیش از رسیدن به موقعیت این سامانه داشته باشند.

در مورد توان ساخت رادارهایی با قابلیت بالا برای بردهای کم، لازم به ذکر است متخصصان کشورمان در جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی ارتش موفق به ساخت رادار کوچک و پیشرفته کاشف۹۹ شده‌اند که در شهریور ۱۳۹۹ رونمایی شد.

این رادار قابلیت کشف موشک‌های کروز و اهدافی با سرعت ۲ ماخ و سطح مقطع راداری ۰.۱ متر مربع را در برد ۳۰ کیلومتری داشته و با توان کشف و ردگیری تا ۳۰۰ هدف کار تأمین داده برای سامانه دفاع هوایی برد کوتاه مختلف را در قالب شبکه در مرحله کشف بر عهده دارد. در نتیجه می‌توان نتیجه‌گیری کرد که راداری با سطح مشابه یا برتر از آن در سامانه پدافند هوایی جدید مشاهده شده در رزمایش پدافند هوایی ۱۴۰۰ بکارگیری شده باشد. این رادار همچنین قابلیت کشف ریزپرنده‌ها را در برد بیش از ۱۰ کیلومتری دارد.

رادار کاشف۹۹ در رزمایش پدافند هوایی مشترک سال ۱۳۹۹

از فیلم منتشر شده از سامانه پدافند هوایی موشکی جدید، مشهود است که اتاقک کنترل سامانه هم در زیر رادارها قرار گرفته است. این شیوه به معنی حداکثر فشرده‌سازی اجزای سامانه است. در چندین نوع از سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته روسی عمل کننده در بردهای متوسط به پایین نیز همین نوع تجمیع اجزای سامانه مشاهده شده است که سبب تحرک بسیار بالاتر آتش‌بار پدافند هوایی و امکان نقل و انتقال راحت‌تر آن می شود.

در فیلم منتشر شده از سامانه جدید، ۴ پرتابگر جعبه ای یا اصطلاحاً کنیستر که به صورت عمودی نصب شده مشاهده می‌شود اما برخی شواهد نشان می‌دهد که تعداد موشک‌های سامانه روی هر واحد احتمالاً در حالت رزمی دستکم ۸ یا ۱۲ تیر خواهد بود. در این صورت می‌توان این نکته را دریافت که طراحان سامانه‌های پدافند هوایی در کشور از وقایع نبردهای سال‌های اخیر در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا درس گرفته‌اند. زیرا افزایش تعداد موشک‌های آماده شلیک سامانه به معنی افزایش بقاپذیری رزمی در صحنه نبرد و به تعویق افتادن اشباع حد نهایی توان درگیری متوالی سامانه خواهد بود.

بخش علامت‌گذاری‌شده در تصویر فوق نشان می‌دهد که احتمالاً تعداد موشک‌های سامانه در حالت رزمی بیشتر از ۴ تیر خواهد بود

پرتاب عمودی موشک‌ها و مجهز بودن به رادار در تمام جهات نیز به حفظ سرعت پاسخ بهینه سامانه به تهدیدات همزمان از جهات مختلف منجر می‌شود. در واقع در پرتاب عمودی، مدت زمان لازم برای چرخش پرتابگر به سمت اهداف مختلف برای شلیک‌های پیاپی از بار کاری سامانه حدف می‌شود. در عوض، طراحی و ساخت و به تولید رساندن موشک‌های عمودپرتاب دشواری بالاتری دارد که به نظر می‌رسد متخصصان کشور پس از سامانه باور-۳۷۳ که اولین سامانه پدافند هوایی عمودپرتاب کشور بود در سامانه‌های دیگر نیز به سراغ توسعه چنین موشک‌هایی رفته‌اند.

استفاده از جعبه‌ها یا کنیستر پرتاب مزیت‌های خاص خود را دارد که از آن جمله محفوظ نگه داشتن موشک‌ها از عوامل محیطی و آب و هوایی، اثرات انفجار و ترکش‌های احتمالی در اطراف محل استقرار و نیز نگهداشتن سوخت جامد موشک در شرایط نزدیک به شرایط ایده آل طراحی از نظر درجه حرارت و ممانعت از واکنش شیمیایی سوخت موشک با هوا به واسطه پر کردن کنیستر از یک گاز بی‌اثر مانند نیتروژن است. باقی ماندن سوخت جامد در شرایط مشابه طراحی سبب می‌شود تا موشک نزدیک‌ترین عملکرد به حالت طراحی را داشته و به واسطه تأثیر درجه حرارت محیط روی فرایند احتراق و نیروی رانش تولیدی در زمان شروع به کار موتور، دچار افت کارایی نشود.

نکته دیگر که قابلیت پرتاب عمودی سامانه پدافندی ناشناخته می‌تواند گویای آن باشد، احتمال به کارگیری این سامانه در شناورهای دریایی است. در فضای محدود شناورهای رزمی عمودپرتاب بودن موشکها چه انواع پدافند هوایی و چه انواع کروز مورد مطالبه طراحان است زیرا به این ترتیب امکان جای‌دهی تعداد بسیار بیشتری موشک در شناور ایجاد می‌شود. در تصویر زیر که از شناور در حال ساخت از رده شهید سلیمانی و متعلق به نیروی دریایی سپاه منتشر شده می‌توان به‌صورت گمانه‌زنی محل موشک‌های پدافند هوایی را مشخص کرد که همانطور که مشهود است فضای کوچکی است که موشک‌های عمودپرتاب برای استفاده در آن مناسب‌تر است.

تصویر ماهواره‌ای از شناور در حال ساخت شهید سلیمانی و محل احتمالی موشک‌های آن

با توجه به فیلم منتشر شده می‌توان ابعاد هر یک از کنیستر موشک‌های این سامانه را به طور تقریبی مقطع مربعی ۴۰ سانتیمتر و طول کلی حدوداً ۳.۷ متر تخمین زد. در نتیجه احتمالاً موشک‌های این سامانه دارای برد متوسط رو به پایین خواهند بود. این برد می‌تواند کمتر از ۳۰کیلومتر برای سامانه پرتاب سرد و کمتر از ۲۵ کیلومتر برای روش پرتاب گرم گمانه‌زنی شود.

یک نکته قابل طرح دیگر سامانه پدافند هوایی جدید مورد بحث وضعیت جمع شدن رادار یا پرتابگرهای آن است. در فیلم منتشر شده که سامانه در حالت آماده به رزم دیده می‌شود، یک جفت جک هیدرولیکی روی سامانه و بین رادار و پرتابگرها قابل مشاهده است که در حالت باز قرار دارد. اینکه این جک‌ها در وضعیت مذکور، پرتابگرها را باز نگهداشته‌اند یا سکوی رادار را می‌تواند تعیین کننده شکل سامانه در شرایط آماده حرکت باشد.

جک هیدرولیک سمت چپ که باید کار باز و بسته کردن یکی از دو جز سکوی رادار یا گهواره پرتابگرها را بر عهده داشته باشد.

(با توجه به جهت و موقعیت نصب جک، احتمال منطقی باز و بسته شونده بودن سکوی رادار است)

با توجه به وضعیت موجود در تصویر، احتمال قوی‌تر این است که این جک‌ها کار باز کردن و عمود کردن سکوی رادار را در این سامانه بر عهده دارند و در واقع در حالت حاضر به راه، سکوی استقرار رادار در این سامانه جمع می‌شود و پرتابگرها به صورت عمودی باقی می‌مانند. طبیعتاً احتمال دیگر آن است که موشک‌های سامانه در حالت آماده به حرکت، به حالت افقی در می‌آیند که از هندسه کلی سامانه و ابعاد نسبی کنیسترها به سامانه در این حالت باید انتظار داشت که بخشی از کنیستر موشک‌ها در بیرون کامیون قرار بگیرد.