تهران: روحانی مسجد باید روح معنویت به نمازگزاران بدمد نه اخلاقیات منفی

به گزارش حلقه وصل، مسجد از مهم‎ترین پایگاه‎های فرهنگی و مذهبی مسلمانان است و در قرآن و عترت آثار و برکات فراوانی را برای آن بر شمرده‌‏اند.

این مکان مقدس از دوران صدر اسلام همواره مورد توجه بوده است تا حدی که نقش بسزایی را در پیروزی‌های مسلمانان در دوران‌های مختلف تاریخ اسلام ایفا کرده است. پیامبر اکرم(ص) اولین اقدامی که پس از هجرت به مدینه انجام دادند، بنای مسجدی بود که بعدها به عنوان مسجدالنبی(ص) شناخته شد که از جهت شأن و مقام، دومین مسجد مقدس بعد از مسجدالحرام است. در واقع می‎توان گفت پیامبر(ص) و اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) نگاه وسیع‌‏تری به این مکان مقدس داشتند و آن را پایگاهی برای نیروسازی و کادرسازی مسلمانان برای فهم مفاهیم دینی و بعد زمینه‏‌سازی تشکیل تمدن عظیم اسلامی تلقی می‎کردند. 

در دوران معاصر و انقلاب اسلامی ایران، مساجد به همین شکل به عنوان پایگاه‏‌های مردمی نقش بسیار مهمی را در پیروزی سپاه حق و انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند. امام خمینی(ره) در این باره فرمودند «این مساجد بود که این پیروزى را براى ملت ما درست کرد». (صحیفه امام، ج‏13،ص15) ایشان به تبعیت از سیره اجداد مطهر خود، مقدمات اولیه قیام خود را از مساجد و در قالب سخنرانی‎های آتشین بر ضد رژیم کفر فراهم کردند. همچنین در دوران دفاع مقدس این مساجد بودند که کار اعزام نیروهای رزمنده به جبهه‌های جنگ علیه کفر را بر عهده داشتند.

متأسفانه طی سالیان اخیر شاهد اُفت کارکرد مساجد در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی بودیم. این ضعف کارکرد باعث لطمه به ساختار اصلی و تشکیلاتی مساجد و در نتیجه کاهش جمعیت در این اماکن مقدس شد که در این بین سهم جدایی جوانان و نوجوانان از مساجد بیش از اقشار مختلف سنی بوده است. 

در این زمینه خدمت حجت‌الاسلام صفیاری،کارشناس مسائل دینی و امام جماعت برگزیده سال 91 رسیدیم تا از نظرات  و نظریات وی در راستای بهبود کارکرد مساجد به خصوص در زمینه جذب نوجوانان به این اماکن مقدس گفت‌وگویی ترتیب دهیم. 

مسجد جامع حسین بن علی(ع) مسجدی است که حجت‌الاسلام صفیاری امامت جماعت آن را بر عهده دارد. این مسجد امسال برگزیده جشنواره «پیوند مسجد و مدرسه» شد. 

مسجد تکویناً انسان‌ساز است

* اصطلاحی داریم که «مدرسه خانه دوم» ماست؛ اما چرا مسجد نباید خانه دوم هر نوجوانی باشد؟ چه معضلاتی باعث دفع حداکثری این قشر مستعد اما در عین حال آسیب‌پذیر جامعه از مساجد شده است؟

متأسفانه  صدا و سیمای ما نسبت به مساجد آن طور که بایسته است، توجه نکردند. کلاً مساجد در نظام ما یک جایگاهِ غریبی دارند در حالی که شما می­‌دانید بهترین جایگاه را در کارهای فرهنگی و بحث­‌های تربیتی مساجد می‌­توانند ایفا کنند، اصلاً مسجد تکویناً انسان‌­ساز است. زمانی که انسان در مسجد حضور پیدا می­کند باعث تربیت و رشد معنوی انسان می­‌شود، نمی‌­توانیم مسجد را با هیچ نهاد و جایگاهی مقایسه کنیم.

راهکار استقبال مردم از مسجد

از دیگر سو خانواده‌­ها نیز مقصر هستند و ضرورتِ حضور در مسجد را برای خود و فرزندانشان تبیین نکردند؛ همچنین هم مساجد خودشان به آن رشد کافی نرسیدند، اگر مساجد به رشد کافی می‌رسیدند، توانایی ایفای نقش مثبت در یک محله، در یک شهرک و یا در یک روستا را داشتند، اما متأسفانه هنوز مساجد ما به این رشد کافی نرسیدند که بتوانند در محله یا در شهر خود نقش ایفا کنند. اگر مساجد رشد کنند، اگر صدا و سیمای ما به اینها بپردازد، اگر عوامل و کارگزاران مسجد آن طور که مسجد بایسته است، در همۀ ابعاد برای مردم کار بکند، چه در بخش نوجوان، چه خدمات­‌دهی رفاهی، چه برنامه­‌های معنوی، مردم نسبت به مسجد استقبال می‌­کنند و در نتیجه این اتفاق خواهد افتاد که نوجوان مسجد را منزل دوم خود بداند؛ اکنون بسیاری از نوجوانان ما اینگونه هستند؛ واقعاً نسبت به مسجد یک عُلقۀ عاطفی دارند. پس مسجد را بستر رشد و معنویت نوجوانان قرار دهیم.

اکنون که در ایام ماه مبارک رمضان هستیم، فضای معنوی این ماه شریف می‌تواند فرصت بسیار مناسبی برای جذب نوجوانان و ماندگاری دائمی ایشان در مسجد ایجاد کند. در واقع خداوند در ماه مبارک رمضان یک فضای تربیتی زیبایی ایجاد می‌کند که مساجد می‌توانند از این فضا در راستای جذب نوجوانان به مساجد استفاده کنند؛ زیرا در این ماه شریف شاهد حضور حداکثری مردم در تمام اقشار سنی در مساجد هستیم. 

ما در مسجد امام حسن مجتبی(ع) فضای مسجد را با نشاط و در عین حال با معنویت قرار دادیم. همزمان مراسم‌های دینی، مذهبی، تفریحی و سیاحتی و زیارتی نیز برگزار می‌کنیم؛ لذا اگر روزی همین بچه‌ها به مسجد نیایند، اظهار دلتنگی می­‌کنند.

 مساجد نباید در منابر خلاصه شوند

اگر مساجد جایگاه خود را در تمام شئون حفظ کنند، عده بیشتری جذب آن می‌شوند. این شئون شامل نظافت مسجد، زیباسازی­ مسجد، عدم طولانی بودن مدت زمان  برنامه‌های مسجد، عدم مدت‌دار بودن نماز جماعت­‌، جلوگیری از بی­‌برنامه‌گی و ... هستند. مساجدی که رویکردشان به نماز جماعت و سخنرانی خلاصه بشود این مسجد نمی­‌تواند در ذهن مردم و نوجوانان به خانۀ دوم تبدیل شود، نماز جماعت و سخنرانی و منبر حداقل‌­ترین وظایف یک مسجد است. مسجد باید در تمام ابعاد ورود کند، در برنامه‌­های فرهنگی، درسی، ورزشی و در همۀ شئون ورود پیدا کند و نوجوان اگر ببیند در مسجد دارد رشد می­کند و به اهدافش دارد نزدیک می‌شود، مسجد را خانۀ دوم خودش قرار میدهد.

برنامه‌های تلویزیونی نقش بسیار خوبی را می‌توانند برای معرفی مساجد الگو ایفا کنند. برنامه‌ای را شبکه دوم سیما اکران می‌کرد که طی آن عوامل سیما در مساجد الگو حضور پیدا می­کردند و مردم را در جریان برنامه‌های آن قرار می‌دادند. این مساجد الگو در زمینه­های نوجوانان و جوانان کار کرده بودند. خاطرم است آن برنامه خیلی برنامۀ خوبی بود. اگر از قبیل این برنامه­ ها در سیما اکران شود، قطعاً در جذب نوجوانان به مسجد مؤثر خواهد بود.

* به نظر می‌رسد نهادهای مربوطه مثل امور مساجد با یک تیم محتوایی و هنری و با همکاری صدا و سیما می‌تواند نقش مهمی در جذب مردم به خصوص مساجد ایفا کند. به نظر شما در این زمینه کم‌کاری صورت نگرفته است؟

 تا آنجایی که من اطلاع دارم امور مساجد بعد از حضور آقای حجت‌الاسلام علی ­اکبری خیلی رویکردِکارشناسانه‌­ای در همۀ زمینه­‌ها یافت. در بحث­های هنری و ستاد سیمایی اطلاع ندارم اما طرح پیوند مساجد با مدارس یک کار نوآورانه‌ای بود که تداوم آن برای جذب نوجوانان به مسجد مثمر ثمر خواهد بود. اکنون امور مساجد مساجد و ائمه جماعات را برای حضور در مدرسه تشویق می­‌کند، برای جذب نوجوانان، هر ساله برای مسجد نامگذاری دارند؛ به عنوان نمونه سال گذشته موضوع «نوجوانان و مسجد» محور بود.

در هر صورت به عنوان یک مخاطب می‌بینم رویکرد فرهنگی و رویکرد نظام­‌مند و سازمان­دهی‌­شده و ساختارمند در امور مساجد در حال شکلگیری است و قسمت زیادی از آن شکل گرفته است. اخیراً امور مساجد از ما یک طرح تربیتی در قالب بچه‌­های مسجد درخواست کردند. بناست این طرح به مساجد ابلاغ شود تا بتوانند برای جذب نوجوانان یک طرح مکتوبِ کامل داشته باشند. این نشان می‌­دهد که امور مساجد نگاهِ عمیق به این مسائل دارد. 

نظام واحد در موضوع مسجد وجود ندارد

اما درباره کم‌کاری و معضلاتی که صورت گرفته باید عرض کنم اینکه می‌بینیم کارِ گروهی صورت می‌گیرد اما خروجی مشخصی نیست، عدم وجود یک نظام واحد است. در حال حاضر اداره ارشاد، امور مساجد، بسیج کارهایی می­کند،کانون‌های فرهنگی هنری مساجد، دارالقرآن و ... فعالیت‌هایی انجام می‌­دهند اما به دلیل همین عدم نظام‌مندی خروجیِ مناسبی ندارند. این مسأله در ساختار خود مساجد نیز وجود دارد.  متأسفانه هر کسی با ذهنیت خودش و یا بدون آگاهی و علم کافی نسبت به تربیت نوجوانان فعالیت می‌کند. در این صورت مسجدی که باید فرصت‌ساز باشد،گاهاً مکانی برایتهدید محسوب می­شود؛ لذا تا زمانی که نظامِ فرهنگیِ واحدی در کشور وجود نداشته باشد، این معضلات هست. 

امور مساجد باید نظام واحدی برای مسجد تعریف کند

به نظرم در خود مساجد یا امور مساجد باید مراکز پژوهشی تشکیل شود و واقعاً نظام مسجد را به یک نظام واحد برسانند. اخیراً شنیدم امام جمعه پردیسان قم یک نظامی برای مسجد نوشتند. مثلاً تخصص من در حوزه نوجوانان است و در این زمینه 17 سال سابقه دارم. یک طرحی هم ارائه دادم که بیش از 10 سال روی آن کار کردم.

استفاده از نخبگان در فعالیت‌های مسجد

* یکی از طرح‌های پیشنهادی و کاربردی خودتان در موضوع مسجد را بفرمایید. 

خیلی از فرماندهان بسیج و افراد فعال در مساجد قصد فعالیت دارند، اما وارد نیستند. یک طرحی باید آماده کنیم تا به صورت مدون داشته باشند. مثلاً هر 30 مسجد را زیر نظر استاد مشاور قرار بدهیم. این استاد مشاوره هر هفته یا دو هفته یکبار به مسجد بیاید و به امام جماعت و کارگزاران مسجد مشاوره بدهد، آسیب­‌ها و اشکالات را بیان کند و راهکارها را بگویند. من در مسجدی که هستم با 15 فرمانده پایگاه ارتباط دارم. تعدادی امام جماعت نیز حضور دارند و نزد من کار یاد می­‌گیرند؛ زیرا الگو را دیدند و کارهای ما رسانه‌­ای شده است و فعالیت‌مان را هم در امور مساجد و هم در سایت و مجلات و یا فضای مجازی دیده و یا شنیده‌اند. در نهایت در قالب کارگاه‌ها کار را آموختند و اجرا کردند و موفق هم شدند. خیلی اوقات تلفنی یا از طریق فضای مجازی سوال می­‌کنند.به نظرم مساجد اگر تشکیلاتِ منظم با حضور نخبگان داشته باشند موفق خواهند بود. 

جای نظام جامع برای مساجد خالی است

یک کاری هم امور مساجد با نام «ایده­‌های مسجدی» انجام داد به این صورت که از سراسر کشور ایده‌­ها را جمع کرد، اما باز در یک ایده، نظام ‌مندی نیست. نظام یعنی ورودیکار تا خروجی آن گام به گام مشخص باشد؛ مثلاً امام جماعتی که می­‌خواهد در زمینۀ نوجوان ورود کند، باید ورودی تا خروجی کارش در ساختار مشخص باشد؛ لذا جای یک نظامِ جامع برای مسجد در کشورمان خالی است؛ ما یک مسجدی که بناکردیم ،این مسجد باید در چه زمینه­‌هایی ورود کند؟ اصلاً مسجد باید در زمینۀ اقتصادی ورود کند یا خیر؟ در زمینۀ نوجوان ورود کند یا خیر؟فرصت‌ها و تهدیدات شناسایی شود؟ مراحل کار همراه با راهکارهای آن مشخص شود.

* مهم‌ترین رکن هر مسجدی امام جماعت آنجاست. به نظر شما امام جماعت باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ 

فرمانده و سنگربان مسجد امام جماعت است. 90 درصد ائمه جماعات شاغل هستند و این با مسجد منافات دارد، آقا فرمودند امام جماعتی که با کیف سامسونت وارد مسجد می­‌شود،توانایی اداره مسجد را ندارد. روحانی مسجد باید روح معنویت به افراد آن بدمد. این روحانیت باید باعث جذب مخاطبان به مسجد شود. گاهی یک روحانی به جای دمیدن روح معنویت، یأس  و ناامیدی و اخلاقیات منفی را به اهالی مسجد و محله القاء می‌کند. 

به دنبال طرح مدرسه اسلامی وابسته به مسجدم

ما الگوهای قرآنی را معرفی نکردیم در حالی که خداوند در قرآن الگو معرفی می­‌کند. می­‌گوید فلان پیامبر الگوی شماست. وقتی الگو را معرفی می­‌کنید، شاخصی برای ائمه جماعات و مردم وجود خواهد داشت. من در همایش پیوند مدرسه و مسجد سخنرانی کردم و عرض کردم درخواستم از آقای علی ­اکبری انجام طرح مدرسۀ اسلامی وابسته به مسجد است و در این زمینه نیاز به کمک دارم؛ یعنی صبح یک نوجوان وارد یک مدرسۀ اسلامی شود و دروس خود را بگذارند. در واقع نیمه حوزۀ علمیه است، اما به نام مدرسه باشد و درس­‌های مدرسه خود را آنجا بخواند. یک مدرسه غیرانتفاعی اسلامی، کنار مسجد و وابسته به مسجد احداث کنیم. 

این طرح تقریباً مانند دانشگاه امام صادق(ع) است. عرض کردم مساجد در هر استان و یا هر شهرستانی یک مدرسه وابسته به خود داشته باشد. من 3، 4 سال در ارتباط با نظام آموزشی مدرسه مطالعه کردم، قصد دارم یک نظام آموزشی را تدوین کنم. تا بخش‌هایی از آن را انجام دادم. با یکی از مدیران مدارس جلساتی برای تکمیل این طرح داریم.