به دنبال جاودانه کردن قهرمان‌ها؛ پیوست‌های فرهنگی انیمیشن سینمایی ‏‏«فهرست مقدس»‏‏

سرویس حاشیه نگاری_محسن شهمیرزادی: آمار‌های پژوهش بسیار جالبند. در ژاپن از 10 قهرمان کودکان همگی ژاپنی هستند. در چین 5 قهرمان آمریکایی، 3 ژاپنی و 2 چینی حضور دارند. اما هر 10 قهرمان کودکان ایرانی، آمریکایی هستند. این قبیل آمارها و گزارش‌ها سال‌هاست مساله دغدغه‌مندان فرهنگی شده است اما همواره «تاسف خوردن» را می‌توان برجسته‌ترین عملکرد در برابر این بحران دانست. تجربه شکست‌خورده دارا و سارا در برابر رشد بن‌تن و بتمن موجب شد تا بازار کالاهای فرهنگی در ایران به صورت کامل به دست قهرمان‌های غربی بیفتد و تولیدکننده‌های ایرانی نیز برای بقا در بازار مجبور به استفاده از برندهای هالیوودی شوند.

اما در سال اخیر تحولاتی جدی صنعت برند ایرانی را دگرگون کرد. تولید انیمیشن‌های باکیفیت به‌رغم بی‌مهری سینماداران توانست اقبال تماشاگران ایرانی را به خود جلب کند و پیوست‌های فرهنگی این انیمیشن‌ها نظیر نوشت‌افزار، لیوان، تی‌شرت، کیف و کفش و... توانستند در بازار مدعیان فرنگی خودنمایی کنند. اما این بار «فهرست مقدس» با درخشش در جشنواره‌ها و جهشی بزرگ در انیمیشن، تمام نگاه‌ها را خیره به اکران عمومی خود کرد. اکرانی که با بی‌مهری هر چه تمام‌تر نهاد‌های دولتی در ارائه مجوز و سپس سینماداران در اختصاص سانس 2 سال به تعویق افتاد و هم‌اکنون به صورت محدود و در گروه آزاد روی پرده رفته است. هرچند فهرست مقدس بزودی خود را به مخاطبان نشان خواهد داد، اما این انیمیشن تنها در فرم و محتوا حرفه‌ای عمل نکرده بلکه با ارائه پیوست فرهنگی قدرتمندی به صورت جدی قصد ورود به بازار محصولات فرهنگی را دارد. «بازی رومیزی»، «بازی تلفن همراه»،«کمیک بوک»،«تی‌شرت»، «نوشت‌افزار» و... تنها بخشی از زنجیره پیوست فرهنگی فهرست مقدس است که این انیمیشن را احتمالا جزو متفاوت‌ترین و ماندگارترین‌های سینمای ایران خواهد ساخت. با علی جاودانی، معاون تجاری‌سازی مرکز اوج کودک و نوجوان به گفت‌وگو نشستیم و از روند تجاری‌سازی برند  فهرست مقدس صحبت کردیم.

«بت‌من»‌ها با تجاری شدن قهرمان شدند

جاودانی با اشاره به اهمیت شخصیت‌پردازی و قهرمان‌پروری در سینمای جهان اظهار داشت: اتفاقی که در دنیا هم‌اکنون در حال رخ دادن است، به این پدیده برمی‌گردد که تعداد زیادی از برندها محصولات خود را در قالب مجموعه‌ای از کالاهای به هم مرتبط عرضه می‌کنند. از این میان چند برند شاخص گستره بیشتری از بازار را در اختیار می‌گیرند و تبدیل به برند اصلی می‌شوند که به همین واسطه می‌توان پدیده‌های «مرد عنکبوتی»، «فروزن»، «بتمن» و... را در قالب‌های مختلف کالاهای فرهنگی مشاهده کرد. شما اگر بررسی کنید متوجه خواهید شد ده‌ها گونه از این نوع شخصیت‌ها در سینما وجود داشته  و با استفاده از آنها صنعتی در فروش محصولات فرهنگی رشد یافته که در ابعاد گسترده‌ای از  سبک زندگی مخاطبان خود را تحت تاثیر قرار داده است. وی افزود: این محصولات فرهنگی دیگر خودشان تبدیل به یک کالای مجزا شده‌اند. در واقع فارغ از برند و فیلمی که شخصیت در آن مطرح است، کالایی را شاهد هستیم که قابلیت داد و ستد و فروش دارد. این پیوست فرهنگی در حوزه اقتصاد هم درآمدزاست و علاوه بر اینکه یک شخصیت تبدیل به برند می‌شود، از تولید کالاهای مرتبط با برند درآمد‌های سرشاری کسب می‌شود.

قتل کاراکترها در وقت اضافه

معاونت تجاری‌سازی مرکز اوج کودک و نوجوان با بیان اینکه سازوکار صنعت فرهنگ در ایران بشدت غیرحرفه‌ای است، افزود: در ایران اما اتفاق دیگری روی می‌دهد. ما تمام تلاش‌مان را خرج  تولید آن برنامه تلویزیونی یا فیلم سینمایی می‌کنیم و توجهی به کاراکترها نداریم. به محض اینکه بعد از چند هفته اکران فیلم تمام شد، شخصیت‌های آن هم به تاریخ می‌پیوندند. متاسفانه بزرگ‌ترین متولی این کار صداوسیماست که بعد از نمایش فیلم‌هایش عملا کاراکترها از بین می‌روند. زمانی که بزرگ‌ترین تولیدکننده محتوای رسانه‌ای کشور چنین رویکردی نسبت به اقتصاد رسانه دارد، طبیعتا سینما هم دنباله‌رو آن بوده و کاراکترها با زحمت تمام به محبوبیت و شهرت رسیده و بعد از مدتی از دیدگان محو می‌شوند. 

به دنبال ارزشمند کردن ایرانی

اما هم‌اکنون نکته‌ای که در مرکز اوج کودک و نوجوان مورد اهمیت قرار گرفته، چرخه زندگی محصول ایرانی است. این چرخه در سینما معمولا کمتر از یک ماه است و در تلویزیون نیز بستگی به بازه پخش آن دارد.  ما بنا داریم این محصولات وارد زندگی مردم شود. بویژه مخاطب کودک و نوجوان که اصلی‌ترین محور مرکز اوج کودک محسوب می‌شود. ما احساس می‌کنیم جای این پدیده  - پیوست فرهنگی- در بازار ایران بشدت خالی است. وقتی یک نوجوان برای خرید محصولی به بازار مراجعه می‌کند، هیچ نشان و خبری از کالاهای با برند ایرانی نیست. ما در این مرکز به دنبال درآمد مالی نیستیم، بلکه در پی ایجاد درآمد مالی برای تولیدکننده‌های داخلی هستیم. ما رایت‌سازی می‌کنیم. این رایت‌ها را در اختیار تولیدکننده‌های داخلی قرار می‌دهیم. آنها هستند که بر اساس دانش تخصصی رشته کاری خودشان اقدام به تجاری‌سازی و فروش محصولات با برند فهرست مقدس یا سایر فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند. آنچه ما در پی آن هستیم، ایجاد ارزش برای محصولات ایرانی است. نکته اینجاست که ممکن است این اتفاق درآمد مالی زیادی ایجاد نکند اما با ایجاد برند مخاطب به آن افتخار کرده و تا به وجود آمدن محصول بعدی- مثلا فهرست مقدس- آن برند را زنده نگه می‌دارد.

کودکان ایرانی غربی‌تر شدند!

جاودانی در پاسخ به این مقوله که طبق تحقیقات از میان 10 کاراکتر برتر کودکان ایرانی هر 10 تا هالیوودی و غربی هستند، اظهار داشت: من در تحلیلی شنیدم که در یکی از کودکستان‌ها از بچه‌ها خواسته شد عکس پدر خود را نقاشی کنند، آنها نتوانسته بودند چنین کاری انجام دهند اما در مقابل از آنها خواستند «بن‌تن» را نقاشی کنند، همه نقاشی این شخصیت را کشیدند. این اتفاق برای «باربی» و... نیز به طور مشابه رخ داد.  اینها نشان می‌دهد که عملکرد ما در حوزه برندینگ محصولات فرهنگی به چه صورت بوده است، البته باید توجه داشت که توسعه «پیوست فرهنگی» توصیه رهبری است. ما همین الان افرادی را داریم که نقد دارند محصولات فرهنگی وارد مقولات تجاری شوند، اما به نظرم در حوزه اقتصاد مقاومتی نخستین کاری که در حیطه فرهنگی باید صورت بگیرد، این است که باید پیوست فرهنگی هر محصول را برای ادامه بقای آن کاراکتر طراحی کنیم. باید کاری کنیم که اگر مردم به محصولات فرهنگی احتیاج داشتند تنها سراغ کالاهای ایرانی بروند.

تردید را از تولید‌کنندگان دور کردیم

ما تجربه موفقی را در حوزه لوازم‌التحریر در شهریورماه گذراندیم. 3 سریال کودک و نوجوان به نام‌های «بچه‌های ساختمان گل‌ها»، «پیم و پم» و «اتل متل یه جنگل» در تلویزیون داشتیم که تقریبا حدود 40 نوع محصول مختلف پیرامون کاراکترهای این سریال کودک نظیر لیوان، پیکسل، نوشت‌افزار و... تولید کردیم و با تبلیغات خوبی که در آن زمان صورت پذیرفت، می‌توانیم ادعا کنیم تمام تولیدات ما به فروش رفت. این درحالی صورت پذیرفت که تعداد انبوهی از محصولات ایرانی در انبار خاک می‌خورد و از تجربه شکست دارا و سارا تا انیمیشن‌های متاخر همگی پیوست فرهنگی را در بحرانی بزرگ دیدند که امکان سوددهی ندارد. تجربه‌های شکست‌خورده باعث شده بود تولیدکننده‌ها به سختی به میدان بیایند و همواره با تردید به سمت تولید برند‌های ایرانی قدم بردارند. اما با تجربه موفقی که از پیش گذراندیم همه آنها علاقه‌مندند با ما همکاری کنند و از همین الان آمادگی خود را برای تولید محصولات جدید اعلام کرده‌اند. این اتفاقی است که نشان می‌دهد اگر ما فعالیت فرهنگی ایرانی خود را به صورت حرفه‌ای و حساب‌شده و بموقع انجام دهیم، بی‌شک با اقبال مخاطب مواجه خواهد شد. تجربه نشان داده است اگر لوازم‌ تحریر را در زمستان منتشر کنیم شکست می‌خورد، تی‌شرت انیمیشن در پاییز فروخته شده و شکست خورده است. همه اینها بیانگر آن است که ما در عرضه محصولات، حرفه‌ای وارد نشدیم و این مقوله  موجب شکست خواهد شد. ما تلاش کردیم تا از پیوست‌های فرهنگی آن 3 سریال کودک و نوجوان بموقع رونمایی کنیم و با تشخیص بازار هدف، آن را در میان مخاطبان بالفعل عرضه کردیم.

فهرست مقدس اولین‌ها

در حوزه فهرست مقدس شرایط متفاوت است. مخاطب این انیمیشن نوجوان، جوان و بزرگسال است و دیگر با مخاطب کودک روبه‌رو نیستیم. از این جهت شرایط سخت‌تر است، رقبای هالیوودی در این زمینه بیشتر هستند. نمادسازی و اثرات فرهنگی آنها نیز  در دل این اقشار جای گرفته و تغییر آن به صورت آسان امکان‌پذیر نیست. با این حال با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته آینده‌ای موفقیت‌آمیز برای محصولات فرهنگی با برند فهرست مقدس را پیش‌بینی می‌کنیم. ما در فهرست مقدس با سیاست مشارکتی ورود کردیم. گستره این محصولات وسیع بوده و اقلام متفاوتی را شامل می‌شود که مناسب نسل نوجوان، جوان و بزرگسال است. اقلامی نظیر بازی رومیزی، نوشت‌افزار، پوشاک، پک نرم‌افزار‌های آموزشی، کتاب کمیک، لیوان، کتاب هنری، بازی موبایلی، نرم‌افزار تلفن همراه و... که در دست تولیدند و ان‌شاءالله اتفاق خوبی را در صنعت فرهنگی ایران رقم خواهند زد.

برای نخستین‌بار در ایران، بازی رومیزی یک فیلم سینمایی طراحی شده است که سناریوی بازی بر اساس سناریوی فیلم بوده و نظیر آن تا به حال دیده نشده است و با بررسی‌هایی که انجام داده‌ایم متوجه شدیم نسل جدید بتدریج دارد به سمت بازی‌های رومیزی می‌رود. کافه‌ها و رستوران‌هایی که چنین امکاناتی را در خود دارند، مورد استقبال قرار گرفته و احتمالا بازی‌های رومیزی بخش بزرگی از بازار را در بر خواهد گرفت. قشر خاکستری ما بشدت علاقه‌مند به این حوزه بوده و در بازی طراحی شده ما از سناریو تا طرح جلد و... تلاش داشتیم تا با مخاطب عام و خاکستری ارتباط برقرار کنیم و با جذابیت‌های فرمی و دراماتیک او را با مفاهیم قرآنی که در داستان فهرست مقدس وجود دارد، پیوند بزنیم. کتاب تصویری یا همان کمیک نیز از جمله محصولات منحصر به فردی است که برای مخاطب نوجوان طراحی شده است که توسط بهترین نقاشان و طراحان ایران قصه فیلم را صحنه به صحنه به صورت تصویری روایت می‌کند. علاوه بر این ما قابلیت ارزش افزوده بر این کتاب را افزودیم تا به وسیله تلفن همراه و زمانی که دوربین گوشی روی عکس‌ها قرار بگیرد، نسخه فیلم مربوط به آن پلان به نمایش درآید.  در حوزه نرم‌افزار تلفن همراه نیز تلاش داریم سرویس آموزشی انیمیشن را به همراه جدیدترین نسخه آموزشی نرم‌افزار  3dmax با نام فهرست مقدس برای علاقه‌مندان عرضه کنیم تا کسانی که مستعد ورود به این عرضه هستند مورد حمایت قرار گیرند.