تهران: نسبت آوینی و مارکسیسم در مناظره نبوی و فراستی+تصاویر

به گزارش حلقه وصل، اولین دوره جشنواره فیلم کوتاه سما با یاد سید شهیدان اهل قلم سید مرتضی آوینی و با موضوع سبک زندگی اسلامی ایرانی روز گذشته در سالن یک سینما فلسطین افتتاح شد.          
در این مراسم بحثی پیرامون دیدگاه شهید آوینی در نقد با حضور اکبر نبوی و مسعود فراستی برگزار شد. فراستی با پل زدن به دیدگاه آوینی درباره نقد هیچکاک گفت: آوینی معتقد است که هیچکاک استاد مطلق سینماست. او معتقد است سینما یک قالب مستقل به صورت یک سیر روحی است و عقل بعد از آن می آید. همچنین آوینی معتقد است سینما هنر فضاست و هنر نیز از پسِ سرگرمی به وجود می‌آید. متأسفانه دیدگاه ما درباره سرگرمی در دهه 60 نازل شد. مرتضی به تبع هیچکاک معتقد است یک هنرمند در سینما باید بهای گرافی برای خودش بدهد که آن بها سرگرمی است. سینما پیام، ادبیات و فلسفه نیست بلکه سینما سینماست و یک سیر روحی است که در مخاطب ایجاد می‌کند و تجربه‌های انجام نشده ما را قابل درک می‌کند.

نبوی نیز در ادامه با اشاره به دیدگاه شهید آوینی در نقد توضیح داد: باید به این مسأله توجه کنیم که شهید یک سالک مستمر است که یک سیرورت مستمر را تجربه می‌کند و دائم در حال حرکت به سمت افق‌های بالاتر است. نقد از دیدگاه آوینی به این اعتبار سلوک مستمر، در یک ساحت قرار نمی گیرد. شاید به اعتبار این مسأله شهید در یک نقطه متوقف نمی شود. اگر شهید این سلوک مستمر را نداشت، با یک تحلیلگر عادی روبرو بودید. نظرگاه های او نسبت به موسیقی فیلم یک دیدگاه خاص بود و به مرور این دیدگاه نسبت تغییر کرد.

این منتقد درباره نقدهای شهید آوینی نیز یادآور شد: متأسفانه بیماری را از دهه 60 داشتیم و شهید هم گریزی از آن نداشت و آن مایه ادبیات چپ مارکسیستی در این کشور است. شهید در سایه نقد متأثر از این ادبیات بود.

فراستی نیز در ادامه این مطلب گفت: شکی در این که آوینی سالک بود، نیست اما معنیش این نیست که نظراتش دائم تغییر می کرد. بعضی از نظرات او اصلا تغییر نمی کرد. ویرایش مطالب سینمایی مرتضی آوینی در اوایل کارم به عهده من بود و آخر نظر او نشان دهنده معیار شناخت اوست. اصلا معتقد به این نیستم که او متأثر از مارکسیسم یا لیبرالیسم بود. مارکسیست ها اصل را نه بر فرد، بلکه بر جلو رفتن رسالت می گذاشتند.

وی افزود: هنر برای مارکسیست ها وسیله ای برای تبلیغات است که می خواهد کارگر را بر مسند قدرت بنشاند. نقدهای ملهم از مارکسیسم روی تاریخ استوار است و نه فرد. قطعا مارکسیست ها دشمن جدی هیچکاک هستند. مرتضی هیچکاک را استاد مطلق سینما در سال های آخر بیان نظرات خود می داند و حداقل در سال های آخر براساس این محور حرکت می کند.

این منتقد در رابطه با تکنیک و فرم از منظر شهید آوینی بیان کرد: او از کلمه تکنیک به جای فرم استفاده می کند و تفسیر او از فرم تکنیک است. او معتقد است که محتوا از پسِ فرم می آید و محتوا نیز بدون فرم معنا ندارد. او جزو معدود آدم های بعد از انقلاب است که این موضوع را می فهمد و تئوریزه می کند.

نبوی در پاسخ به فراستی توضیح داد: محتوای آثار آوینی به عنوان یک حکیم مسلمان متأثر از مارکسیست نیست بلکه ادبیات و نوع تیتر زدن ها و لحن پرخاشجویانه اش نشانه این تأثیرپذیری ناخودآگاه است. به نظرم به طور مطلق امکان صحبت درباره پدیده های اجتماعی وجود ندارد و همه چیز نسبی است. سینما دارای ساحت صنعت، هنر و رسانه است. رسانه بدون پیام واجد معانی نمی شود که بخواهیم درباره آن صحبت کنیم.

وی افزود: سالک به طور منظم به افق های بالاتر دست پیدا می کند اما این به معنای فراموش کردن اصول گذشته نیست. نقد یک اثر سینمایی نسبت مهمی با کسی دارد که می خواهد این نقد را انجام دهد. بهترین زمان برای نقد که نوعی از داوری است، زمانی است که انسان در مرحله گشایش و بسط روحی است. این ها در آثار شهید آوینی هم قابل مشاهده است.

فراستی در ادامه پاسخ داد: مرتضی به درستی می گوید همه سینما یعنی هیچکاک. به نظر خودم هیچکاک مظهر سینماست و سینما یک موجود مستقل زنده است که هم صنعت و گاهی هنر است و باید هر دو وجه صنعتی و پیام را طی کند. نقد مطالبی که آوینی به نام گلزار برای مخملباف و مهرجویی نوشته هرگز مارکسیستی نیست. تند و بی رحم بودن بودن نشانه مارکسیستی بودن نیست. او جای نقد را با نسیه عوض نمی کند و با مخاطب و اثر شوخی ندارد.

این منتقد با اشاره به اینکه هر اثری باید حرف خودش را بگوید، افزود: اثری که خودش را با سنجاق به صاحبش می چسباند، اثر هنری نیست بلکه باید مستقل از صاحبش باایستد و از خودش دفاع کند. معمولا از اثر حرکت می کنند، نه نام کارگردان و آفریننده اثر و مرتضی به همین مسأله معتقد است. اول ما به روایت توجه می کنیم و در آخر به راوی یعنی مؤلف و آفریننده اثر می رسیم. نقدهایی که او با نام مرتضی امضا کرده به طور اساسی آثاری است که به عنوان یک متفکر انقلابی معرفی می شود. وجه سلبی نقدها زمانی است که خودش را به عنوان فرهاد گلزار معرفی می کند و تندی به خرج می دهد.

نبوی پاسخ داد: ما در نقد سلب و ایجاب نداریم. منتقد باید احساسات خود را برای نقد کنترل کند. در اصول و مبانی نگاه معرفتی شهید آوینی شاخص های خوبی برای جوانان است که اصلا مطلق نیست.

فراستی در پایان در پاسخ به نبوی گفت: نظرات مرتضی مطلق است. معیار او به طور مطلق محتوا نیست. او مهمترین، تئوریک ترین و جدی تری تئوریسین عرصه انقلاب اسلامی است که از روشن فکری عبور می کند. اسلوب نقد مرتضی از اثر به موثر و از فرم به محتوا به طور مطلق است. مرتضی تمام احساسات را در نقد خود به کار می برد و در واقع خودش را از اثرش حذف نمی کند. این در زمانی که شیفته«مهاجر» حاتمی کیا و یا عصبانی از «هامون» مهرجویی است، احساس می شود.