چرا زنگنه از پالایشگاه ستاره خلیج فارس عصبانی بود؟

به گزارش حلقه وصل، فرهاد احمدی مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت با اشاره به ظرفیت کشور برای توسعه پارک‌های شیمیایی گفت: در بسیاری از کشورهای دنیا، توسعه پارک‌های شیمیایی در کنار پتروپالایشگاه‌ها موجب تکمیل زنجیره ارزش شده است. توسعه پارک‌های شیمیایی حتی در دستور کار کشورهایی که از منابع هیدروکربوی نیز بی‌بهره‌اند قرار گرفته است.

وی ادامه داد: کشورهای پیشرو در تکمیل زنجیره ارزش منابع پایین‌دستی نفت توانسته‌اند از سویی اشتغال، اقتصاد و درآمدزایی بالایی در این حوزه ایجاد کنند و از سویی دیگر با تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر (بیش از ۶۰۰۰ نوع محصول) نیازهای داخلی خود را تامین کرده و حتی در حوزه صادرات محصولات شیمیایی نیز نقش بسزایی ایفا کنند.

احمدی گفت: رویکرد اصلی این کشورها تجمیع و تکمیل زنجیره ارزش از طریق توسعه پارک‌های شیمیایی ذیل پتروپالایشگاه‌ها است. به عنوان نمونه، ۱۰ کشور برتر تکمیل زنجیره ارزش از طریق توسعه پارک‌های شیمیایی عبارت است از (جدول ۱):

جدول ۱- ارزش فروش محصولات شیمیایی کشورهای مختلف

تصویر ۱- ۱۰ کشور برتر صادرکننده مواد شیمیایی در سال ۲۰۱۸

*تجربه کشورهای پیشرو در توسعه پارک‌های شیمیایی

مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت گفت: رشد اقتصادی و توسعه کشورهای آمریکا و تایوان به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار مصرف پلاستیک جهان، بیانگر رشد و توسعه صنعت پتروشیمیایی آنها است. همچنین اگر بخواهیم کشور کره‌جنوبی که واردکننده نفت و گاز و رتبه پنجم کشورهای صادرکننده مواد شیمیایی را دارا است را با کشور خودمان ایران مقایسه کنیم، نشان می‌دهد ارزش صادراتی محصولات شیمیایی ایران تنها ۶.۵ درصد کره جنوبی است.

وی ادامه داد: کره جنوبی دارای سه هاب شیمیایی بزرگ به نام پارک‌های شیمیایی دائسان، یئوسو و اولسان است که مجتمع پارک شیمیایی یئوسو آن در ذیل یک پالایشگاه ۸۰۰ هزار بشکه‌ای ایجاد شده ‌است و در زنجیره ارزش از خوراک نفتا تا حدود ۳۰ محصول انتهایی با ارزش افزوده بیشتر تولید می‌کند و در سال ۲۰۱۸ ارزش فروش داخلی آن ۷۵ میلیارد دلار و ارزش صادراتی آن ۳۱ میلیارد دلار بوده ‌است.

احمدی گفت: کشور سنگاپور فاقد منابع هیدروکربوری است اما در حال حاضر جزیره جورانگ در این کشور به عنوان سومین مرکز پالایش جهان شناخته می‌شود و با داشتن ۴.۱ میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایشی، یکی از کشورهای پیشرو در صنایع شیمیایی تبدیل شده ‌است. توجه داشته باشید که سنگاپور هیچ نفت و گازی ندارد اما صادرات مواد شیمیایی کشور سنگاپور در سال ۲۰۲۰، حدود ۵۴ میلیارد دلار بوده است. این میزان صادرات، معادل ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است.

*نخستین گام برای توسعه پارک‌های شیمیایی، احداث پتروپالایشگاه است

مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت خاطرنشان کرد: احداث‌ پارک‌های شیمیایی بر معنای تجمیع واحدهای بهم پیوسته تولیدی به جای ایجاد واحدهای تولیدی مجزاست. نخستین گام برای ایجاد این پارک‌ها، احداث پتروپالایشگاه‌ها ذیل یک برنامه جامع است. بعد از احداث پتروپالایشگاه زنجیره ارزش و واحدهای پایین‌دستی ذیل آن تعریف می‌شود.

وی ادامه داد: بگذارید از نظر مزایای اقتصادی ایجاد پتروپالایشگاه‌ها و توسعه زنجیره ارزش مثالی بزنیم تا تداعی آن در ذهن ملموس‌تر باشد. اگر نفت خام را به عنوان ماده اولیه زنجیره ارزش دریافت کنیم، سپس در واحد تقطیر، نفتا تولید کنیم و سپس از نفتا، بنزن و از بنزن، استایرن و از از استایرن، رزین‌ها را تولید کنیم، یعنی تکمیل زنجیره مواد تولیدی از نفت خام تا ۴ لایه را ایجاد کرده‌ایم. با این اقدام ارزش اقتصادی از ۳۵۲ دلار در هر تن نفت خام به ۲۵۹۰ دلار در هر تن رزین‌ها افزایش می‌یابد و این یعنی حدود ۸ برابر ارزش افزوده از خام فروشی نفت.

تصویر ۲

* بی‌برنامگی و خلاء مدیریتی در وزارت نفت برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی

احمدی گفت: ایران بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی و ۱۵۷ میلیارد بشکه ذخایر قابل برداشت نفت خام دارد و بدین ترتیب در مجموع ذخایر نفت و گاز رتبه اول در دنیا را به خود اختصاص داده ‌است. موقعیت جغرافیایی ایران باعث شده که پتانسیل بالقوه‌ای برای توسعه زنجیره ارزش در صنعت نفت کشور وجود داشته باشد. در نتیجه برنامه‌ریزی برای احداث پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی در کشور بیش از گذشته لازم و ضروری است.

مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت افزود: سواحل جنوبی کشور از جمله مناطقی مثل اروند، بندر گناوه، منطقه ویژه پارسیان، بندرعباس و بندر جاسک و بندرچابهار ظرفیت بالقوه‌ای برای توسعه صنایع پایین دستی نفت، پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی دارند. سواحل ایران به دلیل دسترسی به خوراک، دسترسی به بازارهای مصرف از طریق بنادر تجاری، دسترسی به آب صنعتی و سایر مزایای تجاری، مستعد توسعه پارک‌های شیمیایی هستند.

وی ادامه داد: خلاء‌های برنامه‌ریزی و مدیریتی مهمی در مجموعه وزارت نفت در حوزه احداث پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی وجود دارد. به نظر بنده وزارت نفت باید مطابق ماده ۱ حوزه اختیارات و وظایف خود، در راستای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی بر احداث پارک‌های شیمیایی در کشور را اقداماتی را در دستور کار قرار دهد. در این بین پای کار آوردن بخش خصوصی از طریق اعطای مشوق‌های اقتصادی می‌تواند بسیار موثر باشد.

احمدی گفت: در میان سواحل جنوبی، بندر جاسک که در کنار سواحل عمان (مکران) و اقیانوس هند واقع شده است، به دلیل موقعیت خود دارای مزایای فراوانی است که از آن به عنوان گنج پنهان توسعه صنایع نفتی ایران نام برده می‌شود و سرمایه‌گذاران خارجی به ویژه هندی‌ها علاقه زیادی برای سرمایه‌گذاری نشان داده‌اند.

مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت گفت: از طرفی از میان ۵ طرح پتروپالایشی با خوراک نفت خام به ظرفیت یک میلیون و دویست هزار بشکه در روز نیز که از وزارت نفت مجوز احداث با شرایط تنفس خوراک در سواحل جنوبی کشور را داده است ۳ تای آن در بندر جاسک قرار گرفته که خود بیانگر اهمیت این بندر بوده و توسعه و تکمیل زنجیره ارزش در این بندر، درآمدزایی و اشتغال قابل توجهی را در پی خواهد داشت (تصویر ۳).

تصویر ۳ – طرح‌های پتروپالایشی کشور

*ناراحتی زنگنه از طرح ستاره خلیج فارس این بود که نمی‌توانست آن را تکمیل نکند

وی گفت: پس از تصویب قانون «توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» توسط مجلس شورای اسلامی، آیین‌نامه اجرایی این قانون توسط هیأت وزیران تصویب شده و در تاریخ ۲۹ دی ماه ۹۸ توسط رئیس جمهوری ابلاغ شد و وزارت نفت نسبت به اعلان فراخوانِ جذب سرمایه‌گذار احداث پتروپالایشگاه‌ها و بررسی درخواست‌ها موظف به اقدام شد.

احمدی افزود: در نهایت پس از چند مرحله غربالگری شرکت‌ها از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی ۸ طرح بزرگ به مجموع ظرفیت حدود ۲ میلیون بشکه در روز نفت و میعانات گازی برای دریافت تنفس خوراک برگزیده شدند. ولی متاسفانه اجرای این قانون در همین مرحله باقی مانده است و کلید خوردن و اجرایی شدن این طرح‌ها همچنان در انتظار برگزاری جلسه صندوق توسعه ملی با حضور رئیس جمهور است. این طور به نظر می‌رسد که این طرح‌ها از اولویت‌های دولت در شرایط کنونی خارج شده است.

مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت گفت: البته وزیر محترم نفت اعتقادی به پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌سازی ندارند و فرموده‌اند پالایشگاه‌سازی اقتصادی نیست و گاهی اوقات نیز چیزی شبیه این می‌گویند که پالایشگاه سازی کثافت‌کاری است. در نتیجه پیگیری جدی نیز توسط وزارت نفت برای کلید خوردن طرح‌های پتروپالایشی انجام نشده است و به نظر می‌رسد مجموعه دولت عزمی برای انجام این کار ندارند.

وی اظهار داشت: در ابتدای وزارت آقای زنگنه در سال ۹۲، ایشان از طرح ستاره خلیج فارس به عنوان سوء مدیریت یاد می‌کردند و فرمودند باید Case Study  شده و در دانشگاه‌ها تدریس شود. اوج ناراحتی و عصبانیت ایشان از ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس که از آن با عنوان «یک اغتشاش مدیریتی  نام بردند»، به این  دلیل بود که این پروژه با پیشرفت ۷۰ درصدی در سال ۹۲ تحویل ایشان داده شد و وزارت نفت نمی‌توانست تکمیل این پروژه را متوقف کند.

احمدی در پایان خاطرنشان کرد: هیچ یک از طرح‌های پالایشی دیگر حتی طرح سیراف که طرح پیشنهادی خود وزیر نفت است نیز به ثمر نرسیده است. در نتیجه با این تفکرات وزیر نفت، عدم اجرایی شدن طرح‌های پتروپالایشی خیلی دور از انتظار نبوده و نیست و متأسفانه همین رویکرد فعلی وزارت نفت ما را از برنامه توسعه و تکمیل زنجیره ارزش پتروپالایشگاه‌ها و کسب سهم اقتصادی آن از بازارهای بین‌المللی خیلی عقب انداخته است و باید با سرعت و همکاری همه قوا برای این هدف گام برداریم.