به «مساجد» بازگردیم؛ نگاهی بر نقش موثر مساجد در تاریخ انقلاب

سرویس حاشیه نگاری_محمد مرشد: در کشورهای اسلامی در دوران‌های مختلف تاریخی مساجد به عنوان مراکز دینی، نقش ویژه‌‌ای در تربیت، انسان سازی و بالا بردن معرفت و بینش سیاسی افراد جامعه داشته اند. در تاریخ معاصر ایران نیز مساجد به عنوان مراکز ثقل فرهنگی، سرمنشا آغاز تحولات تاریخ سازی چون قیام مردمی علیه رژیم طاغوت بوده اند.

از ابتدای نهضت اسلامی در ایران، وعاظ و مبلغان انقلابی در در تجمع‌های مردمی در مساجد به روشنگری علیه طاغوت می‌پرداختند و منابر مساجد به عنوان پرنفوذترین رسانه وقت، به  طور تمام و کمال تحت اختیار انقلابیون درآمده بود. سخنان افشاگرانه و تاریخی امام خمینی(ره) علیه خیانت‌های شاه در جمع مردم در مسجد اعظم قم در تاریخ 26  فروردین 1343 به عنوان نقطه عطفی در خیزش انقلابی مردم در تاریخ ماندگار شده است.

بعد از انقلاب اسلامی مساجد بیش از پیش سامان یافتند و تا حدی به جایگاه اصیل خود در رشد پایه‌های دینی و معرفتی جامعه بازگشتند. در این دوران مساجد غیر از دارا بودن کارکرد اصلی خود یعنی عبادتگاه و محل برگزاری اعمال دینی و عبادی، به مراکز و آموزشگاه‌های فراگیر فرهنگی، هنری و حتی نظامی برای نسل جوان متاثر از فضای انقلاب تبدیل شده بود. از مسائل عقیدتی و سیاسی گرفته تا فنون هنری مختلف همچون نویسندگی و سینما در مراکز فرهنگی مساجد آموزش داده می‌شد و بدین ترتیب بود که بخشی از کادر سازی نیروهای انقلابی برای بر عهده گرفتن مسئولیت‌های نظام نوپای اسلامی در حوزه‌های مختلف در گعده‌های آموزشی و فرهنگی مساجد صورت گرفت.

در زمان 8 سال دفاع مقدس نیز ایفای نقش ارتباطی بین مردم و جبهه‌های جنگ، بیش از پیش بر اهمیت کاربردی مساجد افزود. در این دوران مساجد به مراکزی برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی‌ و تامین و اعزام نیروهای مردمی و داوطلب به جبهه‌های جنگ تبدیل شدند. امامان جماعت و روحانیون در این مقطع نقش مهمی در هدایت و سازماندهی جوانان انقلابی و گسیل ظرفیت‌های مردمی به میادین نبرد ایفا می‌کردند.

با تاکیداتی که امام خمینی(ره) درباره حضور و فعالیت مردم در مساجد داشتند تا ابتدای دهه 70 روند رو به رشد جایگاه مساجد در جامعه به درستی پیش می‌رفت. اما در دهه 70 و در دوران سازندگی با اتخاذ سیاست‌های مشکوک و سوال برانگیز از سوی مسئولین وقت و به خصوص آقای کرباسچی شهردار تهران، ورق به طور کلی برگشت. با اجرایی شدن این سیات‌ها، فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ در محلات شکل گرفتند و به تدریج مساجد از جایگاه محور بودن خارج شدند و همه آن دست از هنرها و فعالیت‌هایی که جایی در مساجد نداشتند در بستر فرهنگسراها به میان مردم آمدند. از آن زمان بود که دوران افول مساجد شروع شد و تا امروز نیز با وجود تلاش‌های نهادهای فرهنگی خارج از دولت، به جایگاه تاثیرگذار پیشین بازنگشته اند.

اکنون که صحبت از اولویت‌های فرهنگی دولت آینده در میان است باید بیش از پیش به مسئله مسجد پرداخت و برای بازیابی نقش آن در جامعه پرمعضل امروز برنامه ریزی کرد. فعالیت‌های خودجوش کانون‌های فرهنگی و پایگاه‌های بسیج در سال‌های اخیر نشان داده مساجد همچنان ظرفیت جذب نسل جدید را دار هستند و از قضا اثرات سوئی که سبک زندگی مدرن بر روح و جان شهروندان امروز جامعه باقی گذاشته، بیش از پیش آنها را تشنه آرامش معنوی مساجد ساخته است.

 در این میان باید اهتمام رسانه‌ها و اثرگذاران فرهنگی بر این باشد تا از دولت آینده مطالبه کنند و بخواهند در برنامه‌ریزی کلان و استراتژیک خود سهم ویژه‌ای برای مساجد در نظر بگیرند.