به گزارش حلقه وصل، یکی از مهمترین مشکلات کشور در سال های اخیر و همزمان با بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا، کسری بودجه چشمگیر دولت است.
بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در تاریخ ۴ آذرماه به این موضوع اختصاص داشت. هرچند متن کامل بیانات معظم له در این جلسه هنوز به طور کامل منتشر نشده است ولی اخیرا برخی از حاضران در این جلسه، توضیحاتی درباره مباحث مطرح شده درباره این موضوع در این جلسه ارائه کرده اند.
محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی و یکی از اعضای شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا که در این جلسه حضور داشت، گفت: «رهبر انقلاب در جلسه شورای هماهنگی سران قوا که در خدمت ایشان بودیم از کسری بودجه به‌عنوان ام‌الخبائث یاد کردند».
دیروز هم محمدباقر قالیباف رئیس مجلس در جلسه هیات عمومی دیوان محاسبات گفت: «رهبر معظم انقلاب می فرمایند کسری بودجه ام الخبائث است».
«ام الخبائث» به معنای مادر پلیدی ها و تباهی هاست و در روایات اهل بیت، از شراب به عنوان «ام الخبائث» یاد شده است. حال این سوال مطرح می‌شود که چرا رهبر معظم انقلاب از این تعبیر صریح و تند برای توصیف کسری بودجه استفاده کرده اند؟
*دیدگاه نمایندگان و کارشناسان درباره نقش کسری بودجه در ایجاد مشکلات اقتصادی
رئیس مجلس در جلسه دیروز با مدیران ارشد دیوان محاسبات درباره این موضوع گفت: «در یک نگاه کلان و عمومی، منظور از سیاست مالی جیب دولت و سیاست پولی به معنای جیب مردم است. زمانی که حرف از جیب دولت می زنیم یعنی دولت ها بودجه را با کسری تدوین می‌کنند به این معنا که علاوه بر کسری در تراز عملیاتی، درآمدهای پایدار و مصارف نیز با یکدیگر همخوانی ندارد. کسری در سیاست مالی به کسری در سیاست پولی یعنی جیب مردم از طریق ناترازی بانک ها، افزایش پایه پولی، افزایش نقدینگی و ... تبدیل می شود. در نتیجه جیب مردم خالی خواهد شد».
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس هم درباره این موضوع گفت: «توجه داشته باشیم که چالش عمده اقتصادی ما تورم و کاهش مستمر ارزش ریال است که علت اصلی آن استقراض دولت از بانک مرکزی و تزریق پول پرقدرت به اقتصاد به‌دلیل کسری بودجه است، به این ترتیب برای حل آن باید مشکل کسری بودجه را رفع و تعیین تکلیف کنیم».
محمدهادی سبحانیان سرپرست سابق معاونت اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس و مشاور فعلی این مرکز پژوهشی درباره اینکه چرا رهبر انقلاب از تعبیر «ام الخبائث» برای توصیف کسری بودجه استفاده کردند، در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس گفت: «کسری بودجه شدید دولت و نحوه تامین این کسری توسط دولت در دو، سه سال اخیر، یکی از دلایل اصلی افزایش پایه پولی، نقدینگی و درنتیجه، تورم در سالهای اخیر شده است. بدین ترتیب که دولت با استقراض از بانک مرکزی یا با استفاده از ذخایر ارزی صندوق توسعه ملی منجر به افزایش اقلام مطالبات بانک مرکزی از دولت و خالص ذخایر ارزی بانک مرکزی شده که این هر دو منجر به افزایش پایه پولی و تورم در اقتصاد کشور شده است».
وی افزود: «این اتفاق منجر به این شده است که ما از یک طرف، شاهد تلاطم در بازارهای دارایی مثل بازار بورس، خودرو، سکه و ارز باشیم. در واقع، بخاطر افزایش سرسام آور نقدینگی و روان شدن این سیل به بازارهای مختلف، این بازارها دچار مشکلات زیادی شدند. از طرف دیگر، با توجه به تورمی که این نقدینگی در جامعه ایجاد می‌کند، منجر به کاهش قدرت خرید مردم و کوچک تر شدن سفره مردم و فشار تورمی بویژه بر اقشار کم درآمد بشویم. بنابراین فرمایش رهبری درباره اینکه کسری بودجه، ام الخبائث است از این منظر قابل تحلیل بوده و سخن کاملا درستی است».
سبحانیان ادامه داد: «یک نکته دیگر هم این است که وقتی دولت در دهه های گذشته و بخاطر وابستگی به منابع نفتی، مصارف خود را سامان نداده و منابع خود را با کارآیی لازم هزینه نکرده است. در حال حاضر، سهم هزینه‌های عمرانی نسبت به کلیه مصارف دولت کاهش پیدا کرده است. بنابراین کسری بودجه منجر به این می‌شود که دولت مرتبا از مخارج سرمایه ای یعنی طرح‌های عمرانی کم کند و هزینه های جاری خود را تامین نماید و این قضیه هم منجر به کاهش میزان سرمایه گذاری در اقتصاد، تعمیق رکود، کاهش اشتغال و افزایش بیکاری می شود. از این منظر هم موضوع کسری بودجه و تبعات آن در اقتصاد کشور قابل تحلیل است».
*تورم ناشی از هر ۱۰ هزار میلیارد تومان استقراض از بانک مرکزی چقدر است؟
مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارش «بررسی لایحه بودجه سال 1400 کل کشور | 1. بودجه به زبان ساده» که حدود دو هفته قبل منتشر کرد، توضیحات خوبی درباره تبعات کسری بودجه بر معیشت مردم داده است. بازوی کارشناسی مجلس با تاکید بر اینکه تجربه سالهای اخیر نشان می‌دهد معمولا دولت کسری بودجه را با استقراض مستقیم یا غیرمستقیم از بانک مرکزی جبران می‌کند (مثلا برداشت از صندوق توسعه ملی یا استقراض از بانک‌ها)، اعلام کرده است که طبق محاسبات این مرکز پژوهشی به ازای هر ۱۰ هزار میلیارد تومان جبران کسری بودجه دولت با این روش، تورم بیش از ۲ درصد افزایش می‌یابد.
با توجه به اینکه بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس و دیوان محاسبات، کسری بودجه سال آینده در خوشبینانه ترین حالت، ۱۷۵ هزار میلیارد تومان خواهد بود، انتظار می رود شاهد رد کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۰ در کمیسیون تلفیق مجلس یا اصلاحات اساسی این لایحه در این کمیسیون باشیم وگرنه شاهد شکسته شدن رکورد تورم در کشور در سال های بعد از جنگ تحمیلی در سال آینده خواهیم بود.
گفتنی است دولت لوایح بودجه ۹۸ و ۹۹ را مشابه لایحه بودجه ۱۴۰۰ به صورت «صوری» و با بیش برآورد عمدی منابع نفتی و با تکیه بر منابع غیرقابل تحققی مانند فروش اموال مازاد تنظیم کرد و با توجه به عدم اصلاح جدی این لوایح در مجلس دهم، شاهد بودیم حدود یک سوم منابع مصوب قوانین بودجه در این سالها محقق نشد. نهایتا دولت برای جبران این کسری بودجه چشمگیر، با استفاده از ظرفیت شورای عالی هماهنگی سران قوا، به سراغ برداشت گسترده از منابع صندوق توسعه ملی و انتشار چشمگیر اوراق مالی مازاد بر قانون بودجه برود. براساس بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، بخش قابل توجهی از تورم ایجاد شده در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ ریشه در همین روش جبران کسری بودجه توسط دولت در این دوره زمانی داشته است.
