جهادی‌ها چگونه به کمک مردم بروند؟/ دنبال اسم و رسم نباشید

حلقه وصل: شیوع ویروس کرونا از اسفندماه مشکلات بسیاری را برای کشور ایجاد کرد و به نوعی علاوه بر کادر درمان و مراکز پزشکی، نهادها و دستگاه‌های اجرایی را نیز شوکه کرد و ترس ناشی از این ویروس ناشناخته کشور را فرا گرفت. این مسائل موجب بروز مشکلات بسیاری برای مردم شد که حل شدن آن‌ها تنها از دولت بر نمی‌آمد و نیاز بود گروه‌های مردمی، پای کار بیایند.

کرونا برای گروه‌های جهادی فصل جدیدی از کمک‌رسانی بود و با اینکه در مسیر خدمت‌رسانی آزمون و خطا داشتند، اما کارنامه موفقی از خود به جا گذاشتند. این روزها با شیوع موج سوم کرونا، بازهم مشکلات بسیاری زندگی مردم و به خصوص نیازمندان را درگیر کرده است. مقام معظم رهبری سوم آبان‌ماه در جلسه ستاد ملی کرونا، باز هم مردم و جهادی‌ها را به کمک‌رسانی توصیه کردند و این بیانات، جرقه موج سوم کمک‌رسانی‌ها را زد.

در نقطه آغازین این کمک‌رسانی با مسؤولان این عرصه و فعالان جهادی گفت‌وگو کردیم تا ضمن ارزیابی و آسیب‌شناسی فعالیت‌ها در موج اول و دوم، برای کمک‌رسانی در موج سوم راهکار ارائه کنیم تا جهادی‌ها با هم‌افزایی و کار شبکه‌ای اثرگذارتر وارد میدان شوند.

نهادها در کمک مومنانه از نام و آرم خود صرف نظر کنند و حامی گروه‌های جهادی شوند

حجت‌الاسلام مصطفی جلالی، معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس با اشاره به برگزاری پویش به توان ما از سوی این سازمان در موج اول کمک‌رسانی‌ها به نیازمندان بعد از شیوع ویروس کرونا اظهار داشت: این پویش از همان روزهای نخست شیوع این ویروس آغاز شد و علی‌رغم آن که فضا مبهم بود، خیلی زود سازماندهی هیأت‌ها، مجموعه‌های فرهنگی و قرآنی و گروه‌های جهادی را آغاز کرد و توانست آنان را پای کار بیاورد. این پویش با سازماندهی نیروهای کف صحنه باعث شد که فعالیت‌ها با نظم بیشتری شکل گیرد.

وی ادامه داد: در بعد رسانه‌ای نیز برنامه تلویزیونی با همین عنوان برای پوشش فعالیت‌ها و تلاش‌های گروه‌های جهادی و کمک‌رسان پخش شد که البته بسیاری از اتفاقات کف صحنه اطلاع‌رسانی نشد و به نوعی گروه‌های رسانه‌ای جاماندند، اما در هر صورت این فعالیت و تلاش رسانه‌ای، کمک کرد، موج فزاینده‌ای ایجاد شود و امور توسعه پیدا کند.

نقاط و ضعف قوت اجرای پویش به توان ما

جلالی با اشاره به اینکه رسانه‌ها و نیروهای کف صحنه در پویش به توان ما با یکدیگر هم‌افزایی کردند که این از نقاط قوت این طرح است، تصریح کرد: از نقاط ضعف نیز می‌توان به آزمون و خطا بودن بسیاری از برنامه‌ها و اقدامات اشاره کرد. با توجه به اینکه شیوع ویروس کرونا ناشناخته بود، روند و کمک‌رسانی‌ها نیز تازه و جدید بود و به همین دلیل گاهی فعالیت‌ها به صورت آزمون و خطا انجام می‌شد که موجب بروز خطاهایی نیز می‌شد.

چرا در موج دوم کمک‌رسانی‌ها پویش به توان ما تشکیل نشد؟

معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی در پاسخ به این سوال که چرا در موج دوم کمک‌رسانی‌ها که به عنوان رزمایش همدلی و کمک مومنانه اجرایی شد، پویش به توان ما دوباره شکل نگرفت، تصریح کرد: در موج دوم کمک‌رسانی‌ها، باتوجه به تلاقی به ماه رمضان، سازمان تبلیغات اسلامی روی مباحث معنوی متمرکز بود؛ زیرا خدمت‌رسانی به نوعی اشباع شده بود و نهادها و سازمان‌های مختلف وارد کار شده بودند و کمک‌رسانی به خوبی در حال شکل گرفتن بود.

سازمان تبلیغات اسلامی در این دوره زمانی، تغسیل اموات کرونایی را آغاز کرد. در ابتدای شیوع این بیماری، بحث تغسیل کفن و دفن اموات کرونایی با مشکلات بسیاری مواجه بود و حتی این مسأله به طور کامل ابهام داشت، اما سازمان تبلیغات اسلامی با کمک طلبه‌های جهادی وارد این عرصه شد و این امر را سازماندهی کرد.

مدل مشارکت سازمان تبلیغات با بنیاد علوی برای کمک به نیازمندان

جلالی گفت: سازمان تبلیغات اسلامی در ماه رمضان این سازمان با همکاری بنیاد علوی به صورت محله‌محور با کمک هیأت‌ها، مساجد و موسسات قرآنی کمک به نیازمندان را اجرایی کرد. در این برنامه ۴ هزار هیأت، ۲ هزار مسجد و ۱۳۰۰ موسسه قرآنی مشارکت کردند.

معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی اضافه کرد: در این برنامه ابتدا این مجموعه‌های مردمی فعال شده و به شناسایی نیازمندان محلات خود می‌پرداختند. هر مجموعه فرضا حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر نیازمند را شناسایی و اعلام می‌کرد که از سوی بنیاد علوی کارت هدیه به آنها اختصاص پیدا می‌کرد تا میان نیازمندان توزیع کنند. بنیاد علوی برای هر خانواده نیازمند کارت هدیه ۲۰۰ هزار تومانی اختصاص داد که این امر متفاوت با کمک‌رسانی‌های دیگر گروه‌ها بود که بسته‌های ارزاق تهیه می‌کردند. در این مدل خانواده‌ها می‌توانستند با این مبالغ نیازهای خود را به صلاح خود برطرف کنند، همچنین گروه‌های جهادی و مردمی نیز فعال بودند.

وی ادامه داد: در موج دوم کمک‌رسانی‌ها، نهادها و دستگاه‌های مختلف وارد عرصه شده‌اند و به نوعی گروه‌های جهادی و نهادهای مردمی دیگر احساس کردند که فضا اشباع شده‌ است و کمی منفعل شدند، اما در این طرح سازمان تبلیغات اسلامی مجدداً این گروه‌های مردمی را فعال کرد و بنیاد علوی آن‌ها را حمایت کرد.

برای بهتر اجرا شدن کمک‌های مومنانه در موج سوم چه کنیم؟

جلالی با ارائه پیشنهادهایی برای هرچه بهتر برگزار شدن کمک مومنانه در موج سوم تصریح کرد: مدل همکاری سازمان تبلیغات اسلامی با بنیاد علوی قابل توسعه است و نهادها و دستگاه‌های دیگر نیز می‌توانند این مهم را اجرایی کنند و با کمی گذشت از نام و اسم خود برای کمک‌رسانی از ظرفیت گروه‌های مردمی استفاده کنند. البته در این امر نیز بنیاد علوی آرم خود را روی کارت‌های هدیه درج کرد تا نشان دهد که در این زمینه مشارکت کرده است. پیشنهاد روشن ما آن است که سازمان‌ها و نهادهای مختلف در امر کمک‌رسانی نقش حمایتگر از گروه‌های مردمی و جهادی را ایفا کنند.

اعلام آمادگی سازمان تبلیغات برای میدان‌داری در حوزه کمک‌مومنانه

معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی پاسخ به این سوال که بسیاری از گروه‌های جهادی و مردم معتقدند سازمان تبلیغات اسلامی برای هم‌افزایی فعالیت‌های کمک‌رسانی باید وارد عرصه شود و نقش راهبری خود را ایفا کنند، تصریح کرد: سازمان تبلیغات اسلامی آمادگی دارد در این زمینه میان‌دار شود، اما در کشور تقسیم وظایف به گونه‌ای است که بسیاری از نهادها و دستگاه‌ها شاید حرف سازمان تبلیغات اسلامی را نخوانند، اما این سازمان به وسیله ارتباط با گروه‌های جهادی و مردمی می‌تواند میان‌دار این عرصه باشد. البته برای تحقق این امر نیز تلاش‌هایی در حال انجام است.

عملیات بزرگ حاج قاسم برای هم‌افزایی کارهای جهادی

وی گفت: پیشنهاد ما این است که سازمان تبلیغات اسلامی، ظرفیت اتصالی مجموعه‌های مردمی با نهادها را ایجاد کند و این مهم در حال انجام است و بناست عملیات بزرگی با نام حاج قاسم سلیمانی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی از ۱۳ آبان ماه تا ۱۳ دی‌ماه سالروز شهادت این سردار دل‌ها اتفاق بیفتد و فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و جهادی با ظرفیت نام این شهید بزرگ اجرایی شود. بناست در پایان نیز سوگواره بزرگ عزاداری ملت ایران برای حاج قاسم سلیمانی اجرایی شود.

دستگاه‌ها و نهادها به ظرفیت‌های مردمی برای کمک‌های مومنانه اعتماد کنند

مهدی مسکنی، دبیر قرارگاه جهادی امام رضا (ع) نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس با اشاره به اینکه بعد از شیوع ویروس منحوس کرونا از اسفندماه گروه‌های جهادی به صورت خودجوش وارد عرصه خدمت‌رسانی به مردم شدند، اظهار داشت: این گروه‌ها در شرایطی که فضای تردید در کشور حاکم بود و بسیاری نسبت به حضور و یا حتی چگونگی حضور تردید داشتند، در قالب‌های مختلف کمک‌رسانی‌های خود را آغاز کردند. ابتدا به ضدعفونی سطوح پرداختند، سپس به تولید ماسک و گان و بعد هم حضور در بیمارستان‌ها و کمک به کادر درمان و همچنین تغسیل و دفن اموات کرونایی را برعهده گرفتند.

وی با بیان اینکه شرایط IT مندشدن روند فعالیت جهادی‌ها در زمان کرونا و مدیریت آن‌ها بر این اساس از مزایای کارهای جهادی در موج اول شیوع کرونا بود، گفت: در فاز دوم کمک‌رسانی‌ها که بعد از فرمایش‌های مقام معظم رهبری در خصوص رزمایش مواسات و کمک مومنانه شکل گرفت، دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی نیز وارد عمل شدند و رزمایش مومنانه را رقم زدند که این مهم موجب افول حضور نیروهای مردمی و فعالیت‌های آنان شد.

چرا گروه‌های جهادی در موج دوم نیامدند؟

مسکنی ادامه داد: در مرحله دوم با سیاست‌های رسانه‌ای به صورت پر تب و تاب حضور و فعالیت‌های نهادها و دستگاه‌ها اطلاع‌رسانی شد که این امر، موجب شد که گروه‌های مردمی احساس تکلیف نکرده و حضور پیدا نکنند.

دبیر قرارگاه جهادی امام رضا (ع) با اشاره به برخی از آسیب‌های حضور و فعالیت نهادها و دستگاه‌ها در موج دوم کمک‌رسانی‌های کرونایی تصریح کرد: این دستگاه‌ها به صورت پرحجم حضور پیدا می‌کردند و با تزیین ماشین‌ها و تهیه بسته‌های غذایی با تعداد بسیار بالا موجب می‌شدند که گروه‌های جهادی نسبت به تهیه فرضا ۱۰۰ بسته رغبت و تمایلی نداشته باشند. عقبه نیروهای مردمی محدود است و برای فعالیت در فازهای دیگر نیز به دلیل آن‌که نیروی انسانی آن‌ها داوطلب و مستقل است و شغل متفاوتی دارد، نمی‌توانند تمام وقت حضور پیدا کنند. بنابراین فعالیت‌های مردمی و جهادی در مقطعی پررونق است و در مقاطعی کم‌رونق می‌شود.

سامانه‌هایی برای هم‌افزایی کارهای جهادی

مسکنی بیان اینکه هم‌افزایی یکی از نیازهای اساسی کارهای جهادی و فعالیت‌های کمک‌رسانی است، گفت: سامانه «سایه» برای ایجاد این مهم در استان تهران با مشارکت ١٧٠٠ خیریه ایجاد شد. این گروه‌ها اطلاعات نیازمندان خود را به اشتراک گذاشتند تا هم اطلاعات آنها یکپارچه شود و هم مشخص باشد که چه نیازمندی زیر پوشش چه خدمات و گروه‌های جهادی و خیریه قرار دارد تا از موازی‌کاری پرهیز شود. سایه در تهران الگوی موفقی شد و هم اکنون ٢٠٣٠ خیریه در آن فعال است و خود نیز بستری برای جذب کمک‌های مردمی و فعالیت شفاف خیریه‌هاست.

دبیر قرارگاه جهادی امام رضا (ع) با بیان این که در فاز دوم کمک‌رسانی به نیازمندان تعداد بسیاری از افراد به میدان آمدند اما نمی‌دانستم کجا باید مراجعه کنند، گفت: برای حل این معضل نیز سامانه «پاکاریم» ایجاد شد که در این سامانه نیروهای مردمی و جهادی آماده به کار ثبت‌نام می‌کردند و یا گروههای جهادی اعلام نیاز خود را مطرح می‌کردند تا افراد برای کار جهانی حضور پیدا کنند. به طور مثال از بستر این سامانه هزار زن مشغول به دوخت ماسک شدند که سرشبکه آنها یک استاد دانشگاه بود.

مدل پویش به توان ما سازمان تبلیغات اسلامی موفق بود

دبیر قرارگاه جهادی امام رضا (ع) در پاسخ به این سوال که حضور و فعالیت نهادهایی مانند سازمان تبلیغات برای ایجاد هم‌افزایی میان گروه‌های جهادی را چگونه ارزیابی می‌کند، گفت: تبلیغات اسلامی در موج اول کمک‌رسانی‌ها پویش به توان ما را ایجاد کرد که مدل موفقی بود و توانست مشارکت مردم و گروه‌های جهادی را با یکدیگر درگیر کند. نهادها و سازمان‌ها باید حضورشان به همین سبک باشد و از تصدی‌گری و تولی‌گری پرهیز کنند و به حمایت بپردازند. گروه‌های نهادی و دولتی حضورشان در میدان قوی است، اما مانند عطری غیرماندگار است، ولی کارهای مردمی با این که زور و قدرت کمی دارد، اما مستمر و ماندگار هستند. از سوی دیگر مردم به واسطه اینکه خود برای تهیه بسته‌ها تلاش می‌کنند در توزیع نیز وسواس دارند. بنابراین اگر نهادها و دستگاه‌ها سه رویکرد مردم سپاری، مردم داری و مردم‌یاری را اجرایی کنند برای کمک‌رسانی به نیازمندان موفق خواهیم بود.

نهادها و دستگاه‌ها به مردم اعتماد کنند

وی خاطرنشان کرد: تفکر جهادی و مردمی زاییده گفتمان انقلاب اسلامی و تدابیر مقام معظم رهبری است. باید دستگاه‌ها و نهادها به این جریان‌ها احترام بگذارند و اجازه دهند کار مردم توسط مردم حل شود؛ زیرا اگر تمام دستگاه‌ها هم جمع شوند، نمی‌توانند غذای یک روز عزاداری ماه محرم را تأمین کنند، اما مردم ۱۴۰۰ سال است که یک دهه عزاداری محرم را مدیریت می‌کنند. باید برای کمک‌رسانی به نیازمندان در این ایام کرونایی از محرم، پیاده‌روی اربعین و دوران دفاع مقدس الگو بگیریم و به مردم اعتماد کنیم.

دستگاه‌ها و گروه‌های جهادی یکدیگر را رقیب هم ندانند

حجت‌الاسلام حسین کاظم‌زاده، مسؤول قرارگاه جهادی خانه طلاب جوان در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس با بیان اینکه کارهای جهادی و کمک‌رسانی در دوران کرونایی متفاوت از فعالیت‌های جهادی دیگر بود، اظهار داشت: کرونا فضای کمک‌رسانی متفاوتی دارد، زیرا هم جهادگر و هم خانواده‌اش در معرض خطر هستند، اما با همه این خطرها جهادی‌ها به میدان آمدند.

در بُعد رسانه‌ای کارهای جهادی ضعف داریم

کاظم‌زاده با اشاره به نقاط ضعف فعالیت‌های جهادی و کمک‌رسانی در موج اول شیوع کرونا تصریح کرد: علی‌رغم توفیقات حاصل شده در بُعد رسانه‌ای و آن بخش که ذهن مردم درگیر می‌شد، دچار انفعال بودیم. فعالیت‌های جهادی در با زبان هنر و رسانه باید برای مردم روایت می‌شد و در این زمینه ضعف داشتیم. 

گروه‌های مردمی و نهادهای حاکمیتی باید یکدیگر را به رسمیت بشناسند

مسؤول قرارگاه جهادی خانه طلاب جوان در پاسخ به این سوال که چرا در موج دوم کمک‌رسانی‌ها گروه‌های جهادی کمتر حضور پیدا کردند و راه حل چیست، تصریح کرد: در مبانی اندیشه انقلاب اسلامی برای حرکت و پیشرفت نیازمند دو زمینه و بال هستیم که همان تعبیر جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. یعنی گروه‌های مردمی و نهادهای حاکمیتی باید یکدیگر را به رسمیت بشناسند و این نکته را یاد بگیرند که برای حرکت و پیشرفت در جامعه باید کنار هم باشند و هم‌افزایی داشته باشند. متاسفانه در موج دوم کرونا گروه‌های جهادی خود را با نهادهای حاکمیتی مقایسه کردند؛ در حالی که این اشتباه است و روح کار جهادی متفاوت از تلاش‌های حاکمیتی است و برگرفته از ایمان، باور عمیق و آثار تربیتی است که این رفتارها در نهادهای حاکمیتی کمتر دیده می‌شود. بنابراین ارزش یک بسته حمایتی گروه‌های جهادی با صدها هزار بسته گروه‌های حاکمیتی متفاوت است.

وی ادامه داد: برای حل این معضل و مشکل باید فرهنگسازی شود که گروه‌های جهادی و نهادهای حاکمیتی همدیگر را رقیب یکدیگر ندانند. این مشکل در نهادها بیشتر است و تصور می‌کنند که اگر گروه‌های جهادی بزرگ شوند جای آنها را خواهند گرفت بنابراین با ورودهای پر هیمنه خود موجب دلسردی گروه‌های جهادی می‌شوند اما باید به وسیله رسانه‌ها این مهم تبیین شود که هر کدام از آن‌ها جای خود را دارند و هیچ فعالیتی جای کار خودجوش و جهادی را نمی‌گیرد.

چه کنیم کار جهادی در برهه‌ای پررونق و در زمانی کم‌رونق نشود؟

کاظم‌زاده گفت: هم اکنون ما از حالت جنگ‌های نامنظم خارج شدیم و گروه‌های جهادی و طلبه‌ها باید کارهای جهادی را بخشی از سبک زندگی خود و بخش ثابت زندگی خود بدانند و این تغییری است که کرونا در زندگی جهادی‌ها ایجاد کرده است که با وضعیت سیل و زلزله متفاوت است.

مسؤول قرارگاه جهادی خانه طلاب جوان افزود: برای حل مشکلات ایجاد شده، حضور و خدمات مقطعی پاسخگو نیست باید حضور مومنانه در عرصه‌های مختلف جز صدقه جاریه زندگی طلبه‌ها، دانشجوها و نیروهای جهادی شوند و کلاً بخشی از زندگی خود را وقف کمک‌رسانی کنند. اگر این مهم رخ دهد باعث خواهد شد که دیگر شاهد آن نباشیم که کمک مومنانه و فعالیت‌های جهادی در برهه‌ای از زمان شلوغ و پرجمعیت باشد و حتی موازی‌کاری هم اتفاق بیفتد و در برخی فصول کمتر و کم رونق شود.

برای رفع موازی‌کاری‌ها باید گفتمان‌سازی کرد

وی در پاسخ به این سوال که راه‌حل پرهیز از موازی‌کاری و ایجاد هم‌افزایی میان گروه‌های جهادی و مردمی در امر خدمت‌رسانی چیست، تصریح کرد: برای این مهم علاوه بر ضعف در برنامه‌ریزی دچار یک ضعف تاریخی و فرهنگی هستیم زیرا کارهای جهادی و خودجوش هنوز به این باور صددرصدی نرسیده است که باید به صورت شبکه‌ای و در تراز و مقیاس اربعین شکل گیرد. زمان پیاده‌روی اربعین، موکب‌ها در مسیر نجف تا کربلا به صورت کلونی و کنار هم کار می‌کنند و یک حرکتی را در سطح و مقیاس بزرگ اجرایی می‌کنند و هر کدام به نحوی سهم خود را در خدمت‌رسانی دارند و هم‌افزایی می‌کنند.

کاظم‌زاده ادامه داد: زمانی که فعالیت این چنینی با هم‌افزایی اتفاق می‌افتد، حرکت تمدنی در دنیا رخ می‌دهد و گامی رو به جلو برداشته می‌شود، اما متاسفانه این اتفاق در گروه‌های جهادی وجود ندارد که برای تبدیل شدن به یک شبکه منسجم تلاش کنند.

مسؤول قرارگاه جهادی خانه طلاب جوان گفت: برای حل این موضوع در موج جدید کمک‌رسانی‌ها نیازمند گفتمان‌سازی هستیم و این فرهنگ را باید ایجاد کنیم که جهادی‌ها به این باور برسند که کار جهادی و کمک‌رسانی باید شبکه‌ای باشد.

قبل از فرهنگ‌سازی میان‌داری هیچ سازمانی فایده ندارد

وی با بیان اینکه جهادی‌ها امروز به این نتیجه رسیدند که برای بهتر شدن اوضاع انقلاب باید به مردم متصل شوند و خدمت‌رسانی کنند اما باید به این باور هم برسند که در این مسیر نیازمند هم‌افزایی و کار شبکه‌های هستیم خاطرنشان کرد: این باور ایجاد نشده است و میانداری سازمان تبلیغات اسلامی و یا سازمان‌های دیگر نمی‌تواند موفق باشد. ابتدا باید کار گفتمانی صورت گیرد و با اجرای کارهای هنری و رسانه‌ای و مطالبه از جهات مختلف این هم‌افزایی را به گفتمان تبدیل کرد و زمانی که این گفتمان ایجاد شد به صورت طبیعی میان‌دار خود را پیدا خواهد کرد و فعالیت انجام می‌شود.

آنچه مسلم است، کمک‌رسانی مردم به نیازمندان باتوجه به شایط و مشکلات ناشی از کرونا ضروری است اما برای هرچه بهتر انجام شدن و زیر پوشش قراردادن طیف وسیع‌تری از نیازمندان و رفع تمامی عرصه‌های نیازمندی آنان اعم از معیشت، ازدواج، مسکن، اشتغال و... باید نهادها و گروه‌های مردمی دست به دست هم دهند و تقسیم‌کار و هم‌افزایی کنند. این مهم در ابتدا نیازمند فرهنگ‌سازی و سپس میان‌داری یک نهاد است.
منبع: فارس