تهران: چرا مسلمانان به سکونت در «شهرهای بزرگ» توصیه شده‌اند؟

به گزارش حلقه وصل، محسن اسماعیلی در هشتادوهشتمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه در مجموعه فرهنگی سرچشمه، با اشاره به سفارش امیرالمومنین(ع) به حارث همدانی درباره بایسته‌های انتخاب محل زندگی، گفت: امیر مومنان وقتی در زمینه انتخاب محله زندگی، سفارش به پرس‌وجو درباره همسایه‌ها می‌کنند، به دلیل تأثیر افراد همجوار و معاشر بر روی همدیگر است؛ تاثیرپذیری و تاثیرگذاری، ارادی نیست و خواه ناخواه اتفاق می‌افتد.

این استاد حوزه و دانشگاه، روایتی از امام علی(ع) که می‌فرمایند «مهمتر از سفر، همسفر است» یا «مهمتر از منزل، هم محلی‌ها هستند» را یادآور شد و افزود: امیرالمومنین می‌فرمایند: «وقتی با کسی رفت‌وآمد می‌کنید مثل این است که از کنار مکانی عبور می‌کنید که بوی خوش دارد یا بوی بد؛ خواه ناخواه بوی آن فضا بر شما تاثیر می‌گذارد». همچنین در روایتی آمده است که «طبع انسان، اخلاق رفیقش را سرقت می‌کند».

وی با اشاره به پرسش فردی از رسول اکرم(ص) درباره اینکه بهتر است در کدام محله از شهر نسبت به خرید خانه اقدام کند، گفت: پیامبر اعظم به این سوال‌کننده فرمودند: «الجارُ ثُمَّ الدّارُ» یعنی هم محلی ها مهمترند، ببینید همسایه‌تان چه کسانی هستند.

دکتر اسماعیلی در ادامه افزود: حضرت علی(ع) فرموده‌اند ساکن «امصار عظام» (شهرهای بزرگ) شوید. این توصیه ناظر بر تاثیرگذاری است که انسان‌ها روی یکدیگر دارند و حضرت امیر(ع) در تبیین علت این توصیه مهم متذکر شده‌اند «فَإِنَّهَا جِمَاعُ اَلْمُسْلِمِینَ» یعنی شهرهای بزرگ را برای زندگی انتخاب کنید چون شهرهای بزرگ محل تجمع مسلمانان هستند؛ به عبارتی تاکید بر این است که خود را به دریای جمعیت مسلمانان وصل کنید.

اسماعیلی خاطرنشان کرد: وقتی انسان در محیطی قرار می‌گیرد که مسلمانان در آن اجتماع دارند، خود به خود یک نوع خودکنترلی برای او به وجود می‌آید؛ در حالی که اگر سکونت انسان در شهر یا کشوری باشد که مسلمانان جمعیت غالب ندارند، آدم‌های معمولی تقیدهای لازم را در آنجا احساس نمی‌کنند. از این رو امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند «محله‌ای را برای زندگی انتخاب کن که متدین‌تر و متخلق‌تر باشند» که در این صورت هم خود انسان خودش را کنترل می‌کند و هم نوعی نظارت اجتماعی بر او ایجاد می‌شود.

عضو مجلس خبرگان رهبری با تاکید بر این اینکه مسلمان نسبت به مسلمان دیگر فضول نیست اما مسئول است، گفت: همسایه مسلمان در زندگی همسایه مسلمان خود  سرک نمی‌کشد چون حرام است؛ اما اگر متوجه انحراف فکری و عقیدتی یا عمل زشتی از سوی همسایه یا همشهری خود شود، بی‌تفاوت نمی‌ماند و احساس مسئولیت می‌کند، چون دوستش دارد.

وی با اشاره به آیه ۷۱ سوره توبه که می‌فرماید «وَالمُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِیاءُ بَعضٍ ۚ یأمُرونَ بِالمَعروفِ وَینهَونَ عَنِ المُنکَرِ وَیقیمونَ الصَّلاةَ وَیؤتونَ الزَّکاةَ وَیطیعونَ اللَّهَ وَرَسولَهُ ۚ أُولٰئِکَ سَیرحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ»، گفت: مردان و زنان مومن به همدیگر علاقه دارند و نسبت به سرنوشت همدیگر حساس هستند. از این رو امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر، به منزله دشمنی و فضولی نیست بلکه از سر برادری، دلسوزی و مسئولیت‌پذیری است. در ادامه این آیه متذکر شده که مومنان وقتی با هم جمع می‌شوند، هم افزایی می‌کنند و نماز باشکوه بین آنها برقرار می‌شود و زکات می‌دهند.

این استاد دانشگاه، آیات و روایات ذکر شده در این جلسه درس نهج‌البلاغه را ناظر بر سود همزیستی مومنان با یکدیگر دانست و افزود: هر چه جمعیت مومن شهر بیشتر باشد، دلسوزی مومنان هم بیشتر می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرمایند «هر کسی به اندازه یک وجب از جامعه مسلمانان فاصله گرفت مانند این است که نشانه اسلام را از گردن خود باز کرده و کنار گذاشته است».

شاگرد مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی در ادامه به فرمایشاتی از این استاد فقید اشاره کرد که می‌گفتند: «عجیب است بعضی افراد تا ذره ای زندگی‌شان تغییر می‌کند، می‌خواهند برای زندگی به کشوری بروند که مسلمان کمتری در آنجا زندگی می‌کند! روی همه چیز در آن کشورها حساب باز می‌کنند جز اینکه به این فکر کنند که برای دین خود و خانواده‌شان چه اتفاقی می‌افتد».

اسماعیلی با یادآوری فتوای فقهای متقدم و متأخر مبنی بر «حرام بودن اینکه کسی محل زندگی‌اش را در جایی انتخاب کند که بر روی دینش اثر منفی می‌گذارد»، گفت: مومن باید در جایی سکونت پیدا کند که دینش حفظ شود مگر استثنائی وجود داشته باشد یا نتواند. البته این مسئله برای افراد خاص، طور دیگری است.

چه اینکه فردی به نام «حمّاد» که به کشورهای مشرک رفت‌وآمد داشت، نزد امام صادق(ع) رفت و با حضرت مطرح کرد که «بعضی به من می‌گویند که چون به بلاد کفر می‌روی، اگر مرگت در این کشورها رخ دهد، با همان کافران محشور می‌شوی. آیا این درست است؟» امام صادق(ع) پرسیدند: «آنجا که هستی توان حفظ دین خود را داری؟ آیا می‌توانی مردم را به دین اسلام دعوت کنی و تاثیر بگذاری؟» حمّاد پاسخ مثبت داد و با سوال دیگر امام(ع) روبرو شد، مبنی بر اینکه «وقتی به شهر خود برمی‌گردی آیا مردم شهر را به دین تبلیغ می‌کنی؟»؛ حمّاد پاسخ داد که در شهر خود امکان این کار ندارد.  امام صادق(ع) به او فرمودند: «برو همان جا که اگر آنجا بمیری، به تنهایی یک امت محسوب می‌شوی».

عضو حقوقدان شورای نگهبان در بخش دیگر سخنانش به توصیه بزرگان دین به مسلمانان مبنی بر «وحدت» اشاره کرد و گفت: اگر مسلمانان با یکدیگر اختلاف پیدا کنند و جدایی در جامعه اسلامی بوجود آید، فشل و سست شده و ابهت و اقتدارشان از بین می‌رود و دیگر تاثیرگذاری نخواهند داشت. از همین رو است که امیرالمومنین(ع) در مقابل فتنه طلحه و زبیر می‌فرمایند این وضعیت را تا موقعی تحمل می‌کنم که به وحدت جامعه و حقوق عمومی آسیب نرسانند. اما اگر بخواهند نظم اجتماعی را به هم بریزند و مسلمانان را متفرق کنند، دیگر جای صبر نیست.