تهران: مقایسه عددی مخاطب منبر و رسانه اشتباه است/ چند نکته درباره برنامه‌های مذهبی تلویزیون

به گزارش حلقه وصل، حجت‌الاسلام محمدرضا زائری مدیر مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی «سرچشمه» در نشست رسانه و مناسک آئینی گفت: تحولات اجتماعی جدید و رشد و گسترش رسانه‌‌های عمومی، پیشرفت تکنولوژی و سرعت و تغییراتی که در رسانه‌ها‌ی در حال اتفاق است باعث شده فضای جدیدی به وجود آید.

وی ادامه داد: امروز حتی هیأت‌های مذهبی خیلی کوچکی که در یک محله و منطقه‌ای دور افتاده فعالیت می کنند سایت دارند، شب به شب فیلم و اسمشان را می‌گذارند. شاید پیش از این سال‌ها باید طول می‌کشید تا نوارهای افرادی مانند شیخ عبدالزهرا کعبی دست به دست بگردد و مقتل‌خوانی شود یا ذاکر و سخنرانی شناخته شود و کسی مانند مرحوم فلسفی چهره شود. 

این فعال فرهنگی ابراز داشت: کسی مانند آقای آقامیری بدون اینکه در فضای منبر و خطابه شناخته شده باشد با فرم جدیدی از کلیپ‌های تصویری، چهره می‌شود و شهرتش چه بسا از منبری‌های مشهور هم بالاتر می‌رود!

وی تصریح کرد: این فضای جدید رسانه‌ای نیاز به بازشناسی، دقت، تأمل و مطالعه دارد و طبیعتاً از ابعاد گوناگونی می‌توان این مسئله را مورد بررسی قرار داد. 

زائری عنوان کرد: در ابتدای انقلاب، بعد از ده‌ها سال فرصتی برای جریان متدین و مذهبی و نهادهای دینی سنتی به وجود آمد تا از رسانه‌های جدید استفاده شود. اما از آنجایی که جز حضرت امام کسی باور قطعی به پیروزی نداشت لذا خیلی از مسائل انقلاب بدون برنامه‌ریزی شکل گرفت؛ از مسائل اداری و اجرایی کشور گرفته تا قوه قضائیه، مگر اندک کارهایی که شهید بهشتی و مقام معظم رهبری به صورت خیلی مبهم پیش‌بینی کرده بودند، یکی از آن مسائل «رسانه» بود.

مدیر مجموعه فرهنگی سرچشمه اظهار داشت: تصور کنید یک جریان مذهبی سنتی که نهایتاً رسانه‌ای که در اختیار داشته منبر بوده با اقتضائات خاص خودش، این جریان اختیار دو شبکه تلویزیونی را به‌طور کامل بر عهده می‌گیرد. اولین کسی که صدای انقلاب اسلامی را در رادیو از او شنیدیم صدای شهید فضل‌الله محلاتی بود که اگر فقط منبر بود پنجاه ـ صد نفر مخاطب او بودند ولی اکنون تا 30 میلیون نفر می‌تواند امتداد داشته باشد.

وی گفت: در تلقی غلط، تفاوتی که بین منبر و رسانه وجود دارد این است که مخاطب منبر ۵۰۰ نفر است اما مخاطب رسانه‌های جدید ۵۰ میلیون نفر هستند. این تلقی اشتباه، مشکلات بسیاری را به وجود آورده است؛ یعنی وقتی تلقی می‌کنیم که تفاوت منبر و رسانه‌ در پوشش رسانه‌ای مخاطب است و اقتضائات و لوازم و ضرورت‌های دیگر این رسانه جدید را در نظر می‌گیریم، مشکلات از اینجا آغاز می‌شود.

این فعال فرهنگی ادامه داد: در حالی که ذات منبر گر چه یک رسانه است تلویزیون که آن هم یک رسانه است ذاتشان با هم فرق می‌کند و اساساً جنس ارتباط با مخاطب متفاوت است، در تلویزیون و منبر با هم گر چه طبیعتاً اینجا هم حداقل‌هایی از موفقیت به وجود می‌آید.

وی گفت: یکی از مشهورترین و موفق‌ترین و اولین کسانی که در تلویزیون برنامه اجرا کردند آقای قرائتی هستند. آقای قرائتی در برنامه‌های مذهبی خودشان قبل از انقلاب هم همین موفقیت‌ها را داشته‌اند کسی مانند آقای راستگو در برنامه‌های عادی خودش برای بچه‌ها جذاب است و وقتی تلویزیون تصویر او را پخش می‌کند حداقلی از جذابیت را خواهد داشت، اما این حداقلی است که اتفاق مستقیم و خام یک برنامه است. نیازمند مطالعه، طراحی، کارگردانی است.

زائری بیان داشت:‌ ساخت برنامه‌های مذهبی در تلویزیون ما، متأسفانه ساده‌ترین، بی‌اهمیت‌ترین و بی‌ارزش‌ترین کارها تلقی می‌شود؛ در ارزیابی و بودجه، کم‌ترین برآورد برای آن در نظر گرفته می‌شود. به طور مثال اگر یک تهیه‌کننده بگوید من می‌خواهم برنامه مذهبی بسازم ولی برآورد الف دارم، نمی‌پذیرند و می‌گویند ردیف الف برای برنامه‌های عاشقانه است.

وی گفت: اشکال از تلویزیون است که هیچ قاعده و منطقی در به تصویر کشیدن افراد ندارد اگر مثلاً من روحانی عبا نداشتم و برای پخش زنده تلویزیون رفتم یا اینکه عمامه‌ام کج بود یا حالت صورتم مناسب بود آیا قاعده‌ای وجود دارد یا خیر؟ وجود ندارد. 

وی افزود: حتی کت و شلوار برای مجری برنامه پیش‌بینی می‌کنند تا اگر کتش مشکل پیدا کرد یا لباسش آستین کوتاه بود کت بپوشد اما برای منِ روحانی اهمیتی قائل نیستند.

زائری خاطرنشان کرد: برنامه‌سازی مذهبی حساس‌ترین، دقیق‌ترین کار در حوزه برنامه‌‌سازی تلویزیون است اصلاً اینگونه نیست که صرفاً ما دو دوربین بکاریم و بخواهیم سخنرانی مذهبی ضبط کنیم.

مدیر مجموعه فرهنگی سرچشمه اظهار داشت: اینکه من چگونه برنامه مذهبی در قالب مسابقه یا آشپزی بسازم، نیازمند کار است و این مسئله در برخی از تلویزیون‌های دنیا اتفاق افتاده است که برنامه‌های جذاب بسیار دینی برای جوانان دارند.

وی مدعی شد: متأسفانه تلویزیون‌های اسلامی از تجربه مسیحی عقب‌تر هستند و تلویزیون جمهوری اسلامی از تجربه اسلامی برخی از کشورهای اهل سنت عقب‌تر است به دلیل اینکه ما احساس می‌کردیم هر چه پخش کنیم مخاطب مجبور است آن را تماشا کند، چون رقابت نبوده و چون احساس نیاز نمی‌کردیم و بدین جهت ما یک دوربین قرار می‌دهیم مقابل سخنران مذهبی و فیلم آن را به صورت خام در تلویزیون پخش می‌کنیم و ناظر پخش به صورت انفعالی مراقب است کلمات نامناسب پخش نشود.