تهران: شاعری به دنبال امضای خاص و ولخرج در کلمات

به گزارش حلقه وصل، هفتاد و دومین عصرانه ادبی فارس اختصاص به نقد و بررسی کتاب «از خودم سؤال می‌کنم» نوشته حامد محقق داشت که با حضور بابک نیک‌طلب، کمال شفیعی و جعفر ابراهیمی برگزار شد.

* نیک طلب: کتاب «از خودم سؤال می‌کنم» اثری یک دست است

براساس این گزارش، بابک نیک‌طلب در ابتدای این مراسم با بیان اینکه ما قصد نقد روشنگر نداریم و تنها این جلسات فرصتی است تا با نویسندگان کودک و نوجوان و آثار آنها بیشتر آشنا شویم، گفت:‌ این فرصت پیدا شده که شاعر اثرش را منتشر کند که این مهمترین اتفاق ادبی است؛ یعنی انتشار اثر یک شاعر که بر اثر آرمانش صورت گرفته و در روزگاری که فرزندان ما نیازمند غذای فکر هستند، نشر و تبلیغ پیرامون چنین آثاری نیاز است.

وی با بیان اینکه آقای محقق اگر چه طول کشید تا این مجموعه‌اش را منتشر کند ولی حضورش در عرصه شعر کودک و نوجوان مغتنم است، گفت:‌مجموعه کتاب «از خودم سؤال می‌کنم» اثر شسته رفته و خوبی است، البته مقدمتاً اینگونه نبود و کار محقق سخت‌پذیر شده بود، چرا که خودش فردی سختگیر بود، ولی الان کار یک‌دستی به نظر می‌رسد.

نیک‌طلب محقق را از نسل شاعران جوان عرصه کودک و نوجوان دانست و تصریح کرد: خوشبختانه او خود را در عرصه شاعران جوان کودک و نوجوان تثبیت کرده و از شعر بزرگسال فاصله گرفته است، تا به حال هم کارهای خوبی ارائه کرده و از امتیاز آثار او اینکه فضای کار کودک و نوجوان امروز را خوب شناخته و در آن دقت نظر دارد، چرا که این فضا حتی با 15 سال قبل هم متفاوت است. او در سطحی که لازم است توانسته آثارش را ارائه دهد و از کلیشه‌های شعر کودک و نوجوان دوری بجوید.

این شاعر با بیان اینکه حضور محقق به عنوان شاعر کودک و نوجوان در اکثر انجمن های شعر غنیمتی برای او و دیگران است، توضیح داد: او ضمن اینکه در انجمن های ادبی تهران و شهرستان‌ها حضور دارد و با شاعران کودک و نوجوان از نزدیک مصاحبت دارد، اینها برایش غنیمت است، چرا که در دوره‌ای که همه ما درگیری کارهای اداری و تحصیلی داریم، او توانسته فاصله خود را با انجمن‌ها کم کند، پیگیری جریان‌های ادبی است، چرا که برای ارتقای سواد علمی خود آن را مهم می‌داند.

نیک‌طلب با بیان اینکه پیگیری وزن‌های نیمایی و نوع‌یافته و در کارهای محقق دیده می‌شود و او کم و بیش کندوکاو خود را در این راستا در جهت رسیدن به آرمان‌ها پیگیر است، توضیح داد: حامد محقق بدون شعار از آرمان‌هایش استفاده کرد و هویت اجتماعی خود را به عنوان انسان آرمانگرا حفظ کرده است. حامد شاعری آرمانگراست، او در سفرهای مذهبی شرکت کرده و امیدواریم به زودی تجربه‌هایش را در آثارش ببینیم.

وی در خاتمه گفت: «از خودم سؤال می‌کنم» کتابی است که می‌توان به عنوان کتاب شاعر نوجوان امروز رویش حساب کرد. دومین مجموعه محقق است که البته سومین آن هم چاپ شده است.

* شفیعی: محقق شاعری است که در جست‌وجوی یافتن خویشتن است

کمال شفیعی در ادامه این نشست، ضمن اشاره به اینکه هر کتاب که چاپ می‌شود مثل تولد فرزند مؤلف و شاعر است، بنابراین به محقق می‌گویم تولد دومین فرزندت مبارک، گفت: وقتی در حوزه ادبیات می‌خواهیم سخن بگوییم، باید به جغرافیای شاعر توجه کنیم که با توجه به مطالعات و زیست اوست.

وی در ادامه با بیان اینکه محقق را از دوران کودکی‌اش می‌شناختم، همان زمانی که همراه پدرش در انجمن ادبی همدان حاضر می‌شد، گفت: او در خانواده فرهنگی با کلمه سر و کار دارد، هم توقع ما را به عنوان شاعر بالا می‌برد و از سویی کار او را سخت می‌کند، اما از طرف دیگر، می‌تون کارش را راحت بیان کرد، چون در خانواده فرهنگی بودن مزیتی است که دیگران ندارند.

به گفته شفیعی، با آقای نیک‌طلب موافقم، چرا که محقق شاعری است که در جست‌وجوی یافتن خویشتن است، از این منظر که بتواند حرفی را بزند که حرف خودش باشد. 13 سال پیش جلساتی بود که از آن زمان کار کردن و دائم قالب عوض کردن کار راحتی نیست، البته این کنجکاوی‌ها لازمه شاعر خوب بودن است، اما تمام اینها را گفتم که بگویم محقق از افرادی است که از پدرش استفاده نکرد، بلکه معتقدم خیلی از بذرها زیر درخت می‌روید، اما لاجرم درخت نمی‌شود، چون سایه درخت اجازه رشد به او نمی‌دهد، هر چند زیر سایه درخت بودن غنیمت است اما از سایه خارج شدن راهگشاست.

این شاعر کودک و نوجوان ضمن اشاره به اینکه زبان در ادبیات کودک و نوجوان مهم است، اشاره کرد: سالهاست در حوزه نوجوان با آثار حامد محقق آشنا هستم، آنها را می‌شناسم، از این رو می‌دانم که آثار او چند ویژگی خوب دارد، اول اینکه رد پای یک معرفت یا پایبندی و حجب و حیای او متعهدانه را در شعر او می‌توان دید. در این مجموعه که چند بار آن را خواندیم، نگاه رو در رو و چشم در چشم دو نوجوان را می‌توان دید، موضوعی که بسیاری از شاعران ما آنگونه نیستند .

وی با بیان اینکه شعرهای مجموعه دو دسته‌اند، گفت: گروه اول انتزاعی هستند، برخی اشعار نه بازتاب رفتار شاعر در اجتماع پیرامونی اوست، از این حیث باید دوگونه همدلی به لحاظ محتوایی دوگونه نگاه کردن می‌توان با نقد و تعریف همراه شود. بخش‌هایی که شاعر میان نوجوان است، شعرها باید برای نوجوان قابل قبول باشد.

وی افزود: ما در حوزه شعر کودک و نوجوان کالای خوبی تولید نمی‌کنیم که دست‌کم به مخاطب برسانیم، ولی حامد محقق تلاش کرد چهره به چهره با مخاطب صحبت کند، از این رو از امتیازات این مجموعه این است که مخاطب نیز بی‌واسطه با شاعر همراه می‌کند. شاعر به واسطه شعر، پلی را بین خود و مخاطب می‌زند که اگر شاعران اینگونه باشند، تمام مخاطبان با آنها همراه می‌شوند.

شفیعی گفت: به نظرم محقق در کلمات ولخرج است، اقتصاد و کلمه را در اشعار به کار نبرده است و گاهی ساختار زبان هم به هم ریخته به نظر می‌رسد. اینها طرح‌های زبانی است، وقتی شعر را می‌خوانیم می‌بینیم شعر خوب است اما گاهی درمی‌یابیم اگر مثلاً فلان کلمه نباشد چقدر خوب‌تر می‌شد.

این شاعر ضمن اشاره به آثار ابتدایی شاعران، کتاب‌های اول را هیجان‌زده دانست و گفت: نویسنده، شاعر و مؤلف معمولاً در آثار پس از اول، باید کمی تأمل کنند.

وی به اشعار مشابه در این روزگار هم اشاره کرد و گفت: اساساً مفاهیم در جهان تکراریند، اما با زاویه دید باید آنها را به نحوی دیگر بیان کرد. وقتی با نوجوان صحبت می‌کنیم، باید بدانیم از چه شیوه‌ای بهره ببریم، او از تکرار یک مطلب بیزار است، این دوره، دوره شتاب است و نوجوان توضیح را نمی‌پذیرد.

شفیعی با بیان اینکه شعری خوب است که نتوان کلمه‌ای را از آن کاست، گفت: وقتی شعری را شسته رفته ارائه می‌دهیم، باید به گونه‌ای باشد که نتوان آجری را از پی شعر جدا کرد.

وی افزود: وقتی به تعدادی از اشعار می‌نگریم، می‌بینیم انتزاعی هستند و به سمت کودکانه بودن غش کرده‌اند، اما باید مطالعه‌ای برای جامعه مخاطب کنیم، که مثلاً آیا این قلم را می‌پذیرند یا نه، که اگر می‌پذیرند، چرا نگاهشان دزدکانه به سمت شاعران بزرگسال است.

* ابراهیمی: اگر اشعار هم‌وزن در کتاب جابجا شود و پشت سر هم نباشد، صدمه کمتری می‌زند

جعفر ابراهیمی، شاعر، شاهد در ادامه به نقد آثار پرداخت و گفت: من معتقدم هیچ قالبی کلیشه‌ای نیست و می‌توان در قالب چارپاره هم اشعار خوبی سرود، ولی شاید زمانه اینگونه ادبیات را بیشتر می‌پسندد، چرا که به شعر تلگرافی نزدیک است و از حوصله نوجوان امروز زیاد خارج نیست.

شاهد در ادامه به سال‌های گذشته و انتقاد برخی از قالب چارپاره اشاره کرد و گفت: حدود 20 سال پیش هم این صحبت بود که چارپاره قالب بدی است اما همان زمان هم جواب دادند که این قالب بین‌المللی و برای کودکان است و محدودیت‌ها را برای شاعر کمتر می‌کند.

وی افزود: آقای محقق از همان ابتدا اصرار داشت که به این نوع شعرها بپردازد و علاقمند بود، به طورکلی در اولین کتابش موفق بود، ولی در مواردی اشعار به گونه‌ای است که گویی یک شعر بلند را تکه‌تکه کرده‌ایم، دلیل هم آن است که اکثر شعرها در یک وزن هستند.

ابراهیمی، استقلال موضوعی را تا حدودی در این اثر بارز دانست و گفت: ولی در برخی اشعار محقق با یک مشکل روحی یا ترسی از ورود همراهیم که در اکثر موارد، حس دیگران را بیان می‌کند. این موضوع تأثیر شعرها را کم می‌کند، حتی در مورد شعر پدربزرگ، به نظر من بهتر بود حس خود شاعر بیان شود تا اینکه به دیگری بپردازد، اینگونه تأثیر بیشتری داشت.

وی مشکل تکرار وزن را از موارد بارز کتاب دانست و گفت: اگر اشعار هم‌وزن در کتاب جابجا شود و پشت سر هم نباشد، صدمه کمتری می‌زند، باید فکری به حال چیدمان کرد.

جعفر ابراهیمی تصاویر کتاب را هم از موارد دیگر دانست و گفت: به نظرم نقاش هم گاهی نتوانسته به احساس شاعر و شعرها نزدیک شود، اما این کار برای ابتدا خوب است، اگر محقق راه را رها نکند و همین‌گونه پیش رود، شاعر بزرگی خواهد شد

.

* صنوبری: محقق دوست دارد به امضای خاص خود برسد

صنوبری نیز از دیگر منتقدان این جلسه بود که در مورد کتاب محقق گفت: خوب است که امروز ادبیات کودک و نوجوان و نسبتش با بازار مورد بررسی قرار گیرد و فرق ادبیات کودک و بزرگسال، ارتباط او با مخاطب عمومی است، لذا باید موضوع تجاری شدن نشر و ادبیات مورد تأکید باشد، چرا که گاهی ناشر هم دید تجاری دارد.

وی به برخی ترجمه رمان‌های فانتزی و آثاری در این ژانر اشاره و این عرصه را شلوغ توصیف کرد و گفت: گاهی آثار ضعیف و خطرناک و گاهی وحشتناک دیده می‌شود.

صنوبری افزود: محقق را از اولین اشعارش چنان می‌شناسم که دوست دارد به امضای خاص خود برسد و به قالب نیمایی کوتاه فکر می‌کند. او را جدی می‌دانم، چرا که در پی روگرفت از دیگر شاعران نیست.

وی در مورد نقد اشعار و آثار کوتاه گفت: دو مجموعه از محقق خواندم با قالب نیمایی و سطرهای اندک، نقدی که وارد است اینکه مخاطب ما وقتی نوجوان است، آشنایی بسیاری با فضای مجازی دارد، بنابراین چگونه باید پای یک شعر بنشیند و در سه سطر با شاعر همراه باشد، شاید اولین واکنش نوجوان این باشد که باقی شعر چه می‌شود. فکر می‌کنم شعر نوجوان باید حالت روایی و حرف زدن با مخاطب داشته باشد.

وی افزود: نوآوری‌های متین و شجاعانه محقق در امر محتوا بارز است. عاشقانه نوجوان موضوع استرس‌آوری است که چگونه عاشقانه نوجوانانه باید گفت. او شعری دارد که از نجابت فاصله نگرفته است و عشق را به مدرسه برده که اتفاق مهمی است.

صنوبری به تصویرسازی هم اشاره کرد و گفت: در همراه شدن متن و تصویر سه حالت را ممکن می‌دانم، اول اینکه هیچ کاری به هم ندارند و این بدترین حالت است، حالت دوم متعادل است و تصویرگر قلمش را در اختیار تجسم خیال شاعر قرار می‌دهد. این اتفاق رایجی است و سومین حالت، متعالی است که به جای قلم تصویرگر، خیال تصویرگر با شاعر همراه می‌شود که به نظرم در کتاب اخیر، نه تنها سومین مرحله نبوده، که بیشتر وقت‌ها حالت دوم هم نبوده است و گاهی تصویرگر روح کلمات و شعر را متوجه نشده و حتی می‌بینیم گاهی تصویر، مزاحم است.

وی در پایان گفت: در مورد روح کلی اثر باید بگویم ژانر نوجوان است و نکته دیگر اینکه بین متن و تصویر شکاف ایجاد کرده، جهان نمادهای جغرافیایی ـ تاریخی است، زیرا اگر تصویر را بدون شعر می‌دیدیم، متوجه نمی‌شدیم برای نوجوانی از سرزمین خودمان است. من تأکید می‌کنم که 40 درصد مسیر در ادبیات کودک و نوجوان تصویر است، بنابراین شاعر و نویسنده باید به همراهی کتاب با مخاطب نوجوان نیز توجه کند.

محقق نیز در پایان این نشست در جمله‌ای کوتاه، ضمن اشاره به انتقادهایی که به تصویر کتاب شده بود، گفت: طرح‌های بسیاری رفت و برگشت، اما منِ صاحب این اشعار، از کلیت تصاویر راضی‌ام.