حجت‌الاسلام رضا غلامی: هنر متعالی صدای مستضعفین عالم است

سرویس فرهنگ و هنر حلقه وصل- حجت‌الاسلام دکتر رضا غلامی، دبیر شورای فرهنگی دفتر مقام معظم رهبری در نهمین هم‌اندیشی سینما انقلاب به سخنرانی پرداخت.

رضا غلامی در این نشست گفت: هنر سینما جامع‌ترین و اثرگذارترین هنرهاست. یک نوع هنر، هنری است که برای ما رشد دهنده نباشد و مایه حقارت انسان است و نقطه مقابل هنری است که انسان‌ها را بالا می‌برد و چیز گران‌قدری را به انسان اضافه می‌کند. یعنی هنر می‌تواند از نوع متعالی و یا زوال‌بخش باشد. 16 ویژگی هنر متعالی را بیان می‌کنم:

1. هنر متعالی از فطرت‌های پاک و انسان‌های متعالی متولد می‌شود

اولین ویژگی این است که هنر متعالی از فطرت‌های پاک و انسان‌های متعالی متولد می‌شود. خیلی از ما در قفس شهواتمان محبوس هستیم و آگاهی از این وضعیت خود نداریم. از چنین انسانی نمی‌توان انتظار خلق هنر متعالی داشت. به قول جامی:

ذات نایافته از هستی‌بخش/ کی تواند که شود هستی‌بخش

خشک ابری که شود ز آب تهی/ ناید از وی صفت آب دهی

2. هنرمند متعالی خواهش‌های نفسانی را در خود مهار کرده است

دومین ویژگی این است که هنرمند متعالی خواهش‌های نفسانی را در خود مهار کرده است. مولوی درباره چالش عقل و نفس به ماجرای مجنون و ناقه اشاره می‌کند. مجنون به دنبال لیلی خود و ناقه هم دنبال بچه خودش است. مقصود مجنون و ناقه باهم متفاوت است و هرکدام می‌خواهد به سمت دیگری برود. در نتیجه:

گفت ای ناقه چو هر دو عاشقیم/ ما دو ضد پس همره نالایقیم

3. حقیقت مهم‌ترین دغدغه هنر متعالی

سومین ویژگی این است که حقیقت مهم‌ترین دغدغه هنر متعالی است. هرچند هنر مثل فلسفه در مقام کشف حقیقت نیست اما می‌توان گفت که کار هنر متعالی انکشاف و پرده‌برداری از حقیقت است. جوهر و ذات هنر متعالی حقیقت است و این هنر نمی‌تواند با پشت کردن به ذات خودش حقیقت را کتمان کند یا ناراستی‌ها را راستی جلوه دهد. هنر متعالی با تکیه به ساحت تفکر منعکس‌کننده حقیقت است و هنر متعالی می‌تواند به مرتبه‌ای از صراط مستقیم برسد و مقصد را به انسان‌های گم‌گشته نشان دهد. نمی‌توان تفکر را در هنر نادیده گرفت.

4. در هنر متعالی هدف وسیله را توجیه نمی‌کند

چهارمین ویژگی هنر متعالی این است که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. بدون شک هنر متعالی هدفی دارد اما نمی‌تواند با هر وسیله‌ای به هدف خود برسد. هنر پاک وسیله پاک هم نیاز دارد و روی پاکیزگی وسیله اصرار دارد.

5. مخاطب هنر متعالی فطرت‌های پاک است

پنجمین ویژگی این است که مخاطب هنر متعالی فطرت‌های پاک است. برای انسان‌هایی که فطرت خود را زنده‌به‌گور و چشم دل خود را نابینا کره‌اند هنر متعالی غریبه و ناآشناست. این هنر در بستر یک جامعه رشد یافته و متعالی متولد می‌شود و بدون آن نمی‌توان انتظار داشت که متولد شود. مخاطب این هنر جهانی است و در هیچ مرزی متوقف نمی‌شود.

6. هنر متعالی آزاد است

ششمین ویژگی این است که هنر متعالی آزاد است. آزادی از هر چیزی که او را به بردگی می‌کشد و از اصالت و حقیقت خود جدا می‌کند. آزادی هنر هم مقوله‌ای فکری و هم اجتماعی است.

7. ناسازگاری هنر متعالی با استبداد و خودکامگی

هفتمین ویژگی این است که با استبداد و خودکامگی سازگاری ندارد. هنر متعالی برخلاف هنر زوال بخش نه خودش مستبد است و نه در آغوش استبداد قرار می‌گیرد. هنر امروز زیر پرچم مردم‌سالاری، به استبداد خدمت می‌کند و خودش رفته‌رفته مستبد می‌شود. امروز بخش مهمی از آثار هنری آثار مستبدی هستند که مردم عالم را به زنجیر کشیده‌اند.

8. هنر متعالی ابزار جریان فرانواستعماری نمی‌شود

هشتمین ویژگی این است که هنر متعالی ابزار جریان فرانواستعماری نمی‌شود. هنری که آزاد است به ابزار این جریان که نماد استکبار امروز است مبدل نمی‌شود. این جریان در حال قتل تدریجی انسان است. انسان‌ها در اثر خواب‌آلودگی یا جبر محیطی با پای خودشان به سمت این قتلگاه رفته‌اند و هنر هم در این مسئله سهیم است.

9. هنر متعالی صدای مستضعفین عالم است

ویژگی نهم این است که هنر متعالی صدای مستضعفین عالم است. مستضعف یعنی کسی است که با محروم ساختن او از عدالت، به ضعف کشیده شده است. مستضعف به معنای ضعیف نیست بلکه یعنی کسی که به ضعف کشیده شده است. این استضعاف حق بهره‌مندی از حیات مادی و معنوی را سلب می‌کند. استضعاف فکری خطرناک‌ترین نوع استضعاف است. هنر متعالی نه‌تنها در پروژه استضعاف مشارکتی ندارد بلکه خود را صدای مستضعفین عالم می‌داند و هیچ‌چیز مانع از انعکاس این صدا نمی‌شود. به همین خاطر هنر متعالی لکنت زبان ندارد و در انعکاس صدای مستضعفین عالم نه سانسور می‌کند و نه دچار خودسانسوری می‌شود.

10. هنر متعالی فروختنی نیست

دهمین ویژگی این است که هنر متعالی فروختنی نیست. فروختنی نبودن یعنی یک کالای تجاری و صرفاً یک شیء نیست. اقتصاد هنر در جای خودش مهم است و اگر در مسیر سالمی شکل گیرد و حد تعادل را حفظ کند به ارتقای هنر متعالی کمک می‌کند اما اگر ارزش‌های تجارت معادلات هنر را تعیین کند، حقیقت قربانی نفع و سود می‌شود که امروز مشاهده می‌کنیم.

11. مردمی بودن هنر متعالی

یازدهمین ویژگی مردمی بودن هنر متعالی است. مردمی بودن شعار نیست و به این معناست که هنر ارثیه مرفهین بی‌درد نیست و مخاطب آن‌هم صرفاً طبقات برخوردار جامعه نیستند.

12. امیدآفرینی و تحرک بخشی

دوازدهمین ویژگی امیدآفرینی و تحرک بخشی است. هنر متعالی به خاطر ذات خود یعنی حقیقت نه خود به یأس و پژمردگی دچار می‌شود و نه مخاطب را به این سمت سوق می‌دهد.

13. هنر متعالی آیینه نامحدود زیبایی‌ها

سیزدهمین ویژگی هنر متعالی این است که آیینه نامحدود زیبایی‌هاست. مطلق هنر با زیبایی‌شناسی پیوند خرده است اما زیبایی در هنر متعالی یک زیبایی مضاعف است. برای این‌که هم از زیبایی‌های طبیعی برخوردار است و هم از زیبایی‌های معنوی و روحانی. زیبایی روحانی و معنوی به‌تبع روح که محدودیتی ندارد بدون سقف و تمام ناشدنی است.

14. عدم غلبه فرم بر محتوا در هنر متعالی

ویژگی چهاردهم عدم غلبه فرم بر محتواست. هنر متعالی با این‌که به فرم بی‌اعتنا نیست و علاوه بر این خودش را از تمام تکنیک محروم نمی‌کند اما در این هنر حقیقت نقش جوهری دارد. در هنر متعالی محتوا اصالت دارد و هیچ‌وقت مغلوب فرم و صورت نمی‌شود.

15. هنر متعالی هنر مهر و مهربانی

ویژگی پانزدهم این است که هنر متعالی هنر مهر است. اهل خشونت و خصومت‌ورزی نیست و اهل دوستی و مهربانی است و از صلح حمایت می‌کند و آن را ترویج می‌کند. ممکن است کسی مبارزه با ظلم را مقابل این اصل تلقی کند اما تضمین صلح مبارزه با سلطه و سلطه‌گری است.

16. هنر متعالی تمدن‌ساز است

ویژگی شانزدهم این است که هنر متعالی تمدن‌ساز است. اگر ما به دنبال شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی هستیم باید بدانیم هنر زوال‌بخش نمی‌تواند تمدن‌ساز باشد و نقشی عمیق و ماندگار و سازنده و پیش برنده ندارد. این هنر استعدادها را در پایین‌ترین سطح محدود می‌کند و اجازه رشد و شکوفایی به آن‌ها را نمی‌دهد.