دهه شصتی‌ها و ماقبل آن، به خوبی پروسه تماشای فیلم‌های خارجی در ایران را به یاد دارند. پس از انقلاب در دوره‌ای که استفاده از دستگاه‌های ویدئو با محدودیت همراه بود، آن‌هایی که عشق سینما و تماشای آثار خارجی بودند، مجبور می‌شدند به صورت زیرزمینی نسخه‌های وی‌اچ‌اس را تهیه کرده و پس از یک عملیات جاسوسی(!) به‌طور مخفیانه آن را به خانه خود بیاورند. سپس با خیال راحت فیلم‌های نسبتاً جدید را تماشا کنند؛ اما با گذشت زمان، فضا کمی بازتر شد و استفاده از ویدئو امری مرسوم شناخته شد. حتی شبکه نمایش خانگی با پرچم‌داری موسسه رسانه‌های تصویری اقدام به انتشار برخی از فیلم‌های خارجی کرد. کم‌کم مراکز پخش آثار سینمایی یا همان ویدئوکلوپ‌ها گسترش پیدا کردند. موج انتشار آثار ایرانی و خارجی شکل گرفت و مدتی بعد فرمت VHS به CD تبدیل شد.
اگر تا قبل از آن دسترسی به فیلم‌های خارجی از طریق قاچاق یا به صورت فیزیکی به داخل کشور بود، حالا گسترش پهنای باند و اینترنت باعث شده بود که آثار خارجی که در سایت‌ها آپلود شده بودند، دانلود و در اختیار مخاطبان ایرانی قرار بگیرند؛ البته شرکت‌های رسمی شبکه نمایش خانگی سعی کردند که از طریق خرید قانونی، فیلم‌ها و سریال‌های خارجی را به دست مخاطبان برسانند. این امر اما با یک مشکل جدی مواجه بود؛ شرکت‌های ایرانی به دلیل قوانین ایالات متحده در خرید کپی‌رایت محصولات آمریکایی با مشکل جدی مواجه بودند. همین مشکلات تحریمی و نبود قانون کپی‌رایت در ایران به گسترش انتشار محصولات خارجی بدون خرید حق پخش آن‌ها منجر شد؛ اما شرایط به شکلی پیش رفت که به‌دلیل بالا بودن هزینه چرخه شبکه نمایش خانگی و مراکز عرضه محصولات‌شان، به مرور مخاطب از این چرخه فاصله گرفت و ترجیح داد که به‌طور انفرادی از طریق سایت‌های دانلود، فیلم و سریال‌های مدنظرش را دریافت کند. عجیب نبود که مخاطب ایرانی به جای رفتن به یک مرکز عرضه و خرید یک نسخه ممیزی‌شده ترجیح بدهد فیلم مورد نظرش را به‌طور آنی و باکیفیت خوب از اینترنت دریافت کند. از دو سه سال پیش با افزایش فعالیت VODها در ایران، سامانه‌های پخش آنلاین فیلم مثل فیلیمو و نماوا شروع به کار کردند. این سامانه‌ها فیلم‌ها و سریال‌های روز ایرانی و خارجی را برای کاربران عرضه می‌کردند؛ اما در روزهای اخیر این سامانه‌ها و البته سایت‌های دانلود فیلم و سریال خبرساز شدند. اتفاقات جالب این ماجرا را مرور می‌کنیم.
کاسبی‌یاازروی‌ناچاری!
هفته پیش بود که ناگهان انجمن تهیه‌کنندگان مستقل بیانیه تندی را نسبت به فعالیت سامانه‌های آنلاین فیلم و سریال منتشر کرد. آن‌ها با اعتراض به رویه کاری این سامانه‌ها خطاب به سازمان سینمایی گفته بودند که نباید اجازه انتشار فیلم و سریال خارجی بدون خرید حق پخش به این سامانه‌ها داده شود. آن‌ها مدعی بودند این رویه باعث آسیب دیدن سینمای ایران خواهد شد؛ البته قبلاً هم صحبت‌هایی از این دست درباره فعالیت سامانه‌ها بیان شده بود ولی این میزان از جدیت در لحن و اعتراض در بیانیه جدید قابل توجه بود. آیا دغدغه تهیه‌کنندگان صرفاً عرضه نسخه‌های غیرقانونی آثار خارجی است؟ آیا آن‌ها این سامانه‌ها را رقیبی برای خود در کسب درآمد می‌دانند؟ جالب است که چندی پیش آقای احسان عمرانی، مدیر پروژه فیلیمو در پاسخ به «صبح‌نو» درباره انتشار غیرقانونی محصولات خارجی گفته بود:«تقریباً نیمی از محتوای خارجی روی پلتفرم فیلیمو کاملاً قانونی خریداری می‌شود و ما هزینه‌های قابل‌توجهی برای آن‌ها می‌پردازیم. باقی موارد به علت مسائل تحریمی و عدم‌تعامل کمپانی‌های سازنده با ایران به طور کلی امکان خریدشان وجود ندارد. در عین حال همین محتواها به‌دلیل ویژگی‌های خاص و جذابی که دارند به محض انتشار در فضای مجازی حتماً گروه‌های مختلف را به خود جذب می‌کنند. ما با مناسب‌سازی چنین مواردی و با مجوزهای وزارت ارشاد، آن‌ها را روی فیلیمو قرار می‌دهیم تا نسخه مناسب‌سازی‌شده‌شان در دسترس قرار بگیرد. بدیهی است که اگر در آینده امکان همکاری با کمپانی‌های بزرگ فراهم شود، ما به خرید قانونی تولیدات آن‌ها مانند سایر خریدهایمان پایبند هستیم.»
دسترسی‌به‌آثارروز
در همین ایام دعوای تهیه‌کنندگان و سامانه‌های آنلاین بود که ناگهان خبرهایی از مسدود شدن سایت‌های دانلود فیلم و سریال منتشر شد. اینکه آیا این اتفاق ارتباطی با موضوع داشت یا نه، قابل بحث است؛ اما آنچه مشخص بود، فیلتر برخی از سایت‌های فیلم و سریال بود. این اتفاق باعث اعتراض برخی از کاربران فضای مجازی به وزیر ارتباطات شد. نهایتاً وزیر جوان دولت روحانی توییتی نوشت و مدعی شد در این ماجرا بی‌تقصیر است. برخی از کاربران فضای مجازی فیلتر این سایت‌ها را در راستای هدایت کاربران به سامانه‌های رسمی آنلاین دانستند. هرچند این ادعا هنوز ثابت نشده است؛ اما انگار این پایان ماجرا نبود. پای کمپانی نتفلیکس هم به داستان باز شد! جالب است که نتفلیکس به نماوا واکنش نشان داده است. نتفلیکس می‌گوید نماوا از ما دزدی می‌کند. این خبر جنجالی از طریق پست این شرکت در فضای مجازی مطرح شد! حالا با همه این حرف‌ها تکلیف مخاطب سینمادوست ایرانی چیست؟ در زمانی که اکران فیلم‌های روز دنیا در ایران تقریباً معنایی ندارد و رسانه ملی به ندرت فیلم یا سریال باکیفیت خارجی پخش می‌کند، مخاطب وطنی چه باید بکند؟ یعنی توقع داریم او تماشای فیلم و سریال‌های خارجی را فراموش کند و با آثار فاخر(!) داخلی خوش باشد؟ وقتی اکران سینماها و رسانه ملی نیاز مخاطب را برطرف نمی‌کند، طبیعی است که او به سمت تهیه محصولات مورد نظرش از طرق دیگر می‌رود.
البته سایت‌های فیلم و سریال بعضاً با مشکلات فرهنگی روبه‌رو هستند و نظارت درستی روی آن‌ها نیست اما در مقابل سامانه‌هایی مثل نماوا و فیلیمو هم نواقص قابل توجهی دارند. به جز حق عضویت، یادمان نرود که اعمال اصلاحات و ممیزی روی فیلم‌ها و سریال‌ها پروسه‌ای زمان‌بر است؛ تأخیر هم ممکن است مخاطب را به سمت دانلود سریع از سایت‌های غیررسمی سوق دهد. حتی همین سامانه‌ها هم کم و بیش دچار گاف‌هایی در ممیزی می‌شوند که قبلاً به طور مفصل درباره آن‌ها صحبت کرده‌ایم. روند روبه رشد کاربران سامانه‌های آنلاین نشان داده اگر روی محتوا و کیفیت آن‌ها کار شود، مخاطب به سمت آن‌ها سرازیر می‌شود. نیازی نیست که با فیلتر سایت‌های دیگر کاربران به طرف آن‌ها هدایت شوند. به هرحال لازم است بستر رسمی دسترسی مخاطبان ایرانی به آثار روز دنیا باز باشد. در زمانی که کمپانی‌های خارجی به خاطر تحریم‌ها با ما تعامل ندارند مساله کپی‌رایت از حالت طبیعی خودش خارج می‌شود، پس باید مسیر دسترسی سینمادوستان ایرانی به آثار خارجی باز باشد؛ البته با نظارتی منطقی.