پُشت‌پرده کاهش بیکاری در بهار۹۸

به گزارش حلقه وصل، آنچه که از نتایج آمارگیری نیروی کار بهار سال جاری منتشر شد، همچون فصول گذشته، حاصل تلاش بالغ بر ۱۰ هزار و ۴۹۶ نفر-روز رده‌های اجرایی طرح (مشتمل بر ۸ هزار و ۳۱۱ نفر-روز مأمور آمارگیر) تحت مدیریت معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان‌ها به عنوان بازوان اجرایی مرکز آمار ایران در سراسر کشور بوده است. در قالب این سازمان اجرایی، در دو هفته‌ی مرجع در ماه میانی هر فصل به حدود ۶۰ هزار خانوار در نقاط شهری و روستایی کشور مراجعه و پرسشنامه الکترونیکی این آمارگیری در تبلت‌های مأموران آمارگیر تکمیل می‌شود و اطلاعات و داده‌های گردآوری شده پس از کنترل و تأیید توسط رده‌های نظارتی، به صورت روزانه از طریق «سامانه یکپارچه جمع‌آوری الکترونیکی داده‌ها» (سیجاد) به مرکز آمار ایران انتقال می‌یابد.

حاصل این تلاش فشرده و پردازش‌های رایانه‌ای بعدی توسط واحدهای تخصصی مرکز آمار ایران که متدلوژی و الگوریتم آن پیش از اجرای آمارگیری طراحی گردیده و پس از اجرا نیز با انتشار داده‌های خام طرح برای انجام پژوهش‌های کاربردی عمیق‌تر از طریق سایت مرکز آمار ایران در اختیار کاربران قرار داده می‌شود، تصویری روشن از تغییرات بازار کار کشور و استان‌ها است که برای سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی و اجتماعی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و امکان پایش پیشرفت و توسعه کشور در حوزه‌های مرتبط را فراهم می‌نماید.

در این میان، بعضاً انتظاراتی نیز فراتر از محتوای طراحی شده‌ی این آمارگیری نمونه‌ای در بین کاربران اعم از سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و پژوهشگران به وجود می‌آید که اجابت تمامی آنان در کوتاه‌مدت میسر نبوده و نیازمند تأمین اعتبارات بیشتر و توسعه‌ی روش‌های گردآوری و پردازش اطلاعات از منابع مختلف است.

از آنجا که «رصد و اطلاع‌رسانی در اقتصاد کلان» از جمله اهداف اجرای چنین طرحی مبتنی بر استانداردهای روز سازمان جهانی کار (ILO) در کشورهای دنیا است، لذا عمده‌ی تحلیل‌های صورت گرفته از سوی کاربران به مقایسه‌ی نتایج کلی حاصل از این طرح نظیر نرخ بیکاری، نرخ مشارکت و تغییرات تعداد شاغلان و بیکاران در مقایسه با فصل یا سال قبل است و در این میان، اهداف دیگری نظیر «سنجش عرضه‌ی نیروی کار» و «ارزیابی نهاده نیروی کار (حجم یا جمع ساعات اشتغال)» در اقتصاد نیز دنبال می‌شود. این امر باعث گردیده تا کاربران، کمتر به سایر ابعاد اطلاعاتی ارزشمند این طرح که می‌تواند مبنای تحلیل‌های گسترده‌تر و عمیق‌تر در حوزه‌های پژوهشی و مطالعاتی باشد بپردازند و عملاً به همان نتایج کلی اکتفا شود.

یکی از ابعاد بسیار کاربردی نتایج این طرح، تحلیل «جریان نیروی کار» است که نشان می‌دهد در هر فصل نسبت به فصل قبل یا فصل مشابه سال قبل، چه میزان جابجایی و تغییر بین هر یک از وضعیت‌های «شاغل»، «بیکار» یا «جمعیت غیرفعال» رخ داده است و نهایتاً تعداد موجود شاغلان و بیکاران در بازار کار، تحت چه فرایندی در تعامل با سایر وضعیت‌ها نسبت به دوره مورد مقایسه تغییر یافته است؛ به عبارت دیگر، فرایند حرکت جریانات بازار کار در آمارهای جریان، گویای آنست که چه تعداد از افراد در هر دو زمان شاغل بوده‌اند، چه تعداد افرادی که در زمان گذشته شاغل بوده‌اند بیکار شده‌اند، چه تعداد افراد که در زمان گذشته شاغل بوده‌اند غیرفعال شده‌اند و ... . اطلاعات مورد نیاز برای این نوع تحلیل به سبب وجود الگوی چرخشی در خانوارهای مورد آمارگیری، به گونه‌ای تأمین می‌شود که حدود ۵۰ درصد خانوارها در هر بار اجرای فصلی این طرح با فصل قبل یا فصل مشابه سال قبل مشترک است و این امر زمینه رصد ثبات یا تغییر وضع فعالیت همان افرادی که پیش‌تر مورد مراجعه و آمارگیری واقع شده‌اند را از طریق «ماتریس انتقال» فراهم می‌نماید. هر چند تعداد نمونه‌ی مورد نیاز برای این تحلیل به اندازه‌ای نیست که بتوان برای استان‌های کشور نیز آن را انجام داد، اما تصویری که از تغییرات صورت گرفته در بازار کار کشورها به دست می‌دهد، بسیار کامل‌تر و کاربردی‌تر از تصویر کلی‌ای است که صرفاً با بررسی تغییرات شاخص‌های کلی نظیر نرخ بیکاری و نرخ مشارکت به دست می‌آید. لذا در ذیل به نتایج مطالعه‌ی صورت گرفته در زمینه برآورد جریان نیروی کار از فصل بهار ۱۳۹۷ و همچنین زمستان ۱۳۹۷ به بهار ۱۳۹۸ می‌پردازیم:

همانگونه که نتایج آمارگیری نیروی کار بهار ۱۳۹۸ نشان داد، نرخ بیکاری در مقایسه با فصل مشابه سال قبل یعنی بهار ۱۳۹۷ از ۱۲.۱ به ۱۰.۸ درصد و نرخ مشارکت از ۴۱.۱ به ۴۰.۶ درصد کاهش داشت و تعداد خالص شاغلان با ۳۲۱ هزار نفر افزایش و تعداد خالص بیکاران نیز با ۳۶۵ هزار نفر کاهش مواجه شد. اما این تغییر در تعداد خالص شاغلان و بیکاران، حاصل حدوداً ۱۰ میلیون و ۱۰۱ هزار جابجایی (بدون حالت‌های ثابت مانده) بین هر یک از حالات وضع فعالیت (شاغل، بیکار و غیرفعال) از بهار ۱۳۹۷ به بهار ۱۳۹۸ و ۷ میلیون و ۳۵۸ هزار جابجایی از زمستان ۱۳۹۷ به بهار ۱۳۹۸ بوده است، که این رقم جابجایی معمولاً در دوره‌های قبل نیز بین ۶ تا ۱۰ میلیون نفر به دست آمده است.

همانگونه که در جریانات ورودی به هر یک از حالات وضع فعالیت و همچنین ماتریس‌های انتقال جریانات نیروی کار (جدول‌های ۱ و ۲) نشان داده شده، ازکل ۲۴ میلیون و۳۸۳ هزار نفر جمعیت شاغل بهار ۱۳۹۸ حدود ۲۰ میلیون نفر در بهار ۱۳۹۷ شاغل (شاغل قبلاً شاغل)، یک میلیون و ۲۶۶ هزار نفر بیکار (شاغل قبلاً بیکار) و ۲  میلیون و ۹۳۷ هزار نفر غیرفعال (شاغل قبلاً غیرفعال) بوده‌اند.

از سوی دیگر از کل ۲ میلیون و ۹۵۷ هزار نفر بیکار فصل بهار ۱۳۹۸ به میزان ۹۳۱ هزار نفر در بهار ۱۳۹۷ شاغل (بیکار قبلاً شاغل)، یک میلیون و ۱۱۱ هزار نفر بیکار (بیکار قبلاً بیکار) و ۸۸۲  هزار نفر غیرفعال (بیکار قبلاً غیرفعال) بوده‌اند. اما در خصوص جامعه افراد غیرفعال نتایج بررسی‌ها حاکی از آنست که از کل ۴۰ میلیون و ۳۹ هزار نفر جمعیت غیرفعال در بهار ۱۳۹۸ به میزان ۳ میلیون و ۱۴۵ هزار نفر در بهار ۱۳۹۷ شاغل (غیرفعال قبلاً شاغل)، ۹۳۹ هزار نفر بیکار (غیرفعال قبلاً بیکار) و ۳۵ میلیون و ۳۲۷ هزار نفر غیرفعال (غیرفعال قبلا غیرفعال) بوده‌اند.

 به عبارت دیگر، از کل جمعیت شاغل در بهار ۱۳۹۷، حدود ۸۳ درصد همچنان در بهار ۱۳۹۸ شاغل مانده، ۴ درصد بیکار و ۱۳ درصد نیز غیرفعال شده‌اند؛ از کل جمعیت بیکار در بهار ۱۳۹۷، معادل ۳۳ درصد همچنان در بهار ۱۳۹۸ بیکار مانده، ۳۸ درصد شاغل و ۲۸ درصد نیز غیرفعال شده‌اند و از جمعیت غیرفعال در بهار  ۱۳۹۷، به میزان ۹۰ درصد همچنان در بهار ۱۳۹۸ غیر فعال مانده، ۷ درصد شاغل و ۲ درصد نیز بیکار شده‌اند.

شایان گفت است بررسی جریانات نیروی کار  بهار ۱۳۹۸ نسبت به زمستان ۱۳۹۷ بیانگر آنست که بیشترین تغییرات و جابجایی‌ها، درجمعیت بیکار رخ داده بدین معنی که از کل جمعیت بیکار زمستان ۱۳۹۷ در بهار ۱۳۹۸ به  میزان ۳۴ درصد شاغل و ۱۹ درصد نیز غیرفعال شده‌اند؛ در حالیکه ۴۷ درصد بیکاران، ۸۹ درصد شاغلان و ۹۲ درصد غیرفعالان فصل زمستان ۱۳۹۷، همچنان در بهار ۱۳۹۸ وضع فعالیت سابقشان را دارا بوده‌اند.

در جدول‌های مزبور منظور از عبارت «سایر»، جمعیت کمتر از ۱۰ سال در فصل قبلی مورد بررسی است که در فصل بهار ۱۳۹۸ به سن کار رسیده یعنی ۱۰ ساله شده‌اند، به علاوه‌ی افرادی که در فصل قبلی در جامعه‌ی آماری نبوده‌اند و در بهار ۱۳۹۸ وارد جامعه آماری شده‌اند. (شایان ذکر است علت برخی اختلافات جزئی در برخی سرجمع‌ها در جدول‌های ذیل ناشی از گرد شدن ارقام یا فرایند وزن‌دهی مستقل اجزاء جدول می‌باشد).