چرا ۲۳ ذی‌القعده روز زیارتی مخصوص امام رضا(ع) است؟

حجت‌الاسلام غلامعلی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه روز 23 ذی‌القعده، ماه رجب و روز شهادت امام رضا(ع) به عنوان روز زیارتی مخصوص ایشان مطرح شده است، اظهار داشت: اهل بیت(ع) از این منظر خواسته‌اند که شیعه به امام رضا(ع) توجه زیادی کند تا پاسخی به انحراف‌هایی باشد که در اندیشه شیعه هفت امامی رخ داد، زیرا آن‌ها معتقد به این بودند که امام کاظم(ع) آخرین امام بوده است و از دیده‌ها غائب شده و یک روز ظهور می‌کنند! بنابراین امامت امام رضا(ع) را انکار کردند. 

 این استاد می‌گوید: اهل‌بیت(ع) خواستند این سرخط را به شیعیان بدهند که این انحراف، انحراف باطلی است و تعیین روز زیارتی برای امام رضا(ع) خط بطلانی بر اندیشه‌های فرقه‌های باطل شیعه باشد، بنابراین حرکت شیعیان از شهرهای مختلف آن هم در زمان عباسیان برای زیارت حرم امام رضا(ع) برای یک روز خاص بسیار ارزشمند بوده است. 

البته باید یادآور شد که در روایتی، امام رضا (ع) در این روز به شهادت رسیده اند. شاید از این رو زیارت امام در این روز، ثواب ویژه‌ای دارد. در گزارش پیش رو نگاهی به فضائل زیارت امام رضا (ع) خواهیم داشت.

در روایات متعددی در مورد فضیلت و پاداش زیارت امام رضا (ع) تاکید شده است.

جناب شیخ طوسی از حضرت رضا (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «در خراسان بقعه ای است و زمانی خواهد آمد که آن بقعه همواره محل رفت و آمد و مطاف فرشتگان می شود تا روز قیامت که در صور دمیده می شود و قیامت فرا می رسد.» پرسیدند: ای پسر رسول خدا! این بقعه کدام بقعه است؟ فرمود: «این بقعه در سرزمین طوس است، به خدا سوگند! آن زمین باغی از باغهای بهشت است. هر که مرا دراین بقعه زیارت کند مانند کسی است که رسول خدا را زیارت کرده است و برای او پاداش هزار حج مقبول و هزار عمره مقبول نوشته خواهد شد و من و پدرانم روز قیامت شفاعت کننده او خواهیم بود.»

در روایتی دیگر بزنطی می گوید: نامه حضرت رضا (ع) را خواندم، در آن نامه چنین آمده بود: «به شیعیان من بگو زیارت من به اندازه هزار حج پاداش دارد.» بزنطی می گوید از امام جواد (ع) از روی تعجب پرسیدم: به اندازه هزار حج؟ آن حضرت فرمود: «آری: به خدا سوگند کسی که او را زیارت کند در حالی که حق او را می شناسد، به اندازه هزار، هزار حج (یک میلیون حج) پاداش دارد»

بر طبق روایتی دیگر امام موسی بن جعفر (ع) فرمود: «کسی که قبر فرزندم علی (ع) را زیارت کند، پاداش او هفتاد حج نیکو و مقبول خواهد بود.» مازنی می گوید: از سر تعجب پرسیدم: هفتاد حج؟ فرمود: «هفتاد هزار حج.» عرض کردم: زیارت او به اندازه هفتاد هزار حج پاداش دارد؟ فرمود: آری! بسیاری از حج هاپذیرفته نمی شوند. هر کس فرزندم علی را زیارت کند ویک شب نزد ایشان بماند، به کسی می ماند که خدا را در عرش زیارت کرده است.»

در برخی از این روایات هفتاد حج و در برخی هزارحج و عمره و در برخی یک میلیون و در برخی هفتاد هزار حج وعمره پاداش زیارت امام رضا (ع) قرار داده شده است.

آیت الله میرباقری در مورد ثواب زیارت امام رضا (ع) می گوید: روایت اول را در کافی مرحوم کلینی نقل کرده اند و در کامل الزیارات هم ابن قولویه همین حدیث را نقل فرموده اند از وجود مقدس موسی بن جعفر (ع). حضرت فرمودند زیارت فرزند من ثواب هفتاد حج مقبوله دارد، راوی تعجب کرد و به حضرت عرض کرد هفتاد حج مقبوله؟ حضرت فرمود: هفتاد هزار حج مقبوله. عرض کرد هفتاد هزار؟ فرمودند بله. چه بسا کسی حج انجام دهد و مقبول هم نباشد، ولی این زیارت هفتاد هزار حج مقبوله است. بعد فرمودند اگر کسی وجود مقدس علی بن موسی رضا (ع) را زیارت کند و شبی را در محضر این وجود مقدس بیتوته کند، «کان کمن زار الله فی عرشه» مثل کسی است که خدای متعال را در عرش زیارت کرده است.

ثواب یک شب بیتوته در حرم امام رضا (ع)

وی ادامه می دهد: حرم معصوم این طور است، فرمود اگر کسی یک شب در محضر امام رضا (ع) بیتوته کند، «کان کمن زار الله فی عرشه». وجود مقدس موسی بن جعفر ارواحنا فداه همین جمله را توضیح دادند، فرمودند در روز قیامت چهار نفر از اولین و چهار نفر از آخرین به عرش الهی هستند. اولین حضرت نوح، حضرت ابراهیم و حضرت موسی و حضرت عیسی صلوات الله علیهم اجمعین یعنی انبیاء اولوالعزم و آخرینها رسول الله (ص)، امیر المومنین (ع) و امام مجتبی (ع) و سید الشهداء (ع). البته طبق روایات، مسلم است که بقیه ائمه هم ملحق هستند. فرمود: سپس عرش وسعت پیدا می کند و زوار ائمه (ع) بر عرش می نشینند و مقامشان مقام این چهار نفر از اولین و آخرین می شود، ملحق به ایشان می شوند. و بعد فرمود همه فوق العاده اند الا اینکه «أَنَّ أَعْلَاهُمْ دَرَجَةً وَ أَقْرَبَهُمْ حَبْوَةً زُوَّارُ قَبْرِ وَلَدِی عَلِی‏ بن موسی ع» یعنی زوار فرزندم علی بن موسی الرضا علیه السلام سرآمد آنها هستند. از این دست روایات در زیارت ائمه (ع) هست. از یک حج عمره تا هفتاد هزار حج عمره.

آیت الله میرباقری معتقد است: اینکه در روایات، ثواب زیارت ائمه (ع)، مختلف بیان شده که خیلی هم واضح است، این روایات اختصاص به زیارت هم ندارد، ثواب الاعمالی که در روایات آمده به این معنا است که این عمل تا این حد می تواند فضیلت داشته باشد، نه اینکه هر کسی به این فضیلت می رسد. این زیارت می تواند این قدر ثواب داشته باشد، تا چه کسی و چگونه زیارت کند. هفتاد هزار حج یعنی انسان هفتاد هزار سال عمر کند و هر سال حج واجب برود و هر سال حجش قبول باشد. حال آنکه از زمان حضرت آدم تاکنون حدود هشت هزار سال بیشتر نمی گذرد! هفتاد هزار سال حج مقبوله! و این در حالی است که در فضیلت خود حج، ثوابهای فراوانی آمده است.

یکی از علل عظمت فضیلت زیارت امام (ع)

وی می افزاید: اینکه ثواب زیارت حضرت با هیچ عبادتی قابل مقایسه نیست و ثواب هفتاد هزار حج مقبوله و شهادت در رکاب حضرت دارد، یک نکته اش این است که در عبادات دیگر ما از طریق عبادت به خدا نزدیک می شویم و عبادت یک بابی است به سوی وادی ولایت. آنچه راه رسیدن به سوی خداست امام است، صراط مستقیم است. عبادات، نماز، روزه و حج یک بابی باز می کنند به سوی صراط مستقیم، «نَحْنُ الصَّلَاةُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَحْنُ الزَّکَاةُ وَ نَحْنُ الصِّیَامُ وَ نَحْنُ‏ الْحَجُ‏» همه خیرات یک بابی است به سوی امام و انسان با امام سیر می کند. ولی در زیارت دیگر هیچ واسطه ای نیست و خود امام است و انسان به محضر امام می رود و با خود امام این سیر اتفاق می افتد. لذا با فروع دیگر گاهی قابل مقایسه نیست، با حج قابل مقایسه نیست، هفتاد هزار حج مقبوله و بیش از هفتاد هزار حج مقبوله، گاهی با هر قدمی که برمی دارد ثواب یک حج مقبوله به انسان می دهند. این ثواب زیارت امام (ع) است.

آیت الله میرباقری معتقد است: در زیارت جامعه کبیره هم تنزل نور ائمه (ع) را در سه مقام توضیح می دهد که مقام سومش اینست: «حَتَّی‏ مَنَ‏ عَلَیْنَا بِکُمْ‏ فَجَعَلَکُمْ‏ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُه ‏»(۳) انوار ائمه (ع) در این خانه هاست که یکی از این خانه ها حرم امام (ع) است. لذا حرم امام (ع) جسمش، روح و ملکوت عالم اجسام است. این تعبیر که در زیارت جامعه کبیره است که شاید جزو لطیف ترین تعابیر جامعه است: «أَسْمَاؤُکُمْ فِی الْأَسْمَاءِ وَ أَجْسَادُکُمْ فِی الْأَجْسَادِ وَ أَرْوَاحُکُمْ‏ فِی‏ الْأَرْوَاحِ‏ وَ أَنْفُسُکُمْ فِی النُّفُوسِ وَ آثَارُکُمْ فِی الْآثَارِ وَ قُبُورُکُمْ فِی الْقُبُور». اگر قبور مومنی واقعاً نورانی است چون برزخ مومنین شعاعی از برزخ امام است. اگر روح مومن چراغدان نور الهی است، بخاطر این است که روح امام در این روح تجلی می یابد. حرم امام (ع) بیت النور الهی است که در آنجا انوار الهی تجلی دارد. از آیه قرآن هم استفاده می شود که «اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه»، اجازه رفعت در حرم امام و در این بیت النور است. حرم امام سقف ندارد و سقفش فوق عرش الهی است. لذا اگر کسی وارد حرم شد می تواند تا فوق العرش بالا برود. «کمن زارالله فوق عرشه»، «فوق کرسیه». از حرم امام می شود انوار الهی را در فوق العرش دریافت کرد. این خاصیت حرم امام صلوات الله و سلامه علیه است و زیارت امام یعنی لقاء امام علیه السلام. که اگر کسی زائر شد به لقاء امام می رسد.

استجابت دعا در حرم امام (ع)

وی ادامه می دهد: در روایتی دیگر در باب زیارت در امالی، امام هادی ارواحنا فداه فرمود: اگر حاجتی داشتید غسل کنید بروید زیارت جد بزرگوارم علی بن موسی الرضا علیه السلام و بعد دو رکعت نماز بالای سر ایشان بخوانید و در قنوت حاجت خود را بخواهید، حاجب مستجاب است. یعنی در آن مقام حجاب بین انسان و خدا برداشته می شود و دعا محجوب نیست. دعا به دست عالم ملکوت می رسد. یعنی متصل به عالم ملائکه است و به احترام حضرت، حجاب از دعا برداشته می شود. چون علت اینکه دعای ما مستجاب نمی شود این است که دعایمان محجوب است، یعنی حجاب بین دعا و مقام اجابت است که علت حجابها هم روشن است و عمدتاً به خود ما برمی گردد. دعا اگر واقع شد مستجاب می شود. در واقع دعا واقع نمی شود که مستجاب نمی شود. دعای مستجاب یعنی دعا واقع می شود. در این مقام حجابها کنار می رود و انسان می تواند دعا کند. و حجاب اجابت هم به احترام حضرت برداشته می شود. یادم هست یک عزیزی می فرمود که یک حاجت خیلی حل نشدنی داشتم به یکی از اولیاء خدا عرض کردم که برایم دعا کنید. که در روایات هست که بگویید مومنان برایتان دعا کنند، چون شما نمیدانید دعای کدام مومن در حق شما مستجاب می شود و خدا به کدامین دست گره شما را باز می کند. فرمود به این مومن گفتم برایم دعا کنید، بعد از مدتی آن مومن را زیارت کردم فرمودند دعای شما مستجاب شد، پرسیدم از کجا می دانید؟ گفتند وقتی دعا کردم دیدم که ملائکه دعا را بالا بردند. حرم امام رضا (ع) مختلف الملائکه و مختلف الانبیا هست، در روایات داریم که ملائکه می آیند و می روند. در باب سید الشهدا (ع) هست که «فَفَوْجٌ یَنْزِلُ‏ وَ فَوْجٌ یَصْعَدُ» دائماً یک فوجی از ملائکه و انبیا در حال آمدن هستند و فوج دیگری در حال رفتن هستند. مثل مومنین، انبیا و ملائکه هم دسته دسته در حال آمدن هستند و گاهی در روایات داریم که ملائکه بیشتر از یک بار در عمر روزی شان نمی شود که بیایند زیارت انجام بدهند. حرم امام (ع) مهبط ملائکه است، مختلف الملائکه است، محل رفت و آمد ملائکه و انبیاء است، محل اجابت دعاست. در روایت امام هادی (ع) یک تعبیر زیبایی دارد که حضرت فرمود: قبر حضرت بقعه ای از بقاع جنت است و هر کس به این مکان تشرف بیابد از آتش جهنم آزاد می شود و اهل بهشت می شود. همه تعلقات انسان، همه شعله جهنم انسان در حرم به برکت امام رضا (ع) خاموش می شود و تبدیل به بهشت می شود.

زیارت امام رضا (ع)، محور اقامه تشیع

وی می گوید: در خصوص زیارت امام رضا (ع) یک روایتی است در کامل الزیارات، که از امام جواد (ع) سؤال شد، آیا زیارت جدتان افضل است یا زیارت پدرتان؟ فرمود زیارت پدرم، چون پدر مرا فقط شیعیان کامل و ۱۲ امامی زیارت می کنند.

آیت الله میرباقری ادامه می دهد: حال سوال از اینست که اگر هر دو را یک شیعه ۱۲ امامی زیارت کند، کدام افضل است؟ شاید نکته جواب این است که زیارت این همه ثوابش برای اقامه ولایت است. با زیارت، اقامه ولایت می شود و با زیارت امام رضا (ع) اقامه ولایت ۱۲ امامی و اقامه تشیع ۱۲ امامی می شود. و اتفاقاً این طور هم بوده، امام رضا (ع) با هجرت خودش جغرافیای اسلام را تغییر دادند و امام زاده ها را که بیوت النور هستند دور خودشان جمع کردند و اصلاً جغرافیای شیعه از نظر جامعه شناسی این طور شکل گرفته که هجرت امام رضا (ع) این منطقه را منطقه شیعی کرد. که هم صفویه و دولت شیعی و الان هم الحمد لله آخرین مدلی که قبل از ظهور متصور است حکومت فقیه عادل است و بعد ان شاء الله ظهور است. ان شاء الله هیچ مدل دیگری واسطه نیست. زیارت امام رضا (ع) محور اقامه تشیع است و در تاریخ هم واقعیت همین است که اصلاً امام جغرافیای دنیای اسلام را با هجرتشان بهم زدند، کاملاً واضح است. زیارت امام محور اقامه ولایت است. کسیکه به زیارت ایشان می آید، از در خانه باید فانی باشد. آنوقت ولایت اقامه می شود. همانطور که الان اربعین در عراق دارد اقامه تشیع می کند.

آمیخته شدن اهداف دیگر با زیارت امام رضا (ع)

وی معتقد است: با زیارت امام رضا (ع)، اقامه دین و تشیع می شود. زیارت امام محور اقامه اسلام است، خیلی امر عظیمی است. این نباید با توریزم آمیخته شود. شهر امام رضا (ع) که محور زیارات است، زائر از در خانه اش راه می افتد هر قدمی که برمی دارد ثواب یک حج است، ملائکه به استقبالش می آیند، ملائکه بدرقه اش می کنند، تا دم قبر تشییعش می کنند، چنین شهری نباید با صنعت توریزم غرب آمیخته شود. کسی که قصد حرم امام (ع) را کرده است نباید با دو هدف بیاید. من نمی گویم آن کسانی که دست اندر کار این امور هستند مستقیماً یک چنین قصدی دارند، ولی بعید است که برنامه ریزان کلان ندانند توسعه غربی، مقابل زیارت امام رضا (ع) است. و خوب می دانند که زیارت ائمه (ع) مانع توسعه به مفهوم غرب می شود. البته الگوی توسعه به تعبیر مقام معظم رهبری، ایرانی اسلامی چیز دیگری است. یعنی آمیختن آن و تغییر دادن آن به نفع اسلام. و توریزم غرب از ارکان توسعه غربی است، در جامعه اخلاق مادی ایجاد می کند. شهرکهایی درست می کنند با انواع ابتهاجات مادی، تا انسان از این طرف بیاید و از آن طرف بیرون برود سه روز طول می کشد. مثل اعتکاف که وقتی انسان سه روز اعتکاف معنوی دارد وقتی بیرون می آید باورش نمی شود که چرا دنیا اینقدر شلوغ است؟ آنوقت اینها سه روز اعتکاف مادی می کنند، از آنطرف که بیرون می آیند دچار نوعی ابتهاجات مادی می شوند که گاهی ابتهاج هم نیست، دلهره ها و ترکیب برخی از حالات روانی است.