سرویس جهان حلقه وصل - ایالات متحده و فرماندهی نیروهای آن در منطقه (سنتکام) وقتی برای حمله به ایران برنامه‌ریزی می‌کنند، قطعاً باید به راه‌های ورود جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های خود به خاک ایران فکر کنند.
اما پرسش جدی که مطرح می‌شود این است که وقتی همزمان یکی از گلایه‌های اصلی واشینگتن در سال‌های اخیر، نفوذ ایران در منطقه است، پس کدام یکی از همسایگان ایران ممکن است مجوز عبور پرونده‌های آمریکایی را در جنگ احتمالی صادر کنند؟
زمانی که ایالات متحده به عراق حمله کرد،
عراق یک کشور منزوی شده بود که همسایگانش از تجاوز آن به مرزهای خود پس از شکست در حمله به ایران و سپس کویت می‌ترسیدند. اتحادهای راهبردی با سایر قدرت‌های بزرگ مانند چین و روسیه نیز قوت نگرفته بود و ایالات متحده به نوعی تنها قدرت خارجیِ بانفوذ در غرب آسیا به شمار می‌رفت.اما اکنون این دو ویژگی متحول شده و جلب حمایت منطقه از حمله آمریکا به ایران را دشوار کرده است. پایگاه گلوبال ریسرچ به بررسی این موضوع مهم در رابطه با همسایگان ایران پرداخته است.
ترکیه و پاکستان
متحدان سینه‌چاک آمریکا در سال‌های گذشته، حالا شب و روز با رقبای اصلی آن کشور یعنی چین و روسیه تعامل دارند و با ایران توافقات امنیتی امضا کرده‌اند.
مثلاً در مورد پاکستان، در حالی که در اوایل قرن میلادیِ حاضر بواسطه جنگ آمریکا با القاعده و طالبان در افغانستان، اسلام‌آباد به دراختیارگذاشتن پایگاه‌هایش برای نیروهای آمریکایی راضی شده بود و این حضور همچنان به بهانه تداوم جنگ در افغانستان ادامه یافته بود، چند سال است که گزارشی از حضور این نیروها در پایگاه‌های پاکستان گزارش نشده است.
با توجه به خشم اسلام‌آباد از حملات پهپادی آمریکا که از این پایگاه‌ها به اسم مبارزه با تروریسم صورت می‌گرفت و بارها بیگناهان را در خاک پاکستان حتی در مراسم عروسی شکار می‌کرد و اسلام‌ستیزی در منطقه را شعله‌ور می‌ساخت، بعید نیست دستور خروج این نیروها از سوی اسلام‌آباد یا واشینگتن صادر شده باشد.
از آن سو، شعبه مهمی از راه ریلی ابریشم که چینی‌ها خیلی روی آن حساب باز کرده‌اند، سر تا سر پاکستان را تا بندر گوادر در جنوب این کشور می‌پیماید. همین حالا برای تکمیل آن ده‌ها و بلکه صدها هزار شغل ایجاد شده و قطعاً با عملیاتی‌شدن آن در صورت مدیریتِ مناسب از سوی اسلام‌آباد، اوضاع اقتصادی این کشور را دگرگون خواهد کرد. این، تنها یک حلقه از روابط راهبردی اسلام‌آباد و پاکستان را تشکیل می‌دهد.
در مورد ترکیه نیز وضع آمریکا از این خرابتر است! بعد از کودتای نافرجام علیه اردوغان در نیمه 2016 میلادی، روابط این کشور با ایران و عربستان که سر جنگ داخلی سوریه شکل گرفته بود، دچار تحول شد و رویکرد وی به ایران، مثبت و به عربستان منفی شد تا جایی که در مواردی، نیروهای تحت حمایت آنکارا در سوریه با نیروهای تحت حمایت واشینگتن وارد درگیری نظامی شده‌اند.
از آن سو اسقاط جنگنده روسی توسط ارتش ترکیه که در مرز این کشور با سوریه پرواز می‌کرد، ابتدا موجب کاهش شدید روابط اقتصادی و سیاسی میان مسکو و آنکارا شد اما پس از چندی با عقب‌نشینی اردوغان، روابط این دو کشور را آن چنان راهبردی ساخت که ترکیه اکنون در حال دریافت سامانه پدافند هوایی اس-400 از روسیه است.
اس-400 روسیه در آنکارا دریافت این سامانه به نقطه اختلاف جدیدی میان آمریکا با این عضو ناتو شده است و واشینگتن پس از بی پاسخ‌ماندن تهدیدهای مکررش و فشارهای اقتصادی‌اش بر ترکیه، در آخرین اقدام دستیابی آنکارا به اف-35های آمریکایی که پیشرفته‌ترین جنگنده حال حاضر جهان به شمار می‌رود را ممنوع اعلام کرد.
عراق
همزمان با لفاظی‌های مقامات آمریکایی و گمانه‌زنی برخی رسانله درباره جنگ میان ایران و آمریکا، بغداد اولین پایتخت در میان همسایگان ایران بود که اعلام کرد نه تنها عراق را وارد این جدال نظامی نخواهد کرد، بلکه همه تلاشش را خواهد کرد اساساً چنین نزاعی آغاز نشود. کار به جایی رسید که شخص پمپئو در سفری غیرمنتظره به بغداد رفت تا از نزدیک، شرایط را بررسی کرده و مزه دهن سیاستمداران عراقی را بچشد.
آذربایجان
این کشور بعد از فروپاشی شوروی، اقبال خوبی به روابط سیاسی با واشینگتن نشان داد و حتی در کنار مولداوی، اوکراین و گرجستان به امضای توافق نظامی «گوام» اقدام کرد، اما این توافق تأثیر چشمگیری در عمل نداشته است. در عوض در دسامبر 2018 میلادی با سفر سرلشگر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به باکو، چند توافق همکاری نظامی میان ایران و آذربایجان امضا شد. وی در این سفر پس از ابراز مخالفت با آوارگی مردم آذربایجان در قضیه قره باغ به خبرنگاران گفت نیروهای دریایی دو کشور رفت و آمد و تمرینات مشترک بیشتری را با هم برگزار خواهند کرد.
افغانستان
بعد از سال‌ها مخالفت طالبان، بالاخره مذاکرات طالبان با دولت افغانستان آغاز شده و حالا به نقطه حساسی رسیده است. این در حالی است که طالبان به شدت خواستار خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان است. اگر کابل بخواهد مجوز حمله به ایران از پایگاه آمریکایی بگرام یا مانند آن را صادر کند، باید ثمره سال‌ها تلاش سیاسی برای رفع معضل ناامنی در درگیری با طالبان را بر باد بدهد و پیه درگیری جدیدی میان نیروهای آمریکایی و طالبان در خاک افغانستان را به خود بمالد.
حاشیه خلیج فارس و دریای عمان
علی رغم تقویت رویکرد منفی امارات پس از درگذشت شیخ زاید و جانشینی پسرش، قطر به تدریج جای آن را گرفت و در کنار کویت و عمان، خواستار رویکرد مصالحه‌آمیز در شورای همکاری خلیج فارس نسبت به ایران شد. این مسأله موجب اختلاف نظر و شکاف عمیق میان همسایگان جنوبی ایران شد که به تحریم قطر توسط عربستان و امارات از نیمه 2017 میلادی و تهدید دوحه به خروج از شورای همکاری منجر شد.
این اختلاف جدید، به موانع تشکیل ناتوی عربی علیه ایران افزود و طرح کاخ سفید را ناکام گذاشت. حتی با وجود حضور نیروهای آمریکایی در اکثر این کشورها، هنوز آمریکاییان نتوانسته‌اند کشورهای حاشیه خلیج فارس را به یکپارچه‌سازی سامانه ضدموشکی راضی کنند.
در این میان مشکل دیگری که به چشم می‌خورد، این است که اساساً پایگاه اصلی سنتکام، در قطر قرار دارد. پایگاه العُدید، بزرگترین پایگاه ایالات متحده در کل خاورمیانه به شمار می‌رود که مشتمل بر مرکز عملیات مشترک هوایی آمریکا، دفتر فرماندهی مرکزی نیروهای هوایی آمریکا، مرکز فرماندهی عملیات ویژه و دفتر اصلی سنتکام است. تجهیزات و دفاتر آمریکایی که پیشتر در پایگاه هوایی شاهزاده سلطان در عربستان قرار داشت در سال ۲۰۰۳ میلادی به قطر در این پایگاه منتقل شد، یعنی دقیقاً همان کشوری که بیشترین درگیری را با رویکرد غرب‌محور در سرانِ عرب منطقه دارد.
11 هزار سرباز یا امکانات کافی برای اسکان در این پایگاه قرار دارند و کمی آن طرف تر نیز بزرگترین انبار مجهز برای مهمات آمریکا در منطقه در «السَیلیه» قطر واقع شده است. قطر در حوزه حمل و نقل و تجارت، همکاری گسترده‌ای با ایران و ترکیه دارد. آنکارا تأسیسات نظامی خود را در این کشور مستقر کرده است و مهندسان چینی و روسی در صنایع قطری حضور دارند.
ارمنستان
روابط تهران و ایروان به قرون گذشته برمی‌گردد و حضور محترمانه ارمنی‌ها در ایران، این روابط را پس از انقلاب اسلامی به خوبی تحکیم بخشیده است. با این حال جان بولتون اکتبر گذشته به ارمنستان سفر کرد تا نه در مورد حمله به ایران، بلکه صرفاً همراهی با تحریم‌های آمریکا علیه ایران با نیکول پاشینیان نخست‌وزیر جدید این کشور گفتگو کند.
پس از بازگشت بولتون، پاشینیان که حرفه اصلی‌اش پیش از نخست‌وزیری روزنامه‌نگاری بوده، در پارلمان ارمنستان گفت: «به بولتون گفتم ارمنستان کشوری در محاصره است و ما روابط دیپلماتیک با دو همسایه‌مان یعنی آذربایجان و ترکیه نداریم، بنابراین ما چاره‌ای جز داشتن رابطه خوب با دو همسایه دیگرمان یعنی ایران و گرجستان نداریم چون این دو کشور تنها راه ارتباط ارمنستان با دنیای خارج هستند.»
ترکمنستان
این کشور اگر چه در مسائل فرهنگی روابط تنگاتنگی با ایران دارد، اما از منظر سیاسی، تجاری و امنیتی روابط جدیدی طی سالیان اخیر با آمریکا برقرار کرده و همین، مرز ایران با ترکمنستان را به منطقه‌ای تبدیل کرده که ممکن است آمریکاییان برای استفاده از آن طمع کنند. این کشور شش دور مذاکره راهبردی با ایالات متحده برگزار کرده و به نوشته تسنیم، میزبان صنایع آمریکایی در حوزه نفت و گاز، کشاورزی، محصولات کشاورزی، فناوری‌های دیجیتال و حمل و نقل است.
متیو کلیمو، معاون پیشین ناتو، سفیر کنونی آمریکا از مه 2019 در ترکمنستان در سال‌های اخیر دو اتفاقِ هشدارگونه دیگر رخ داد. اگر چه عشق‌آباد سیاست بیطرفی خود را پس از فروپاشی شوروی اعلام کرده، اما مشخص شد از فرودگاه‌هایی در این کشور برای سوخت‌گیری هواپیماهای باری ایالات متحده استفاده می‌شود که حامل تسلیحات برای جنگ در افغانستان هستند. پس از آن سخن از پایگاه هوایی ماری-2 در جنوب این کشور و نزدیک مرز ایران به میان آمد که ظاهراً برای پشتیبانی هوایی در اختیار ارتش آمریکا قرار گرفته است.
نهایتاً اعزام یک نظامی بازنشسته به عنوان سفیر آمریکا در ترکمنستان از سوی ترامپ خبرساز شد. «متیو کلیمو» پیشتر معاون دبیر کل ناتو نیز بوده است. با این حال در شرایطی که اجماع خاصی در منطقه برای حمله به ایران وجود ندارد، همراهی عشق‌آباد با حمله احتمالی از سوی ایالات متحده به ایران تاوان سنگینی در روابط سیاسی و امنیتی‌اش خواهد داشت.
جمع‌بندی
با مروری بر روابط همسایگان ایران با تهران و واشینگتن، به نظر می‌رسد جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های آمریکایی در صورت تصمیم احمقانه کاخ سفید برای حمله به ایران به دردسر خواهند افتاد. بیهوده نیست که در اولین اقدام برای تهدید تلویحی به جنگ، ناو آبراهام لینکلن را تا ورودی دریای عمان به پیش آوردند تا مگر از مرزهای ایران با آب‌های آزاد بهره گیرند. نکته مهم اینجا است که محدودشدن جبهه‌های عملیاتی برای ورود پرنده‌های آمریکایی به یک یا دو جبهه، قدرت ایران را در مقابله پدافندی با آن به شدت افزایش می‌دهد.
منبع
https://tm.usembassy.gov/our-relationship/our-ambassador
https://www.globalresearch.ca/a-major-conventional-war-against-iran-is-an-impossibility-crisis-within-the-us-command-structure/5682514
https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/400-arrives-ankara-crunch-time-turkish-foreign-policy-190712175054327.html
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/01/1904663
https://ir.sputniknews.com/world/201811024129046