چرا ادبیات انقلاب مهجور مانده است؟!

به گزارش حلقه وصل، در پنجمین نشست از سلسله‌ نشست‌های نقد و بررسی کتاب که به نام «آینه‌بندان» در حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار می‌شود، رمان انقلابی «خنده‌زار» نوشته محمد محمودی نورآبادی مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در این نشست، احمد عربلو، با بیان اینکه عنوان رمان «خنده‌زار» چندان با موضوع کتاب تناسبی ندارد، گفت: این نام، تداعی‌کننده یک کتاب طنز است و بهتر بود نام دیگری برای این رمان انقلابی انتخاب می‌شد.

وی با بیان اینکه متاسفانه ادبیات انقلاب زیر سایه موضوعات دیگر قرار گرفته و آثار شاخص محدودی در این زمینه داریم‌، گفت: لازم است حرکت منسجمی بین نویسنده‌ها شکل بگیرد و رمان‌های انقلابی خوبی درباره وقایع انقلاب اسلامی نوشته شود؛ چرا که این ظرفیت کاملاً در این واقعه بزرگ وجود دارد.

عربلو همچنین اظهار کرد: چرا ادبیات انقلاب مهجور مانده است؟ به بهانه اینکه سوژه کم است به این موضوع پرداخته نمی‌شود؛ در حالیکه حجم خاطرات آن دوران، حوادث، زندان‌ها، تبعیدها، درگیری‌ها و... هر کدام می‌تواند سوژه مناسبی باشد که در کتاب‌ها ماندگار شود.

این منتقد ادبی افزود: من فکر می‌کنم مشکل در این نیست که سوژه مربوط به انقلاب اسلامی وجود ندارد، بلکه این موضوع به تنبلی نویسندگان ما در مطالعه کردن بازمی‌گردد. اگر نویسندگان به مطالعه حوادث انقلاب بپردازند، می‌بینند سرشار از وقایعی است که می‌توان به آنها پرداخت. این رمان نیز یکی از کتاب‌هایی است که به خوبی و از زاویه‌ای جدید به موضوع انقلاب اسلامی ایران نگاه کرده است.
وی با اشاره به شروع این رمان گفت: بعضی کتاب‌ها سخت شروع می‌شوند و خواننده تا در فضای داستان قرار بگیرد باید زمانی را سپری کند، اما هنر نویسنده رمان «خنده‌زار» در اینجاست که داستان را از جایی شروع می‌کند که خواننده به راحتی و با تمایل کتاب را دنبال می‌کند.

عربلو درباره مخاطب این رمان نیز اظهار کرد: باید دید مخاطب این داستان کیست. مخاطب بزرگسال برای این کتاب در نظر گرفته شده در حالی که به نظر می‌رسد می‌توان آن را به نوجوانان هم توصیه کرد؛ شخصیت‌ها، دیالوگ‌ها و فضایی که با حضور عیسی شخصیت این داستان شکل می‌گیرد به گونه‌ای است که این کتاب را به سمت کتاب نوجوان هدایت می‌کند.

این کارشناس همچنین تأکید کرد: با تمام اینها باید اشاره کنم نثر این کتاب یک‌دست و خوب است، گاهی در کتاب‌های انقلابی به شعارزدگی می‌افتیم؛ در حالی که در این کتاب، توصیف نویسنده از شعارزدگی دور شده است.

احمد عربلو در پایان سخنانش با انتقاد از اینکه چرا در کشورمان از آثار ادبی اقتباس سینمایی صورت نمی‌گیرد، گفت: با خواندن این کتاب، احساس کردم در حال تماشای یک فیلم هستم. رمان خنده‌زار از کتاب‌هایی است که به خوبی قابلیت تبدیل شدن به سریال یا فیلم سینمایی را دارد و ای کاش ارتباط بین صنعت سینما و ادبیات در کشور ما جدی‌تر گرفته شود تا به جای آثار تکراری و کم‌مایه، شاهد تولید فیلم‌هایی با مضامین، داستان‌ها و شخصیت‌های قابل قبول باشیم.

منیژه آرمین، نویسنده، نیز در بخش دیگر این برنامه بیان کرد: این کتاب، رمان بسیار خوبی درباره انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی ایران ظرفیت‌های گوناگون و عمیقی دارد که می‌توان آنها را در داستان تصویر کرد و این کتاب هم یکی از آنهاست.

آرمین ادامه داد: وجه تمایز کتاب «خنده‌زار» این است که از فضای شهر دور شده و حماسه‌ای را که پیش از این در فضاهای شهری درباره آن خوانده و شنیده بودیم، در یک روستا بررسی می‌کند. البته در عین حال که معتقدم فضا و شخصیت‌ها بسیار ملموس و باورپذیر هستند، انتقادی هم نسبت به فضایی که در این روستا تصویر شده دارم و آن هم اینکه چرا از بسیاری امکانات محروم و با آن ها ناآشنا هستند؛ به عنوان مثال مردم این روستا رادیو دارند اما با بلندگو آشنا نیستند و طرز کار آن را نمی‌دانند.

وی با بیان اینکه فضای این روستا نمی‌تواند خیلی مهجور باشد، گفت: این داستان به عشایر می‌پردازد و عشایر ما سال های طولانی سابقه مبارزاتی دارند و افراد سلحشوری بودند که ارتباط سیاسی داشتند و نسبت به آنچه در کشور می‌گذشت ناآشنا نبودند.

این نویسنده درباره زاویه دید در رمان «خنده‌زار» نیز گفت: یکی از امتیازاتی که این کتاب دارد این است که ماجراها را از زبان پسربچه‌ای حدودا هفت ساله بیان می‌کند که در عین حال که نویسنده را محدود می‌کند، باعث می‌شود فضای طنز و شیرینی به اثر داده و مخاطب را با خود همراه کند. در عین حال، در بخش‌هایی از داستان، زاویه دید دانای کل می‌شود و در جریان مواردی قرار می‌گیریم که اصلا آن افراد در آن شرایط حضور نداشته‌اند.

این منتقد ادبی ادامه داد: با این حال، این پسربچه به نام عیسی شخصیت اصلی داستان نیست،‌ شخصیت اصلی داستان پیرزنی به نام ننه جواهر است که شخصیتی چندبعدی دارد و در داستان، زمان حال را به گذشته وصل می‌کند؛ زنی

عشایری که با روحیه جنگندگی که دارد، پسرانش را افرادی مبارز تربیت می‌کند و دیگران را هم به مبارزه دعوت می‌کند.
وی با انتقاد از نام این کتاب که خواننده را دچار سردرگمی می‌کند، افزود: به نظر من بهتر بود این کتاب به جای «خنده‌زار»، «زارستان» نام می‌گرفت تا خواننده جدی، آن را با کتابی طنز اشتباه نگیرد.

آرمین درباره نثر این رمان نیز یادآور شد: نویسنده در نگارش این داستان دچار تشتت شده است؛ به طوری که در مواردی از زبان روستایی استفاده کرده و در برخی موارد کلماتی را به کار گرفته که مغایر با این زبان است.

رمان «خنده‌زار» اثر تقدیر شده در چهارمین دوره جشنواره داستان انقلاب است که مبارزات روستاییان ایران با حکومت پهلوی را به تصویر کشیده و از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.

محمودی نورآبادی در این کتاب تلاش کرده ورای نگاه‌های معمول در داستان‌های انقلاب و خارج از فضای شهری رایج در این نوع داستان‌ها، جریان فعالیت‌های انقلابی پیش از پیروزی را در فضای روستاها و عشایر به تصویر بکشد. او در این کتاب به  وقایع و رویدادهایی در روستایی به نام «زارستان» در استان فارس اشاره می کند و به نوعی مخاطبان در این رمان مبارزات مردم روستا را با ژاندارم‌های رژیم شاه می‌خوانند.