اختلالی که کودکتان را ساکت و گوشه‌گیر می‌کند

به گزارش حلقه وصل، کودکی خوش رو و دل‌ربا با قد و وزن متوسط که به کسی پاسخی نشان نمی‌دهد؛ والدینش تصور می‌کنند ناشنواست یا شنوایی بسیار ضعیف دارد، بزرگترها به اتاق رفت و آمد می‌کنند، در حالی که هیچ نشانه‌ای از هشیاری کودک در مورد این رفت و آمدها دیده نمی‌شود.

هرگاه اسم او را صدا می‌زنند پاسخی دریافت نمی‌شود؛ بزرگترها مجبورند دستی روی شانه‌اش بزنند تا کوچکترین نشانه‌ای از آشنایی پدیدار شود؛ به تغییر در محیط زندگیش بسیار حساس است؛ به طور مثال با تغییر مکان حتی یک صندلی به شدت عصبانی شده و داد و فریاد راه می‌اندازد.

تغییر دادن جای وسایل اتاق نشینمن یا اضافه کردن قفسه کتاب جدید به اتاق، او را بر آشفته می‌کند، اما باز هم امکان هیچ نوع ارتباطی وجود ندارد؛ در هنگام بازی چیزی عجیب در رفتارش به چشم می‌خورد، وقتی با خودش تنهایی بازی می‌کند، جدیتی افراطی دارد؛ به طور مثال بیش از ۳۰ دقیقه با یک کلید برق شکسته بازی می‌کند.

تا اواسط قرن بیستم هیچ نامی برای اختلالی که هم اکنون عنوان اوتیستیک را به خود گرفته است وجود نداشت؛ اوتسیم یک اختلال رشد مغز است که به وسیله نقص در واکنشات اجتماعی و ارتباطات، رفتارهای تکراری و محدود تا قبل از ۳ سالگی، مشخص می‌شود و روی بسیاری از قسمت‌های مغز اثر می‌گذارد.

اوتیسم یک بیماری به نسبت نادر است، اما نمونه‌های آن در سراسر جهان دیده می‌شود، همچنین فاقد الگوی مرتبط با طبقه اجتماعی یا پیشینه تحصیلی است؛ گمان نمی‌رود این اختلال به دلیل رفتارهای سرپرست کودک ایجاد شود و یا با اصول یادگیری رفتار تبین شود.

انتظار نمی‌رود که برنامه‌های درمانی برای اشخاص درخودمانده، این اختلال را مداوا کند، در واقع درمان مشخص شده‌ای وجود ندارد؛ اما اقداماتی با هدف به حداکثر رساندن سازگاری شخصی طراحی و تدوین می‌شوند؛ در این رابطه برنامه‌های روان پویشی و دارو درمانی چندان موثر نبوده اند اما اقدامات فشرده اصلاح رفتار نتایج دلگرم کننده‌ای به دست آمده است.

اقدامات درمانی به طور فزاینده‌ای بر محور خانواده، تدوین برنامه‌های آموزش والدین برای توجیه و پرداختن به اختلالات کودک و مشاوره با والدین برای توجه به مشکلات مرتبط با بزرگ کردن کودک درخودمانده استوار شده است.

از اوتیسم چه می‌دانید؟

غزال زاهد فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی  در خصوص اوتیسم و راه‌های درمان آن، اظهار کرد: اوتیسم یک اختلال در مغز است که توانایی برقراری ارتباط، استدلال و تعامل با دیگران را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ به عبارت دیگر اختلالات طیف اوتیسم در زمره ناتوانی‌های تکاملی هستند.

زاهد بیان کرد: اوتیسم عبارت است از ناتوانی کودک در برقراری ارتباط با مردم یا موقعیت‌ها؛ کودکان اوتیستیک اغلب به عنوان کودکان آرام اشتباه گرفته می‌شوند زیرا توقعات زیادی از والدین خود ندارند؛ بعد از نوزادی هیج وابستگی نسبت به اشخاص نشان نمی‌دهند و بر عکس به اشیا مکانیکی وابسته می‌شوند.

فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان ادامه داد: اوتیسم به وسیله مجموعه‌ای از علایم تشخیص داده می‌شود؛ مشخصه اصلی اوتیسم نقص در واکنشات اجتماعی، ارتباطات، توجه محدود شده و رفتارهای تکراری است دیگر مشخصات مثل اختلال در خوردن و غیره برای تشخیص مهم هستند.

وی با بیان اینکه کودکان اوتیستیک فاقد نیرو برای ارتباط هستند، تشریح کرد: صحبت کردن که یک کودک در مراحل اولیه رشد از طریق ایجاد اصوات شروع می‌کند در کودکان اوتیستیک کمتر به چشم می‌خورد؛ در کودکان اوتیستیک مسن‌تر، لالی عاطفی یعنی فقدان کامل تکلم، بسیار عادی است، همچنین تحقیقات نشان داده است که آنان منفی‌گرا هستند، زیرا پشت خود را به دیگران می‌کنند یا فعالانه در برابر آنان مقاومت می‌کنند.

زاهد افزود: آنان روزهای خود را به نحوی می‌گذرانند که گویی در رویا هستند؛ ممکن است اشیاء مخصوص از قبیل درهای شیشه را ساعت‌ها بچرخانند یا انگشتان خود را به طور پیوسته در برابر صورتشان حرکت دهند.

ویژگی‌های شناختی کودکان اوتیستیک

وی بیان کرد: تحقیقات بسیاری در مورد اختلال توجه در کودکان اوتیستیک انجام شده است؛ بسیاری از کودکان اوتیستیک در موقعیت یادگیری تنها به جزء یا نشانه‌ای از مجموع نشانه‌های موجود در یک محرک توجه یا تمرکز افراطی نشان می‌دهند؛ حتی آن عده از کودکان اوتیستیک که دارای کنش‌های برتر هوشی یا متوسط و نزدیک به متوسط هستند مشکلاتی نیز در جابجایی توجه از یک محرک به دیگری را دارند.

وی با بیان اینکه اینکه اوتیسم افراد را به درجات و اشکال مختلف درگیر می‌کند، گفت: اوتیسم اغلب به صورت همراه و ترکیب یا اختلالات دیگر دیده می‌شود، این بیماری در هر سنی می‌تواند تشخیص داده شود اما منظور از اختلال تکاملی یعنی علائمی که خود را تا ۲ سالگی نشان می‌دهد.

آیا اوتیسم در بارداری قابل تشخیص است؟

این روانپزشک کودک با اشاره به اینکه اوتیسم در بارداری قابل تشخیص نیست، بیان کرد: این اختلال گاهی در شرایط زمینه ژنتیکی خاصی (به طورمثال کودکانی که سندرم داون ، سندرم رت یا بعضی از کودکانی که نشان دهنده اوتیسم هستند) خود را نشان می‌دهد.

زاهد ادامه داد: با توجه به اینکه آن اختلالات را می‌توان در بارداری تشخیص داد، شاید بتوان اوتیسم را هم در شرایط خاصی انجام داد؛ گاهی کودکانی با این سندرم‌ها به‌ دنیا می‌آیند ولی علائم اتیستیک را ندارند و کودکانی هم مبتلا به اتیستیک هستند که علامت دیگری ندارند، بنابراین می‌توان گفت، صرفا اگر علائم اوتیسم همراه با این سندرم‌های ژنتیکی خاص باشد، شاید بتوان آن را در بارداری تشخیص داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: ویژگی‌های کودکان اوتیستیک به طور خلاصه عبارتند از اصرار بر یکنواختی و مقاومت در برابر تغییرات، در بیان نیازهای خود دچار مشکل هستند و به جای استفاده از کلمات از اَداها و اشاره استفاده می‌کنند، تکرار کلمات، خنده نابجا، گریه بی مورد، نشان دادن استرس و نگرانی بی علت، ترجیح می‌دهند که تنها باشند.

وی با اشاره به اینکه پرخاشگری از ویژگی‌های کودکان اوتیستیک است، گفت: به سختی با دیگران رابطه برقرار می‌کنند، دوست ندارند که کسی را بغل کنند یا اینکه کسی آن‌ها را بغل کند، تماس چشمی ندارند یا اینکه بسیار کم است، با روش‌های معمول آموزشی نمی‌توانند چیزی بیاموزند، بازی‌های غیر عادی انجام می‌دهند، اشیاء در حال چرخش را دوست دارند و خود نیز سعی می‌کنند اشیاء را به حالت چرخش در بیاورند، دلبستگی غیر عادی به بعضی از اشیاء پیدا می‌کنند، از نظر احساس درد حساسیت بالاتر و یا پائین تری نسبت به افراد عادی دارند، در ظاهر از چیزی نمی‌ترسند.

درمان اوتیسم و انواع آن

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد در حالی که هنوز درمان مشخصی برای اوتیسم پیدا نشده است ولی روش‌های درمانی مناسبی وجود دارند که با کمک آن‌ها می‌توان به این کودکان کمک کرد تا از توانائی‌های بیشتری بهره‌مند شوند و حتی نمونه‌هایی نیز از بهبود کامل دیده شده است.

وی ادامه داد: این روش‌های درمانی علاوه بر اینکه کمک می‌کنند تا رفتارهای اختلالی کودک کم شوند، همچنین کارهای استقلالی را نیز به کودک می‌آموزند تا کودک بتواند به طور مستقل نیازهای خود را برآورده کند و به تدریج به یک زندگی عادی برسد؛ از آنجائی که رفتارها و اختلالات در کودکان اوتیستیک بسیار متفاوت و متغیر خواهد بود، تاکنون چندین برنامه درمانی برای آن‌ها مد نظر قرار گرفته است که هر کدام موفقیت‌هایی نیز به دنبال داشته‌اند.

زاهد افزود: در درمان کودکان اوتیستیک باید حتما این مورد در نظر گرفته شود که روش درمان برای هر کودک باید متناسب با توانایی‌ها و شدت اختلالات او برنامه ریزی شود؛ درمان‌هایی که حول محور کودک اوتیسم قرار دارد، شامل خود کودک اوتسیتیک، والدین او و متخصصان درمانگر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: مسلم است که کودک در واقع نقطه‌ای است که مجموعه برنامه ریزی در حول آن سازمان می‌یابد و نیازهای وی در زمینه بازپروری، تعیین کننده محتوای برنامه‌های ویژه خواهند بود ضمن آنکه آماده سازی والدین و نیز روش‌های آماده سازی که درمانگران به کار می‌بندند با چگونگی نیازهای کودک مرتبط‌ هستند.

چه زمانی دارو درمانی را شروع کنیم؟

زاهد با اشاره به اینکه دارو، درمان اصلی اوتیسم نیست، گفت: اختلال اوتیسم را با دارو درمان نمی‌کنیم؛ دارو زمانی به کار می‌رود که مشکلاتی وجود داشته باشد و بخواهیم آن را کنترل کنیم، مانند بی‌قراری، پرخاشگری، تحریک‌پذیری، رفتارهای تکراری، پرفعالیتی، مشکلات تمرکز و توجه، افسردگی، اضطراب، علائم وسواس و علائم دیگری که در زمینه اختلال اوتیسم ممکن است پیش آید.

وی در خصوص علائم اوتیسم بیان کرد: علائم اولیه شامل مشکلات در ارتباط، تعامل اجتماعی، مشکلات در کلام و برخی رفتار و علاقه مندی‌های خاص نامعمول است.

این روانپزشک افزود: کودکان اتیستیک نیاز به مداخلاتی دارند که به لحاظ رفتاری، آموزشی و کسب مهارت‌های جدید می‌توانیم تغییراتی در آن‌ها به وجود آوریم؛ این برنامه‌ها ساختار یافته است و در اختیار والدین گذاشته می‌شود، آن‌ها باید در طول هفته به مدت مشخص به صورت فشرده مشارکت داشته باشند، درمان این کودکان ممکن است خانواده، خواهر و بردار را نیز در بر بگیرد.

زاهد یادآور شد: درمان غیردارویی که برای کودکان کاربرد دارد، آموزش مهارت‌های زندگی و اجتماعی است که یک فرد مستقل به آن نیاز دارد تا بتوان رفتارهای چالش برانگیز و پرخطر این کودکان را کاهش و توانمندی‌هایی نظیر مهارت‌های اجتماعی، آموزش بین فردی درست و مهارت‌های کلامی به لحاظ نیازهای فردی را تقویت کرد.