پنجمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی برگزار شد/ در مسیر دولت‌سازی

حلقه وصل: پنجمین نشست اساتید منتخب علوم‌‌انسانی اسلامی با رویکرد علوم‌‌سیاسی اسلامی روز پنجشنبه ۳۰ خردادماه از ساعت ۸ صبح تا ۲۰ به‌صورت پیوسته در شهر مشهد برگزار شد. در این جلسه ۲۵ نفر از اساتید برجسته رشته علوم سیاسی اسلامی که در این حوزه دارای اثر هستند، حضور داشتند.

گزارش این نشست که از سوی روابط‌‌عمومی مجمع عالی علوم‌‌انسانی اسلامی منتشر شده در ادامه آمده است:

گعده‌‌ها و همنشینی اساتید علوم انسانی اسلامی فرصتی است برای تحلیل و بررسی حوزه‌‌های مختلف این علوم و ارائه آخرین دستاوردهای کارشناسان تا رویکردهای جدید این عرصه بتواند مسیر تجلی و بروز و ظهور علوم انسانی اسلامی را بیشتر از قبل فراهم کند. علوم‌‌انسانی اسلامی با برگزاری چنین نشست‌‌هایی در مسیر پیشرفت قرار خواهد گرفت، لذا ادامه این روند نیازمند توجه جدی دغدغه‌‌مندان این حوزه است. در این راستا و در پنجمین نشست اساتید منتخب علوم‌‌انسانی اسلامی با رویکرد علوم‌‌سیاسی اسلامی ۱۴ مقاله با موضوع دولت اسلامی ارائه شد و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در ابتدای جلسه حجت‌‌الاسلام رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌‌های علوم‌‌انسانی اسلامی صدرا گفت: «امروزه ما در شرایطی از دانش سیاسی اسلامی سخن می‌‌گوییم که درباره مفهوم ساختار و روش‌‌شناسی آن اختلاف‌‌نظر وجود دارد و هنوز این دانش بروز و ظهور کاملی پیدا نکرده است، اما استعداد لازم برای عینیت‌‌بخشی به این علوم قابل مشاهده است.»
وی گفت: «امروزه اساتید علوم سیاسی اسلامی در بسیاری از زمینه‌‌ها -مانند طراحی مدل‌‌های مشارکت سیاسی، تشکل سیاسی، نظارت عمومی، قواعد جدید برای ارتقا و تقویت مردم‌‌سالاری دینی و رفع برخی آسیب‌‌های آن- حضور علمی و مبتکرانه‌‌ای ندارند.»

حجت‌‌الاسلام نجف لک‌‌زایی، دبیر علمی پنجمین نشست اساتید منتخب علوم‌‌انسانی اسلامی در این نشست گفت: «امام خمینی(ره) در سال ۵۶ دولت تشکیل ندادند، اما رهبر بودند و پیروی از ایشان واجب بود. نظریه جمهوری‌‌اسلامی نظریه دولتی بود که امام(ره) مطرح کردند. دولت به معنای «سامانه اداره جامعه» است و رهبر وظایف خود را انجام می‌‌دهد و در حد توان می‌‌تواند ایجاد دولت کند؛ اگر فقیه بسط ید پیدا نکند، نمی‌‌تواند دولت‌‌سازی و رهبری کند.»

وی اظهار داشت: «ممکن است حتی رهبر تا پایان عمرش موفق به تشکیل دولت نشود اما اطاعت از او اجتناب‌‌ناپذیر و ضروری است؛ همان‌‌گونه که بسیاری از ائمه معصومین(ع) موفق به تشکیل دولت نشدند اما امام و رهبر توانستند.»

دبیر علمی پنجمین نشست اساتید منتخب علوم‌‌انسانی اسلامی در جمع‌‌بندی و نتیجه‌‌گیری نشست عنوان کرد: «بحث بررسی تجارب دولت‌‌سازی در طول تاریخ -اعم از دولت‌‌های اسلامی نبوی، علوی، شیعی و غیرشیعی و به‌‌ویژه صفوی- نکته مهمی است که باید در این‌‌گونه نشست‌‌ها بیشتر به آن توجه شود.»

وی افزود: «مبحث دولت‌‌سازی اسلامی از موضوعاتی است که در دستور کار ما قرار خواهد گرفت و سعی ما بر این است نشست‌‌هایی با محوریت دولت‌‌سازی اسلامی برگزار کنیم.»

لک‌‌زایی ادامه داد: «توجه بر تمام اضلاع مطالعات‌‌سیاسی تاکید خوبی است و در فراخوانی که برای این نشست مطرح شد به محورهای فلسفه و علوم‌‌سیاسی و مباحث مصطلح علوم سیاسی تاکید شد. امیدواریم اساتید حوزه علوم‌‌انسانی اسلامی کمک کنند تا ما طیف متنوع و متکثری که پوشش‌‌دهنده همه اضلاع دانش‌‌سیاسی باشد را مورد بررسی قرار دهیم. درنظر داریم در جلسات بعدی موضوع مرکزی داشته باشیم و سعی ما بر این است بحث مردم‌‌سالاری دینی و انتخابات را بیشتر مورد توجه قرار دهیم.» در ادامه حجت‌‌الاسلام محسن مهاجرنیا با ارائه مقاله‌‌ای با عنوان «تاثیر غیبت امام عصر(عج) در تکوین دانش سیاسی شیعه» بیان کرد: «علما در عصر غیبت به دلیل خلأهایی که وجود داشت به سمت فهم و تفسیر روایات رفتند و همین امر موجب شکل‌‌گیری دانش منسجم فقه شد.»

وی با اشاره به اینکه علمای شیعه برای تقویت باورها و اعتقاد‌‌ها در عصر غیبت دانش «کلام سیاسی» و «فلسفه سیاسی» را راه‌‌اندازی کردند افزود: «مکتب کلامی شیعه به دلیل جایگاه گفتمانی از ابتدا، جنبه سیاسی خود را در رقابت با مکاتب دیگر حفظ کرد و موضوع امامت و رهبری سیاسی جامعه اسلامی در آن بر ذهن و رفتار سیاسی متکلمان شیعی حاکم شد.»

سیدمحمدرضا مرندی هم در این نشست، با بیان اینکه نظریه ولایت مطلقه فقیه از سوی امام خمینی(ره) در سال ۱۳۶۶ ه‍.ق مطرح شد، گفت: «این نظریه از ابتدای مطرح‌شدن در کشور با ابهامات و اختلاف‌نظرهای بسیاری در میان علما و سیاسیون همراه بود که پس از طرح آن برخی از صاحب‌نظران به انتقاد آن پرداختند.» وی ادامه داد: «داشتن اختیارات فراقانونی نه‌‌تنها مختص به رهبر در ایران نیست، بلکه بسیاری از افراد در دیگر کشورهای دنیا براساس قانون دارای چنین اختیاراتی هستند مانند پلیس و نیروی انتظامی. اما ذکر این نکته ضروری است که اختیارات رهبری در ایران در مقایسه با روسای سایر کشورها در دیگر نظام‌‌ها بسیار کم است.»

علیرضا صدرا، عضو هیات‌‌علمی دانشکده حقوق و علوم‌‌سیاسی دانشگاه تهران در این نشست با اشاره به اینکه فرآیند الگوسازی راهبردی نظام سیاسی، به‌‌ویژه دولت‌‌سازی کارآمد دارای مهم‌‌ترین ویژگی‌‌ علمی و فنی مدنی، اجتماعی و سیاسی است، تصریح کرد: «در مقابل گفتمان و الگوی دولت، سیاست و ناکارآمدی یا کارآمدی و توسعه تک‌‌ساحتی-تنازعی مادی است.»

محمد پزشکی، عضو گروه فلسفه‌‌سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی هم در این نشست به تبیین موضوع «حکمت متعالیه؛ امر واقع اجتماعی» پرداخت. وی با اشاره به تفاسیر واقعیت اجتماعی از نگاه فلسفه اسلامی گفت: «با جست‌‌وجو در آثار فلسفه اسلامی، سه دیدگاه و تفسیر درخصوص واقعیت اجتماعی مطرح می‌‌شود و می‌‌توان گفت براساس هر یک از این سه تفسیر چه نظریاتی در دولت‌‌سازی اسلامی مطرح می‌شود.»

مرتضی یوسفی‌‌راد، عضو هیات‌‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی هم در پنجمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی گفت: «فلسفه سیاسی اسلامی بدون اعتدال مدنی به هدف و غایت خود که تحصیل ارزش‌‌ها، آمال و آرزوهاست، دست نمی‌‌یابد و دچار ذهن‌‌گرایی می‌‌شود.»

وی به ضرورت اعتدال مدنی در فلسفه‌‌سیاسی اسلامی اشاره و اظهار کرد: «در فلسفه‌‌سیاسی اسلامی دستیابی به هدف تاسیس نظام‌‌سیاسی در قالب دولت مطلوب و تربیت انسان مدنیِ رشدیافته و با فضیلت، از طریق تعاملات مدنی عادلانه و مبتنی‌‌بر رعایت حقوق افراد امکان‌‌پذیر است.»

ابراهیم برزگر، استاد دانشگاه علامه‌‌طباطبایی در این گردهمایی چنین بیان کرد: «دشمن در آستانه انتخابات به دلیل جذابیت پروژه مخالفت‌‌خوانی و رای‌‌آوری به‌‌گونه‌‌ای وانمود می‌‌کند که تیم جمهوری اسلامی باخته و ضروری است تا تغییر بنیادین در این حکومت صورت بگیرد.»

وی ادامه داد: «در همین راستا هر یک از جناح‌‌های سیاسی نیز نقاط ضعف رقیب را برجسته‌‌نمایی می‌‌کنند که درنتیجه نقاط ضعف نظام برجسته می‌‌شود و نقاط قوت فراموش شده و در فرآیند نهایی منطق باخت موضوعیت می‌‌یابد.»

حجت‌‌الاسلام سیدسجاد ایزدهی، دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این جلسه گفت: «نظام معرفتی، اجتماع مقوله ولایت انتصابی و نظارت را در تضاد نمی‌‌داند، بلکه براین باور است که حاکم منصوب از جانب خداوند، ‌‌باید ضمن پاسخگو بودن به خداوند، در قبال مردم نیز پاسخگو باشد.»

این پژوهشگر دینی با بیان اینکه نوع نظام ولایی هم مبتنی‌‌بر مبانی دینی و هم مبتنی‌‌بر مردم‌‌سالاری دینی است، اظهار کرد: «این نظارت در طول تاریخ خاستگاه‌های متفاوتی دارد که مبتنی‌‌بر آن خاستگاه‌‌ها تبیین شده است.»

محسن رضوانی، دانشیار فلسفه‌‌سیاسی موسسه امام خمینی(ره) دیگر سخنران نشست در این جلسه گفت: «مهم نیست نظام ریاستی یا پارلمانی باشد، بلکه ضروری است نظام انتخاباتی را از «نظام اکثریتی» به «نظام مشارکتی» تبدیل کنیم تا همگان بتوانند مشارکت داشته باشند و این‌‌گونه نباشد که جریان و افرادی از این انتخابات حذف شوند و نفرت و مشکلاتی را برای نظام ایجاد کنند.»

دانشیار فلسفه‌‌سیاسی موسسه امام خمینی(ره) افزود: «آنچه حائز اهمیت است استفاده از ظرفیت نیروهای با تجربه فعال در دولت از جمله شخص رئیس‌‌جمهور، وزرا، مدیران و سایر افراد است تا مانع بروز حوادث فاجعه‌‌باری همچون سال ۸۸ شود.»

حجت‌‌الاسلام محمود شفیعی دانشیار دانشگاه مفید هم در این گردهمایی به تبیین موضوع «قرآن و حقوق شرعی مردم در تاسیس نظام سیاسی» و ارائه مقاله‌‌ای با همین موضوع پرداخت.

وی بیان کرد: «با تکیه بر آیات و روایات و نیز سیره معتبر نبوی و علوی، می‌‌توان فهمید که مردم در تاسیس دولت و نظام سیاسی در دو دوره حضور و غیبت به‌طور‌ یکسان و با یک معیار از حقوق شرعی برخوردارند و بدون رضایت آنان حکومت مشروع دینی برپاشدنی نیست.»

محمد‌‌مهدی مهدی‌‌نژاد، معاون علمی آستان قدس رضوی هم در این نشست با اشاره به تکیه بر نیروهای جوان تاکید کرد: «پیشگیری و رفع محرومیت، شکوفایی اقتصادی و سایر مطالبات رهبر معظم انقلاب در راستای کسب مرجعیت علمی بر پایه تمدن نوین اسلامی با استفاده از ظرفیت‌‌های بیرونی و داخلی این آستان با تکیه بر نیروهای جوان و نخبه از ماموریت‌‌هایی است که با جدیت دنبال می‌‌شود.»

حجت‌‌الاسلام غلامرضا بهروزی‌‌لک، استاد علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم قم در بخش دیگری از این نشست گفت: «خصلت ساختاری هادی‌‌محور نهفته در ماهیت استرشادی حیات اجتماعی، نظریه دولت اسلامی را از نظریه دولت غربی متمایز می‌‌سازد. دولت مدرن غربی بر قرارداد اجتماعی توسط انسان‌‌های مساوی به‌عنوان تاسیس‌‌کنندگان جامعه مدنی استوار شده است. اما در اندیشه اسلامی نه انسان‌‌محوری، بلکه خدامحوری و هدایت‌‌محوری انسان‌‌ها به‌‌سوی خالق هستی قرار دارد که با محوریت هادیان و انسان‌‌های برگزیده الهی به‌عنوان موهبتی از جانب خداوند برای هدایت برانگیخته شده و نقش سیاسی برجسته‌‌ای یافته‌‌اند.»

رضا عیسی‌‌نیا، عضو هیات‌‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی هم در این نشست بیان کرد: «در نظام «دولت-شهر» نفع شهروندان و حمایت از آنها معنا پیدا می‌کند، چون قانون برتر از همه‌‌چیز حتی برتر از قانونگذار است. این در حالی است که در دولت-شهروند اخلاقی، سیاست تابع امر اخلاق است و براین باور است که واقعیت سیاست را چنانکه باید باشد توصیف می‌‌کند. در این نظام جامعه‌‌سیاسی، جامعه‌‌ای ایده‌‌آل خواهد بود.»

منبع: