مخدومی: هنر متعهد، هنر خدمت به انسان است

به گزارش حلقه وصل، «رحیم مخدومی» از اساتید هنری و نویسندگان برجسته حوزه دفاع مقدس به مناسبت فرا رسیدن روز هنر انقلاب اسلامی و سالروز شهادت شهید سید مرتضی آوینی طی گفت‌وگویی به معرفی هنر متعهد و جایگاه فعلی این هنر در جامعه اسلامی پرداخت که متن این گفت‌وگو به شرح زیر است:

*تعریف هنر متعهد از دیدگاه شما چیست؟

-حضرت امام(ره) تعریف جالبی دارند که هنر عبارت از دمیدن روح تعهد در انسان‌هاست. در واقع این تعریف هنر است، هنر خودش تعهدآفرین است. آنچه که تعهد نیافریند، هنر نیست. یعنی آن چیزی که به غلط عده‌ای به نام هنر می‌شناسند، نمی‌تواند افتخاری برای فرد باشد چراکه در او هیچ تعهدی ایجاد نمی‌کند یا بی‌تهعدی و لاقیدی ایجاد می‌کند یا خنثی است.

اینکه می‌گوییم هنر متعهد، تعهد به چه چیزی است؟ یعنی وقتی فرد خود را هنرمند متعهد می‌نامد، به چه چیزی باید تعهد داشته باشد؟ نظر بنده این است که لازم نیست از منظر دینی به موضوع نگاه کنیم، حتی اگر نگاه انسانی هم داشته باشیم، فطرت انسان‌ها به گونه‌ای است که در برابر هم نوع احساس مسئولیت می‌کنند، انسان موجود اجتماعی است و برای کمک و دستگیری از هم نوع خویش و تامین رفاه او فطرتا احساس مسئولیت می‌کند.

اگر از این منظر به هنر متعهد نگاه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که هر آن چیزی که بتواند نوع انسان را یک گام به جلو ببرد، به تعهد جامه عمل می‌پوشاند. این یک گام به جلو رفتن در زمینه‌های مختلف رفاه مادی، اخلاق و علمی اهمیتی ندارد مهم این است که خدمتی برای بشریت باشد.

در توصیه امیرالمومنین(ع) به مالک اشتر زمانی که به عنوان استاندار مصر انتخاب می‌شود، آمده است که وقتی به آنجا می‌روید به انسان‌ها خدمت کنید. یک دسته از آن‌ها افرادی هستند که هم کیش و آیین تو هستند از این منظر که مسلمان هستند باید به آنها خدمت کنید و به آنهایی که اسلام را نپذیرفته‌اند یا حتی دین ندارند هم باید خدمت کنید. چون انسان هستند و وجه اشتراک آنها با شما انسان بودن است.

از این‌رو، نظر ما این است که هنر متعهد، هنر خدمت به انسان است، به هر شکل ممکن و در هر زمینه و هر مقدار که بتوان این رسالت را انجام داد.

*هنر متعهد که شما به عنوان خدمت به انسان از آن یاد کردید آیا در جامعه ما جایگاهی هم دارد؟ 

-قطعا جایگاه دارد. مثلا امام خمینی(ره) می‌فرمایند «شهادت هنر مردان خداست». این تعبیر جالبی است، چون شهید با مرگ هنرمندانه خدمتی به بشریت کرده است که در زمان حیات، چنین خدمتی امکان پذیر نبوده است. از سنگین‌ترین و گران‌ترین سرمایه خود گذشته است و گذشت کردن سختی بوده به همین علت ایشان شهادت را هنر می‌نامند. 
مملکت ما شهادت را به عنوان روش به جوامع انسانی و مستضعفین جهان عرضه می‌کند و اگر امروزه شاهد این هستیم که دفاع از مظلوم به یک فرهنگ جهانی تبدیل شده از ثمرات ترویج این فرهنگ است. مصادیق آن نیز دفاع از حرم، دفاع از مظلومان سوریه و دفاع از افرادی از کشورها و ملیت‌های مختلف است و چه‌بسا سازمان‌ها جلوی این اقدامات را می‌گیرند اما با سختی خود را می‌رسانند.

ایثار و شهادت محصول هنر رزمندگان ما در طول دفاع مقدس است که امروز به عنوان یک فرهنگ آن را در عرصه بین‌الملل عرضه می‌کنیم اما باید در نظر داشته باشیم که هنر از نگاه رهبران متعهد ما باید ویژگی‌های خاص خود را داشته باشد، یعنی باری از دوش مردم بردارد، نه این که باری بر دوش آنان بگذارد.

ما در این وادی می‌بینیم که کسانی به زیبایی در قالب تولید فیلم سینمایی، نگارش کتاب و داستان و دیگر قابل‌ها نقش‌آفرینی می‌کنند و با یک زبان تاثیرگذار مردم را به یک بینش و بصیرت و بیداری می‌رسانند. در حقیقت، بار جهل را از دوش مردم برمی‌دارد. مثلا شهید بار ناامنی و خطر و تهدید را برداشته است، کسی بار فقر را و فرد دیگر بار جهل را از دوش بشریت برمی‌دارد.

*سازمان بسیج هنرمندان در اعتلای هنر متعهد چه نقشی داشته است؟

-فلسفه بسیج، خدمت به انسان‌هاست و بسیج به این منظور تشکیل شده که از خودش بگذرد تا هم نوع خود را نجات دهد. هر جا نیاز به کمک داشت به یاری او بشتابد پس فلسفه بسیج، نوعی هنر است. در میان تشکیلات بسیج نهاد دیگری به نام بسیج هنرمندان درحال درخشش است؛ به این معنا که در میان هنرهای متعددی که در نهاد بسیج در قالب بسیج پزشکان، بسیج دانشجویی و غیره وجود دارد بسیج هنرمندان نیز هنر متفاوت‌تری را ارائه و دنبال می‌کند.

فلسفه همه این هنرها خدمت به مردم و نهایت راه آن شهادت است هر چند شاخه تعریف‌شده هنر، بسیج هنرمندان شده است، یعنی گروهی که با ابزار شناخته شده هنر قرار است به مردم خدمت کنند. پس اهداف و قله مشخص است. 

شما ملاحظه می‌کنید که امروزه هنر غیر متعهد به هزار راه می‌رود و چه‌بسا مصیبت به بار می‌آورد و انسان‌ها را گرفتار سختی‌ها و مشکلات می‌کند، فردی که نام خود را هنرمند گذاشته است، به خود اجازه می‌دهد که داروی مسموم برای انسان‌ها تجویز کند که این معضل بسیار وحشتناکی است. 

هنرمند باید سنگ را از جلوی پای مردم بردارد نه این که انسان‌ها را سنگ بزند اما برخی با تعریف کاذب و غلط هنرمند هستند درحالی‌که بسیج هنرمندان با تعریف واقعی و حقیقی قرار است خدمت به مردم را رقم بزنند.

از آنجا که بسیج همیشه در حال زایش و تکثیر است و نسل‌های آینده باید با فرهنگ بسبج آشنا شوند، یکی از مهم‌ترین اهداف بسیج هنرمندان این است که هنر مرسوم شناخته شده را دفع و ابزار مبارزه با آن را تکثیر کند. زمانی لازم بود که بسیجی با سلاح جنگی آشنا شود اما امروز لازم است با سلاح هنری، دوربین، قلم و موسیقی آشنا شود تا بتواند با این ابزار به مردم و دین خدمت کند.

* آیا هنرمندان بسیجی که امروزه در جامعه فعالیت دارند، با توجه به امکانات و ظرفیت‌های موجود توانسته‌اند موثر باشند یا خیر؟

قطعا زحمات این افراد ثمرات زیادی به دنبال داشته است به‌عنوان نمونه مرحوم فرج‌الله سلحشور، این شخصیت به عنوان یک هنرمند بسیجی با ساخت سریال یوسف پیامبر کاری کرد که کشورهایی که با قرآن کریم هیچ سنخیتی نداشتند و به خاطر ادیان متفاوت و یا فرهنگ غلطدر برخی مواقع مقابل آن گارد می‌گرفتند، این سریال را تهیه و مردم آن کشورها به تماشای آن نشستند.

سلحشور منبری برای قرآن درست کرد که نه فقط دیگر کشورها مقابل آن جبهه‌گیری نکردند بلکه با اشتیاق این سریال را خریداری کردند و حتی برای مردم خود تجویز کردند که آن را تماشا کنند. این خدمت بسیار رفیعی است.
گاهی فرد خوشحال می‌شود که منبر او رفیع شده است و افراد یک محله پای صحبت‌های او نشسته است، اگر این جمعیت تبدیل به شهر شود، خیلی خوشحال‌تر می‌شود و اگر مستمعین او یک کشور شود، نعوذ بالله تصور می‌کند که پیامبر شده است.

بنده تعبیر زیبایی از آیت‌الله جوادی آملی شنیدم به این مضمون که اگر پیامبران در قرن ۲۱ مبعوث می‌شدند، زبان سینما را برای تبلیغ انتخاب می‌کردند و با زبان سینما با مردم حرف می‌زدند. آقای سلحشور این زبان را انتخاب کرد و آموزه‌های پیامبران را در این قالب ریخت و توانست مخاطب بین‌المللی برای اثر خود جذب کند.
شما از تاثیر هنرمندان بسیجی پرسیدید و من یک مورد را مثال زدم و نمونه‌های فراوانی در رشته‌های مختلف داریم که بسیار تاثیرگذار بوده‌اند اما تعداد کارهای صورت گرفته کافی نبوده است، چون عظمت انقلاب ما و افق پیش‌روی انقلاب به قدری بزرگ است که اگر صدها نفر مثل فرج‌الله سلحشور همه عمر خود را بگذارند که با زبان هنر این عظمت را بیان کنند، قطعا نخواهند توانست چراکه انقلاب اسلام همان آمال و آرزوی ائمه معصومین است که پرچم حکومت اسلامی را روزی به اهتزاز در بیاورند.

انقلاب زمینه‌ساز ظهور حضرت حجت(عج) است و قرار است منجر به اتفاقی شود که بشریت را نجات دهد. اینکه در دوره دفاع مقدس حدود ۲۳۵ هزار جوان برای استحکام این انقلاب پرپر می‌شوند و یا مدافعان حرم و حتی افرادی در کشورهای دیگر مانند یمن، عراق و سوریه برای استحکام انقلاب جان خود را تقدیم می‌کنند در راستای همین هدف متعالی است و اینها ارزش دارد.

تعبیر زیبایی که حضرت امام خمینی(ره) می‌گویند که ما در مورد جنگ یک لحظه نادم و پشیمان نیستیم، در مورد همه اینها مصداق پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، ما هر جا مبارزه و هزینه کردیم و شهید دادیم، یک لحظه نادم و پشیمان نیستیم چراکه قرار است اتفاق بسیار بزرگی رخ دهد که تمام بشریت در قید و بند را نجات دهد به همین علت ارزش دارد که در راه رسیدن به این هدف متعالی هزینه های خیلی سنگینی پرداخته شود.

منبع: فارس